Бірі «менікі дұрыс» десе, екіншісі «сен жол ережесін бұздың» дейді. Тап осы арада кімді дұрыс, кімдікі бұрыс екендігін екеуіне түсіндіріп беру қиын. Өйткені екі жүргізуші де өздерінің жол ережесін сақтағандарына сенімді. Мұндай оқиға жиі кездеседі. Сондықтан мұның түп-төркініне үңіліп көрсек.
Қос жүргізушіде де жүргізуші куәлігі бар. Екеуі де жол жүрісі ережесін оқып, көлік құралдарын жүргізу тәжірибесінен өтіп, емтихан тапсырған. Сонда қарасаңыз, екеуінің де көлік жүргізу ісінде біліктілігі бар. Былайша айтқанда, көлікті еркін жүргізе алады. Әйтсе де, апатқа жол беріп тұр. Тек бірі көлік жүргізуді арнайы автомектепте оқып, үйреніп шыққан. Екіншісі, өз бетімен дайындалып келіп емтихан тапсырған да, жүргізуші куәлігін қолына алған. Екеуі де заңды. Бұған қарап, әйтеуір көлік жүргізуді игерсең, кез келген тұста жол ережесін сақтай алуды білсең – жеткілікті екен дерсіз. Алайда жоғарыдағы оқиға осы қос бағытта оқыған, дайындалған жүргізушілердің арасында болып отыр.
Әрине жасыратыны жоқ, ірі жол апатына соқтыратын оқиғалардың дені жүргізушілердің қателігінен болатын белгілі. Содан кейін бұған техникалық ақаулар, жолдың нашарлығы, ауа райының қолайсыздығы және т.б. факторлар да әсер етеді. Бірақ бәрібір, жол апатының дені жүргізушілердің жол ережесін сақтауға жеткілікті көңіл бөлмеуінен, көлік жүргізу тәжірибесінің аздығынан және жол ережесін жетік білмеуінен туындайды. Былтырғы жылы ғана осындай уақытта еліміздің жолдарында 8 мыңға жуық жол-көлік оқиғасы тіркеліп, онда он мыңға жуық адам зардап шеккен. 738 адам қаза тапқан. Бұл айтуға ғана оңай болғанымен, өте ауыр жағдай. Жол-көлік апатының дені біз айтып отырған бағдаршамы жоқ жол қиылыстары секілді жүргізушінің жол жүрісі ережесін білу дәрежесі сыналатын тұстарда орын алады. Демек, бұл жерде жүргізушінің дайындығы жол-көлік апатына тікелей себеп болады деген сөз. Оның үстіне тек көлік жүргізуді білумен қатар, көлік жүргізу мәдениеті деген ұғымның бар екендігін де естен шығармаған жөн. Яғни жол жүрісі ережелерін қатаң сақтау арқылы өзге көлік иелеріне құрмет көрсетіледі. Көлік жүргізу мәдениетін таныту арқылы талай келеңсіздіктің алды алынады.
Ал көлік жүргізу үшін қажетті мұндай маңызды жайлар автомектептерде жүргізушілерді дайындағанда айтылмай қалмайды. Тіпті керек десеңіз, бұған аса мән беріледі. Өйткені ең алдымен жолда қауіпсіздік қажет. Қауіпсіздік жол жүрісі ережесін жатқа білу ғана емес, оны өзіңе, өзгеге деген құрмет арқылы қолдана алу. Осының бәріне автомектепте баса назар аударылады. Осы автомектептердің жағдайы мен өз бетінше көлік жүргізуді үйренетіндердің сапасы туралы «Құлагер» көлік мектебінің директоры Ардақ Күбетаев та өз пікірін жеткізді. Оның айтуы бойынша, бүгінде автомектептерде жүргізушілікке оқитындар саны айтарлықтай кеміп кеткен. Өйткені көбі өз бетінше дайындалып, тек емтихан тапсырарда ғана қарасын көрсетеді екен. Ал автомектептерде шын мәнінде көліктің не екенін, жол ережесін жетік білгісі және кез келген жағдайда шебер жүргізуді нақты үйренгісі, меңгергісі келетін адамдар ғана оқиды дейді. Бұрынғыдай емес, автомектептер саны да қысқарды. Теорияны білмеген адамға практиканы игеру де қиынға соғатыны белгілі.
Алайда автомектептерде жүргізушілікке даярлау әлдеқайда ілгері және жан-жақты болса да қазіргі күні оны айналып өтіп, жүргізуші куәлігін алуға да мүмкіндік бар. Өз бетінше оқып, жүргізуші куәлігін алған соң олар да өз білімдеріне, көлік жүргізу даярлығына сенімді. Біз бұл арада адамның өз бетінше ізденіп, оқып, қажетті білім аларына күмән келтіріп отырған жоқпыз. Мәселе, жолда көлік жүргізуді талапқа сай үйренбей көлік тізгінін ұстайтындар қатары молайып бара жатқан жоқ па деген сұрақ мазалайды. Мына 2018 жылдың 3 айында ғана республиканың жолдарында 3 047 жол-көлік оқиғасы тіркелген, онда 336 адам қайтыс болған. Оған қоса 978 адам жарақаттанған. Сонда біле-білсеңіз, жол-көлік оқиғаларының дені жүргізушілік өтілі бір жылға дейінгі көлік иелері кінәсінен орын алады екен.
Жалпы, жол жүрісі қауіпсіздігі саласындағы уәкілетті орган жол-көлік оқиғаларының жалпы статистикасын, сондай-ақ жүргізуші өтілі 1 жылға дейінгі және 1 жылдан бастап 3 жылға дейінгі жүргізушілердің қатысуымен болған ЖКО-ның статистикасын жүргізеді. Бірақ өз бетінше дайындалып, емтихан тапсыру арқылы жүргізуші куәліктерін алған жүргізушілердің қатысуымен болған жол-көлік оқиғалары бойынша статистиканы ешкім жүргізбейді. Өйткені оны жүргізіп қадағалайтын болса көлік апатының дені және жол жүру ережесін кімдер бұзатыны алақанға салғандай көрінер еді. Дегенмен түптің-түбінде оның қамы қамдалып, бұған да бір зерделеу жүргізілетін кез келер. Сонда алдымен автомектептерде оқыту ісіне бұдан да зор мән беріліп, жүргізушілердің білімі, біліктілігі, даярлығы, көлік жүргізу мәдениеті мен жол жүрісі ережесін білу деңгейі бірізділікке түсіп, жолда жүру қауіпсіздігі артады деген сенім бар. Бұған сіз не дейсіз, ағайын?!
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
