Сонымен қатар ТМД-ға мүше мемлекеттер басшыларының кезекті отырысына Ресей Президенті Владимир Путин, Беларусь Президенті Александр Лукашенко, Әзербайжан Президенті Ильхам Алиев, Қырғызстан Президенті Сооронбай Жээнбеков, Армения Премьер-министрі Никол Пашинян, Молдова Президенті Игорь Додон және Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёев, Түрікменстан министрлер кеңесі төрағасының орынбасары Пурли Агамурадов келді. Айта кету керек, Қырғызстан басшысы С.Жээнбеков пен Армения Премьер-министрі Н.Пашинян ТМД кеңесіне тұңғыш рет қатысып отыр.
Биыл ТМД-ға төрағалық ету міндеті Тәжікстан тарапына берілген болатын. Сондықтан жиынды осы елдің Президенті Эмомали Рахмон ашып, ұйым аясында ынтымақтастықты нығайту үшін ауқымды шаралар атқарылғанын атап өтті. Тәжікстан осындай іргелі жиындардың ұйымға мүше мемлекеттер арасындағы қарым-қатынасты нығайтып, дамыта түсетінін мәлімдеді.
«Бірлесе жасаған жұмыс нәтижесінде қарым-қатынастың бүкіл салаларын қамтитын маңызды жұмыстар атқарылды. Тәжікстан тарапы төрағалық міндеті алдында 40-қа жуық отырыс өткізіп, терроризм, экстремизм және есірткі тасымалына, экономикадағы қылмыс пен заңсыз көші-қон және адам саудасына қарсы күресу жөніндегі мәселелер ынтымақтастықты нығайтудың басты тақырыптары болды», деді Э.Рахмон.
Бұдан кейін ТМД атқару комитетінің Төрағасы Сергей Лебедев күн тәртібіндегі мәселелерді таныстырды. Жиынның келесі кезеңі шағын құрамда, жабық есік жағдайында өтті. Шағын құрамда өтетін отырыста ТМД-да әріптестікті нығайту мәселесі, ұйымға төрағалық және келесі отырыстың қайда өтетіні туралы мәселелер талқыланды.
Отырыста Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ТМД аясындағы қарым-қатынастарды нығайтып, дамыту үшін атқарылған жұмыстардың нәтижелеріне тоқталды. Сондай-ақ ұйымды реформалау және Достастықтың тұжырымдамалық құжаттарын жаңарту жолында қолға алынып жатқан шаралардың тиімділігін атап өтті.
Президент мемлекетаралық қатынастарды одан әрі тереңдетуге септігін тигізетін бірқатар маңызды бағыттарға назар аударды. Атап айтқанда, ТМД-ның экономикалық негізін нығайтып, елдер арасындағы сауда кедергілерін жоюға бағытталған шаралар қабылдау қажеттігін жеткізді.
Бұдан кейін Елбасы сауда-экономикалық қатынастарды кеңейту және ТМД-ға мүше барлық елдердің көлік-транзит әлеуетін пайдалану жөніндегі мәселелерге тоқталды. Сонымен қатар ғылыми-ғарыш, цифрландыру және туризм салаларындағы бірлескен жобаларды іске асыру мәселесіне назар аударды.
Мемлекет басшысы Қазақстанда құрылған «Астана» халықаралық қаржы орталығының ерекшеліктері жөнінде әңгімелеп, ТМД-ға мүше елдердің бәрін Қаржы орталығының жұмысына белсенді атсалысуға шақырды.
Кеңейтілген отырыста ТМД Атқару комитетінің төрағасы Сергей Лебедев баяндама жасап, күн тәртібіне қойылатын мәселелерге тоқталды. Кеңес мүшелері алдымен ТМД-ны дамытуға қатысты өзекті мәселелерді талқылады.
Осыдан кейін ТМД-ға 2019 жылы төрағалық мәртебесі қаралды. Ережеге сәйкес, келер жылы бұл міндет Түрікменстан тарапына берілуі тиіс болатын. Мемлекет басшылары бірауыздан Түрікменстанның кандидатурасын қолдап шықты. Алайда ТМД-ға Өзбекстан да тең төраға ретінде бекітілді.
«Түрікменстан тарапының ұсынысы бойынша ТМД елдері басшылары кеңесінің келесі саммитін 2019 жылы 11 қазанда Ашхабадта өткізу туралы шешім қабылданды. Кадрлық мәселелерден бөлек барлық мемлекеттер қалған құжаттарға талқылаусыз қол қоюға келісті», деді С.Лебедев.
Жиын барысында бірқатар маңызды құжаттар талқыға түсті. Солардың екеуі – халықаралық келісім. Атап айтқанда, ұйымға мүше мемлекеттер Ақпараттық технология саласындағы қылмыспен күрес жөніндегі ынтымақтастық және ғарыш кеңістігін бейбіт мақсатта пайдалану және зерттеу жөніндегі ынтымақтастық конвенциясы бірауыздан қабылданды.
Отырыста екінші мәселе бойынша ТМД Парламентаралық ассамблеясының төрайымы Валентина Матвиенко баяндама жасады. Оның айтуынша, конвенцияны әзірлеу жұмысына ғарыш саласындағы агенттіктер, жоғары оқу орындары, ғылым академиялары мен конструкторлық бюролар атсалысқан екен. Былтыр ТМД Экономикалық кеңесі аталған құжатты мақұлдаған болатын. Содан бері оған бірқатар түзетулер енгізілді.
«Конвенцияның негізгі мақсаты – ТМД елдерінің ғарышты бірлесіп зерттеу және пайдалану саласындағы байланыстарын күшейту. Қазіргі таңда қаржылай және технологиялық жағдайына қарай ғарыш саласын дамытуды дербес жүргізіп келеміз. Алайда ТМД аясында ондай байланыстардың дені – екіжақты қарым-қатынас. Негізі, осы саладағы ынтымақтастықты кеңейтуіміз керек. Соның арқасында біз өз әлеуетімізді толығымен пайдалана аламыз. Оған қоса, бізде осы салада ортақ тәжірибе, бірыңғай техникалық стандарттар, көпжылдық ғылыми-техникалық байланыстарымыз бар. Ортақ әдістеме, ортақ көзқарас та жеткілікті. Ендеше, ғарыш саласындағы ынтымақтастықтың болашағы зор», деді В.Матвиенко.
Оның айтуынша, келісім аясында бірлескен қолданбалы зерттеулерді жүргізу көзделген. Бұдан бөлек, жерді қашықтан зондтау, навигациялық құрал-жабдықтар, астероидтық-кометалық қауіп-қатерлердің алдын алу, экологиялық қауіпсіздік, ғарышкерлерді бірлесіп ұшыру және мамандарды даярлау шаралары да қарастырылған.
«Конвенцияға сәйкес, ТМД мемлекеттері арасындағы ынтымақтастық мемлекетаралық, үкіметаралық және келісімдер негізінде жүргізіледі. Ал ғарышты зерттеу мен пайдалануға қатысты нақты бастамалар мемлекетаралық жобалар мен бағдарламалар бойынша қолға алынады. Оны ұлттық бюджеттердің есебінен және бюджеттен тыс ақшаға қаржыландырады. Осы саладағы жұмысты ТМД Ғарыш саласындағы мемлекетаралық кеңесі үйлестіреді», деді В.Матвиенко.
Бұдан кейін күн тәртібіне Екінші дүниежүзілік соғыстағы жеңістің 75 жылдық мерейтойын атап өтуге дайындық шаралары шығарылды. Аталған мәселе жөнінде ТМД мүше мемлекеттері – мемлекетаралық гуманитарлық ынтымақтастық қорының тең төрағасы Михаил Швыдкой баяндама жасап, атқарылатын шараларды таныстырды.
Оның айтуынша, жеңістің 75 жылдығын тойлау бойынша 49 шара өткізу қарастырылған. Солардың басым бөлігі соғыс ардагерлеріне қамқорлық көрсетуге арналған.
«Қазіргі таңда ТМД көлемінде 100 мыңға жуық соғыс ардагері бар. Оларға ерекше назар аудару қажет екені белгілі. Жоба бойынша өткізілетін шаралардың басым бөлігі ардагерлерге материалдық, медициналық және басқа да қамқорлық көрсетуге бағытталған», деді М.Швыдкой.
Атап айтар болсақ, жобаның басты бағыты соғыс деректерін бұрмалауға жол бермеуге арналған. Сонымен қатар М.Швыдкой жастарға жеңістің маңызын түсіндіру қажеттігін жеткізді. Бұдан бөлек, жеңістің 75 жылдығына ТМД елдерінің бәріне ортақ арнайы медаль жасау қажеттігін ұсынды. ТМД мемлекеттер басшылары жеңістің 75 жылдығын атап өту жөніндегі шараларды бірауыздан қолдады.
Бұдан бөлек 1948 жылы 10 желтоқсанда қабылданған Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының 70 жылдығына байланысты Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердің мәлімдемесі қабылданды.
Сондай-ақ мемлекеттер басшылары 2021 жылы Тәжікстан Республикасында «Достастықтың мәдени астаналары» атты мемлекетаралық бағдарламаны жүзеге асыруға, ТМД-да 2021 жылды Сәулет және қала құрылысы жылы деп жариялауға келісіп, Дүниежүзілік көшпенділер ойындары жөніндегі мәлімдемені, Шыңғыс Айтматовтың 90 жылдығына байланысты мәлімдемені бекітті.
Сонымен қатар қорғаныс саласында да бірқатар құжаттар рәсімделді. Атап айтар болсақ, қылмысқа қарсы бірлескен күрес шараларының 2019-2023 жылдарға арналған мемлекетаралық бағдарламасы туралы, Қорғаныс министрлерінің кеңесі жөніндегі ережеге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы, Террорға қарсы орталық жөніндегі ережеге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы, Террорға қарсы орталықтың басшысы туралы, Қорғаныс министрлері кеңесінің жанындағы Әуе шабуылына қарсы қорғаныс мәселелері жөніндегі үйлестіру комитетінің төрағасы туралы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше елдер басшылары кеңесінің шешімдерінің күшін жою туралы шешімдер қабылданды.
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
Душанбеден (Тәжікстан)
