Белгілі фотожурналист Юрий Беккердің қарбаластың қызуына елтіп, аузының суы құрып «Шіркі-ін, дәл осы күндерді Алматыны төбесінен суретке түсіріп алар ма еді?» деуі де тектен тек емес. «Тегі қажет етсеңіз, қалада дрон немесе квадрокоптерлер нөпірі толып жатыр емес пе?» деймін. «Жоқ, – дейді ол, – квадрокоптер мынандай еш қайталанбас көріністерді Нұрманбет аға Қизатов екеуміздің көзіміздей қалт жібермей қағып түсер дейсіз бе? Бұған тек қана фототілшінің өзінің өткір көзі қажет, суретті тікұшақтан түсіріп алу керек!..» Бұл қызба Беккер қалалық ТЖД-не телефон соғып та көріпті. Әрине бір сурет үшін керосині тым қымбат тікұшақты Алматының аспанына селкілдетіп шығара қоюлары мүмкін емес екенін біле тұрса да, қоңырау шалған ғой. Сонымен Алматыны «дүрліктірген» бұл не қарбалас өзі?! Осы арада алдымен ол қарбаласты саналы түрде ұйымдастырған «кінәлі» азаматтың есімін аузымызға алуға мәжбүрміз. Ол – атақты дат сәулетшісі Ян Гейл. Осыдан үш жыл бұрын Алматы әкімінің шақыруымен Копенгагеннен (Дания) арнайы келген шаһарлар сәулетінің шебері бірден жұрт көзіне түсе қоймады. Ол – өз қаласының қақ ортасынан біздің Арбатымызға ұқсаған, бірақ ұзындығы 1,5 шақырым жаяу жүргінші жолын салған кәнігі маман. Сол «Стрёгет» (серуен) көшесі халқы құмырсқадай, қаласы тас орман, көлігі қарақұрым Еуропа қалаларындағы қазіргі ең ұзын серуен соқпағы саналады. Сондықтан да күллі Еуропа халқы сәулетшінің қандай да қолтаңбасын ерекшелеп «копенгагенше» деп атайтыны бар. Копенгагенді көлік кептелісінен арылтып, жұртты жаппай велосипедке отырғызу үшін Ян Гейл өз өмірінің 40 жылын жұмсаған. Бұл жайлы көпшілігіміз біле бермейміз.
Алатау бөктеріндегі алып шаһардың басынан кешіп жатқан қазіргі құрылыс-әрлеу дүрбелеңі, жоғарыда атап өткендей, аттап бассаң көшелерде тап келетін адам айтқысыз «қарбалас-құрылыс» осы Ян Гейлдің ауқымды жобасына сай жасалынуда. Айтпақшы Абай атындағы мемлекеттік опера және балет театрының маңдайынан басталатын Панфилов көшесімен Арбатқа (Жібек жолы) дейінгі аралықта бүгінде бұрынғыдай ешқандай көлік жүрмейді. Халық мұнда «копенгагенше» жаяу сейілдейді. Жолай жайлы орындықтар, шәйхана мен сансыз дәмхана, мозаикалық кескіндемелер, инсталляция – ескеркіштер-мүсіндер қойылған. Әрине осы арада инсталляцияның ең бірінші міндеті – эстетикалық қызметі екенін ескермей жатқан да жайымыз бар. Мәселен, құр сабаннан үйіліп 23 млн теңгеге жасалған таудай тиін мен отқа қақталған төстіктің кейпіндегі ағаш атқа жабылған қола-тоқым туралы қоғамдық пікірдің екіге жарылып жатқаны сондықтан... Ян келгелі Алматы ең бірінші, ішкі қоршаулардан құтылды. Көше кеңіп, ғимараттар тыныстап қалды. Ал Төле би көшесіндегі Алматының ежелгі бас алаңы (қазір Астана деп аталады) жіңішкеріп, күншығысына талшын дарақтары отырғызылып, ғажайып субұрқақтар атқылады. Кеңестік алматылықтар мемлекеттік мерекелерде адымдай басып әндеткен, әскерилер зеңбіректен түнделетіп отшашу атқан тарихи алаң осылайша бір күнде жәй ғана күре жолға айналды. Статистикалық мәліметтер бойынша, биыл Алматыда ұзындығы 160 шақырымдық 150 көше жаңа заманға сай абаттанады. Тамыздан бастап қала орталығындағы тағы 8 көшеде көліктер (автобус пен троллейбусқа қатысы жоқ) тек қана бір бағытта қозғалады. Сайрап жатқан велосипед жолдары қаншама! Барлығы 600-ден астам аула, 12 шақырымдық су-жылу желісі жаңартылады. Қысқасы, Ян Гейл жобасы 2020 жылы Алматыда толықтай жүзеге асып бітуі тиіс. Демек, ол тұста қала да адам танымастай өзгеріп, түрленіп үлгереді...
Канада, АҚШ, Жаңа Зеландия, Мексика, Аустралия, Бельгия, Германия, Польша және Норвегия елдерінің бас қалаларында қолтаңбасы қалған, кез келген қала өмірін, болмысын тез арада өзгерте қоятын сәулетші-данышпанға құда түсушілер көп. Алдағы қыркүйектің 17-де 81 жасқа толатын Ян Гейл ақсақал дәл сол күннен бастап Ташкент шаһарын жаңаша түрлендіруге кіріседі.
Талғат СҮЙІНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
