Джефф СОММЕР, «Нью-Йорк Таймс»
Америкалық нарықтың АҚШ экономикасының дамуынан асып түскені соншалық, оны өз биігіне шықты деп айтуға болады. АҚШ экономикасындағы теңсіздікті күшейткен толқынның жалғаса беру мүмкіндігі, сонымен қатар оның ішкі және халықаралық салдары туындайтыны әлі шешілмеген мәселе.
Осы айда «Брукингз институшн» қызметкері Эсуар Прасадтың авторлығымен жарияланған дағдарыстан кейінгі нарық және экономика жөніндегі халықаралық сауалдамада америкалық нарықтағы ерекше қарқын анық байқалады.
«Әлемде қор нарығы мен экономика арасында алшақтық бар. Бірақ АҚШ ерекше көзге түседі», дейді профессор Прасад. Оның айтуынша, әдетте мұндай алшақтықты ұзақ уақыт бақылай бермейсіз.
«Брукингз» сауалдамасының деректеріне сай, әлемнің қарқынды дамушы нарықтық экономикалары – Қытай мен Үндістан америкалық нарыққа қарағанда тез өсе түссе де, аталған мемлекеттердегі қор нарығы америкалық нұсқа секілді жетістік көрсете алмады. Үндістанның қоры жергілікті валюта – рупиймен күшейе түскенімен, долларға айырбастағанда арзанға түседі. Қытай қор нарығы өзінің құнын жоғалтты.
Сауалдамаға сүйенсек, 2007 жылдың соңынан биылғы маусымға дейін АҚШ-тағы ішкі жалпы өнім көлемі инфляцияға бейімделгеннен кейін 18 процентке ұлғайған. Ал инфляциялық түзетусіз АҚШ-тың ІЖӨ көлемі одан да көп – 38 процент. Бірақ Standard & Poor’s 500 қаржы индексі 2007 жылғы желтоқсанға қарағанда 2018 жылғы тамызда екі есеге жуық өскен. Америкалық қор нарығының қарқынды дамуы ішкі экономикадағы корпоративтік пайданың үлесі артуымен және жаһандық деңгейдегі америкалық қаржы әлеуетінің күшеюімен байланысты.
Жаһандық дағдарыс АҚШ-тан басталғанымен, онда тұрақтылық байқалып, әлемнің түкпір-түкпірінен инвестиция тартылды. Профессор Прасадтың айтуынша, доллардың сол кездегі көптеген валютаға қарағанда құны артып, әлемдік қаржы жүйесіндегі орталық нысанға айналды.
2007 жылдың соңынан бері доллармен салыстырғанда валютасының құны артқан санаулы мемлекеттің бірі – Қытай. Алайда бұл Шанхай қор нарығының «ренминбиге» (Юань – редакция) шаққанда 48 процентке, доллармен есептегенде 45 процентке төмендеуінің орнын басуға жеткіліксіз. Сондай-ақ қытайлық нарық Қытай экономикасы секілді басқа нарықтарға байланған.
Америкалық қор нарығы алдағы уақытта өсе беруі мүмкін. Бірақ бұл ішкі саяси келіспеушілікті арттыруы да ықтимал. Жаһандық көзқараспен қарағанда, америкалық қор нарығы басқа нарық пен экономиканы көтеруі мүмкін капиталдарды тартатын сыңайлы. АҚШ нарығы инвесторларды байыта түсті. Бірақ қарқынды он жылдың құны арзанға түскен жоқ.
Жаһандық тұрақтылықтың көзі жаһандық тұрақсыздықты туындатуы мүмкін.
© 2018 The New York Times News Service
Мақаланы аударған Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
