Ағаш өнеркәсібі өрге баспай тұр

Ресми мәліметтерге жүгінсек, 2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикадағы орман қоры 29,42 миллион гектарды құрайды екен. Бір қуаныштысы, еліміздегі орман алқаптары жылдан-жылға ұлғайып келеді.  Мәселен, 2008-2017 жылдар аралығында кең-байтақ дала­мыз­дағы орман қоры 1645,5 мың гек­тарға, яғни 5,92 пайызға артыпты. Алайда орманымыздың кө­лемі көңіл көншіткенімен, сол байлықты игеру, кәдеге жарату жағы ақсап тұр. Орманның ортасында отырсақ та әлі күнге жиһаз жасауға қажетті материалдың 80-90 пайызын шет мемлекеттер­ден сатып алуға мәжбүрміз. Об­лыстық орман, ағаш өң­деу және жиһаз өнеркәсібі қауым­дас­тығының президенті Вита­лий Чернецкийдің айтуынша, елі­міздің жылдық импорты 200-500 миллион АҚШ долларын құ­раса, экспорт көлемі бар бол­ғаны 8 миллион АҚШ доллары­нан аспайды. Бізге жиһазға қа­жет шикізат негізінен Ресей, Қы­тай, Украина және Беларусь ел­дері­нен әкелінеді. Бұл ретте солтүс­тіктегі көршіміз көш бас­тап тұр (2015 жылғы үлесі – 66, 2016 жыл­ғы үлесі – 72 пайыз). 2016 жылы Қазақстанның импорт кө­лемі 260 миллион АҚШ дол­­ларын құраса, оның ішінде АЖП (ағаш жоңқалы плиталар) мен АТП-ның (ағаш талшықты пли­­талар) үлесі – 126 миллион.

Салық көп, өндіріс жоқ

Жоғарыда республикадағы орман қоры 29,42 миллион гектарды құрайтынын айттық. Оның 3 миллион 706 мың гектары Шы­ғыс Қазақстанға тиесілі. Бұл үш миллионның 2 миллион гектары орманмен көмкерілген аумақ. Яғ­ни еліміздегі орманның 14 пайызға жуығы осы өңірде. Бұ­ған республикадағы ағаш қоры­ның 50 пайызы шығыста орналас­қанын қосып қойыңыз. Шығыс Қазақстан орман алқаптарының көлемі жағынан ғана емес, ағаш дайындаудан да республикада алғашқы үштікке енеді. Ағаш дайындау демекші, елімізде ағашты өңдеу тұрғысында да шешілмеген мәселе аз емес. Ағашты өңдеумен шұғылданып жатқан мекемелер жоқ емес, бірақ тым аз. Қа­зір­гі таңда ағаш өндірісі Шығыс Қазақстан, Сол­түстік Қазақ­стан, Ақмола, Қоста­най және Қа­рағанды облыстарында біршама жолға қойылған. Мәселен, 2016 жылы елімізде 342,7 мың текше метр ағаш дайын­далса, соның 186,8 мың текше метрі Солтүстік Қазақ­станда, 69,8 мың текше метрі Шы­ғыс Қазақстанда, 42,7 мың текше метрі Қостанай облысында әзірленіпті.

Жалпы, елімізде өндірілетін ағаш өнімдерінің 30 пайызға жуығы біздің өңірге тиесі­лі көрінеді. Осы сала маман­дары­ның сөзіне сенсек, жылы­на 1,4 миллион текше метрге дейін ағашты кесуге, пайдалануға рұқсат етілсе де, соңғы 5 жылда дайындалған ағаш көлемі 225 мың текше метрден аспапты. Бүгінде облыс бойынша 40-қа жуық ағаш өңдеуші кәсіпорын болса, соның 13-і ұзақ мерзімді келісімшартқа отырыпты. Сонда кедергі не? Ағаш өндірісінің өрге баспай отырғанының себебі неде? Орман шаруашылығы саласын бір кісідей білетін білікті маман В.Чернецкий жалпы алғанда елімізде, елімізде ғана емес, облыста ағаш өндірісін дамытуға мүмкіндік мол деп санайды. «Жасыратыны жоқ, қазір ағаш дайындаумен негізінен жеке кәсіпкерлер айналысып отыр. Кәсіпорындар өзімен өзі қалды деуге болады. Жылына игерілуге тиіс 1 миллион текше метр ағаштың облыста тек 40 мың текше метрі ғана дайындалып жатыр. Шығыс Қазақстанда Шемонаиха, Риддер, Өскемен аймақтарында ағаш өндірісімен мықтап айналысуға болады. Неге десеңіз, облыс орталығына жақын. Шығын аз. Экспортқа шығарамын десеңіз шекараға да таяу. Ағаш өндірісінде көлік логистикасы да маңызды рөл ойнайды. Мәселен, Ресейдің Таулы Алтай аймағына ағашты Жер түбіндегі Якутиядан тасы­ғаннан гөрі іргедегі біздің облыстан сатып алған әлдеқайда тиімді емес пе?» деген ол мемлекет облыстағы ағаш дайындау­шыларға қаржылай тұрғыдан көмектеспесе де инфрақұрылым жағын мойнына алуы керектігін айтады. Яғни өңірдегі орман алқаптары мемлекетке қарай­тындықтан оған баратын жолды да мемлекет салуы тиіс дей­ді эколог. Мұны бір деңіз. Екін­ші­ден, облыста фанера мен жиһазға арналған материал да­йын­дайтын «Фаворит» ЖШС (Зырян ауданы), Глубокое ауда­ны­ның Черемшанка ауы­лын­дағы «Бандуров» ЖК, Өске­мен қаласында OSB пли­та­ларын шығаратын «Мелисса» ЖШС секілді ағаш дайындау­шы һәм өңдеуші кәсіпорын­дарға мемлекет тарапынан қолдау қажет. «Облыс орта­лы­­ғындағы «Мелисса» ЖШС жұмысын жандандырып, өнім­дерін Өзбекстан мен Ресей нары­ғына шығарып, жақсы қар­қынмен келе жатыр еді. Был­тыр ғимараты өртеніп, жұ­мыс­­тары тежеліп қалды. Егер «Мелисса» толық қуатында жұ­мыс істесе қазақстандық сұра­ныс­­тың 25 пайызын жабар еді. Сондықтан импортты азайтамыз десек осындай кәсіп­орын­дар­ды қолдауымыз қажет», дейді В.Чернецкий. Оның айтуынша, біздің елде ағашты кескеніміз үшін салықты Ресеймен салыс­тыр­ғанда 5 есе артық төлейді екен­біз. Әрине бұдан бюджеттің бүйірі шыққанымен, өндірістің өрге баспайтыны анық. Демек бізде салық көп, өндіріс жоқ. Осы жағына да мән берсек, көңіл аударсақ дейді ол. Ал об­лыстық орман шаруашылығы және жануарлар әлемі аумақтық инспекциясының бас маманы Александр Скуратов аймақ­тағы ғана емес, еліміздің орман шаруа­­шылығын дамыту үшін 10-20 жылға арналған ұзақ мерзімді, кешенді бағдарлама керектігін айтады. «Бірыңғай бағдарлама қажет. Бізде қазір тек орманды қорғау мен сақ­тауға ғана ерекше көңіл бөлі­ніп, ағашты өңдеуге жөнді мән берілмей отыр. Облыстағы ор­ман шаруа­шылықтары табыс табумен шұғылданбайды. Осы жағына да мән беру керек секілді. Егер олар табыс тапса жалақылары да жоғары болар ма еді», дейді ол.

Жиһаздың дені шетелден әкелінеді

Облыста ағаш өң­­деуші шағын кәсіпорындар мүлде назардан тыс қалды деуге де болмайды. Облыстық кәсіп­керлік және индустриялық-инно­ва­циялық даму басқармасының басшысы Мақсат Мүсәпірбеков былтыр ғимараты өртеніп кеткен «Мелисса» ЖШС мемлекет қолдауымен қайта қалпына кел­тіріліп жатқанын, маусым айын­да жұмысын қайта бастайтынын жеткізді. Өнімдері елімізде ғана емес, Ресей мен Қырғызстанда да сұранысқа ие зауытты қайта қалпына келтіріп, жұмысын жандандыру үшін «Мелисса» ЖШС базасында «Ертіс» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының қолдауымен «Өскемен орман өңдеу компаниясы» деп аталатын мемлекет-жекеменшік кәсіп­орын құрылыпты. Сонымен қатар Зырян ауданындағы «Фаворит» ЖШС биыл ламинатты фанер өндірісін ашуды жос­пар­лап отыр. Жоба құны – 330 мил­лион теңге. Оның 264 мил­лион теңгесін «Даму өндіріс» бағдарламасы арқылы несиеге алды. Егер өндіріс іске қосылса 25 адам жұмыспен қам­тыл­мақ.

«Облыстағы ағаш да­йын­даумен және өңдеумен ай­на­лысатын кәсіпорындар мемлекет тарапынан қолдауға ие. Қазір өңірімізде аймақтағы 500-ге жуық мектепті Назарбаев интеллектуалдық мектебі үлгі­сінде жабдықтау мақсатында «Менің мектебім» акциясы жүзеге асырылып жатқаны бел­гі­лі. Осы жұмыстарға біз Шығыс Қазақстанның жиһаз жасаушыларын тарттық. Бүгінде 6 шағын кәсіпорын мектептерге құрал-жабдықтар орнатып жатыр. Яғни 6 бас мердігер 19 субмердігермен жұмыс істеуде. Бұл ағаш өңдеу­мен шұғыл­данатын шағын кәсіп­орындарға үлкен демеу болары анық», дейді басқарма басшысы.

Облыстық кәсіпкерлік және индустриялық-инновация­лық даму басқармасы өңірдегі орман шаруашылығына арнайы са­рапт­ама жасапты. Басқарма мамандарының сараптамасына жүгінсек, жиһазға қажет материалдар мен ағаш жаңқалы пли­талардың 100 пайызға жуы­ғы шетелден әкелінеді екен. Ал жиһаздың дені Ресей, Польша, Қытай мемлекеттерінен жеткі­зіледі. Дегенмен облыста ағаш өндірісін дамытуға мүмкіндік зор, әсіресе Зырян, Глубокое аудан­­дары мен Өскемен, Риддер қала­ларында өндірісті жандандырып, жылына 1 миллион текше метрге дейін ағаш плиталары мен құрылыс материалдарын дайындауға болады деп санайды басқарма мамандары.

Азамат ҚАСЫМ,

«Егемен Қазақстан»