ТМД елдері Үкіметтері басшылары кеңесінің отырысы дәстүрлі түрде шағын және кеңейтілген құрамда өтті. Отырысқа Қазақстан Премьер-Министрі Б.Сағынтаев, Ресей Федерациясы Үкіметінің төрағасы Д.Медведев, Әзербайжан Премьер-Министрі Н.Мамедов, Беларусь Премьер-Министрі С.Румас, Қырғызстан Премьер-Министрі М.Абылгазиев, Тәжікстан Премьер-Министрі К.Расулзада, Өзбекстан Премьер-Министрі А.Арипов, Арменияның Бірінші Вице-премьері А.Мирзоян, Түрікменстан Министрлер кабинеті төрағасының орынбасары Г.Мурадов, Беларусьтегі Молдова елшісі, ТМД жанындағы Тұрақты уәкілетті өкіл В.Сорочан, ТМД Атқарушы комитетінің төрағасы С.Лебедев қатысты.
Кеңейтілген құрамдағы отырысты ашқан Б.Сағынтаев: «Біздің жұмысымыздың қорытындысы Достастық аясында елдеріміздің ынтымақтастығын одан әрі тереңдетіп, кеңейте түсуге септігін тигізеді деп сенемін», деді. Осыдан кейін Қазақстанның Үкімет басшысы сөзді Тәжікстан Премьер-Министрі Кохир Расулзадаға берді. Ол ең алдымен ТМД елдері Үкімет басшылары кеңесінің табысты жұмыс істеуі үшін барлық қолайлы жағдай жасап, қонақжайлылық танытқан Қазақстан Үкіметіне, Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевқа ризашылығын білдірді. Алдағы уақытта Достастыққа төрағалық ететін түрікмен әріптесін құттықтап, белгіленген түбегейлі мақсаттарға қол жеткізу жолында табыс тіледі.
– Еркін сауда туралы келісім жобасын дайындау жұмыстарының аяқталуына ерекше назар аударылып отыр. Бұған қоса, осыған дейінгі жетістіктерді бекітуіміз де қажет. Бұл достастықтың еркін сауда аймағы туралы шартында белгіленген басымдықтарға қол жеткізуге және тауар айналымын арттыруға септігін тигізеді. Сауда және басқа да кедергілерді алып тастау, процедураларды жеңілдету, жаңа технологияларды енгізу бойынша жұмыстарды одан әрі жалғастыру қажет. Көлік-коммуникация салаларын дамыту да маңызды. Осы тұрғыдан алғанда ең алдымен көлік пен инфрақұрылымды дамыту, елдеріміздің аумағында тауарлар мен қызметтердің кедергісіз тасымалын қамтамасыз ету үшін жағдай жасау қажет. ТМД өңірінің транзиттік әлеуетін толықтай пайдаланған жөн, – деді Кохир Расулзада.
ТМД-ға мүше-мемлекеттер арасындағы тауар айналым көлемі былтыр 25 пайызға артып, 164 миллиард долларға жетті. ТМД-ға мүше 11 ел арасында 2011 жылдан бері ортақ келісім бар.
Үкімет басшыларының кездесуінде талқыланған экономика, әлеуметтік салалардағы мәселелер, оның ішінде ядролық және радиациялық апаттың алдын алуға арналған құжатты ерекше атап өтуге болады. Яғни, Үкімет басшылары ТМД елдерінің аумағында күтпеген жерден ядролық апат болған жағдайда қандай шара қабылдау керектігін назарға алды. Тәжікстан Премьер-Министрі Кохир Расулзада:
– Ядролық апат бола қалған жағдайда немесе радиациялық апатта бір-бірімізге көмек көрсету туралы құжатқа қол қойдық. Қарым-қатынасты жақсартуға бағытталған өзге де келісімдер бар. Алдағы екі жылда гуманитарлық байланысты да дамытамыз деп уағдаластық, – деді.
«Росатом» мемлекеттік корпорациясы бас директорының орынбасары Николай Спасский ТМД елдерінде ядролық апат кезінде хабарландырудың бірыңғай жүйесі енгізілетінін жеткізді.
̶ Достастық елдерінде атом энергия блоктары, ядролық зерттеу қондырғылары жұмыс істейді және салынып та жатыр. Уран өндіріліп, атом стансалары үшін отын шығарылады, радиоактивті көздер де кеңінен пайдаланылады. Ядролық материалдар, радиоактивті көздер Достастық мемлекеттерінің шекарасы арқылы тұрақты түрде өтіп тұрады. Бірақ бүгінде Достастық кеңістігінде апаттық әрекет етудің бірыңғай жүйесі жоқ. Бұл дұрыс емес», деді ол. Оның айтуынша, Достастық кеңістігінде мұндай апаттық әрекет етудің бірыңғай жүйесі аса қажет. Оның бірнеше себебі де бар.
̶ Біріншіден, атом энергиясын пайдаланудың қолда бар ауқымы мен бұл саладағы ынтымақтастықты ескерер болсақ, онда мұндай жүйе шынымен де аса қажет. Екіншіден, мұндай жүйенің болуы ядролық апат орын алған жағдайда жедел хабарлау және көмек көрсету туралы халықаралық конвенциядан туындап отыр», деді Н.Спасский. «Росатом» өкілі ядролық апат жағдайында немесе радиациялық апатты жағдай орын алған сәтке дайындықты қамтамасыз ету және оның салдарын жою барысында өзара көмек көрсету бойынша ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің өзара іс-қимылы туралы келісімнің жаңа мазмұнына тоқталды. Онда ТМД-ға мүше елдерден арнайы өкілет анықталады. Сонымен қатар МАГАТЭ ұсынысы негізінде хабарландырудың бірыңғай формасы әзірленеді. Ең бастысы, келісімде қатысушы елдердің бірінде ядролық немесе радиациялық апатты жағдай кезінде көмек қажет болғанда іс-әрекеттің бірыңғай алгоритмі жан-жақты жазылады. Өтінім жіберіліп, жедел режімде көмек көрсететін топ жасақталады. Олар арнайы техникамен және құрал-жабдықпен жабдықталады. Көмек сұраушы тарап аталған топтың басымдықпен кіруін қамтамасыз етеді.
– Ресей тәжірибесіне сәйкес, егер барлық процедураны алдын ала нақты әзірлеп қойсақ, онда мұндай топ өтінім түскеннен кейін нысанда 24 сағатта, тіпті одан да ертерек бола алады», деді «Росатом» өкілі.
ТМД елдері Үкімет басшылары кеңесінің отырысынан кейінгі брифингте ТМД-ның атқарушы хатшысы Сергей Лебедев Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының сақталуына елеулі үлес қосқандығын жеткізді.
– Астанада ТМД елдері Үкімет басшылары кеңесі отырысының өтуі тағы да Қазақстан тарапы ірі шараларды ұйымдастыруда өте қолайлы әрі берекелі алаң екенін дәлелдеді. Бір апта бұрын Алматы қаласында ТМД-ға мүше-мемлекеттердің қауіпсіздік органдары мен арнаулы қызметтері басшылары кеңесінің 45-отырысы өткен болатын. Атап айтқанда, биыл Қазақстан төраға болмаса да, ұйымның жұмысын жандандыруда белсенділік танытып отыр. Астанадағы талқылау алаңында тиісті құжаттарға қол қойылып, жемісті келіссөздер жүргізілді, – деді ол. Сонымен қатар Сергей Лебедев 8 қарашада Астанада Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының саммиті өтетінін, ал 9 қарашада Қазақстан мен Ресейдің аймақаралық ынтымақтастық форумы (Петропавл қаласында) ұйымдастырылатынын еске салды.
«Осы фактілердің барлығы Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының сақталуы мен нығаюына ұйытқы болып отырғанын білдіреді», деді С.Лебедев.
Ал ТМД елдерінің Үкімет басшылары кеңесіне келесі жылы Түрікменстан төрағалық етеді.
Еркежан АЙТҚАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
