Bul oraıda aqparat salasynyń mamandary birneshe faktordy mysal retinde keltirgen. Birinshiden, telearnalar reıtıńniń tómendeýine halyqtyń sheteldik telearnalarǵa qoljetimdiligi áser etip otyr. Respýblıka turǵyndarynyń 77 paıyzy sheteldik telearnalarǵa qosylǵan. Ekinshi sebep – keń jolaqty ınternet. Halyqtyń 49 paıyzynyń keń jolaqty ınternetke enip, ózine qajetti aqparattardy alýǵa múmkindikteri bar. Osy taqyrypqa qatysty taǵy aıta keterlik jaıt, orystildi aýdıtorıanyń 54 paıyzy, qazaqtildi aýdıtorıanyń 12 paıyzy sheteldik telehabarlardy qaraǵandy unatady eken.
Bıyl nebári qazaq tilinde habar taratatyn úsh baǵdarlamanyń ǵana TOP-20-ǵa enýi de kóp jaıdan habar berse kerek.
Al endi otandyq telearnalardy nelikten az qaraımyz degen saýalǵa keler bolsaq, bul jerde joǵaryda keltirilgen medıa salasy mamandarynyń pikirlerimen kelisýge týra keledi. Iаǵnı qazaqstandyq telearnalar túgeldeı derlik (qazaqtildisi de, orystildisi de) serıaldar men konsertter kórsetýden árige bara bermeıdi. Jańalyqtar jaǵdaıyna keler bolsaq, bizdiń telearnalar, nege ekenin qaıdam, elimizde kún saıyn, saǵat saıyn ótip jatatyn túrli deńgeılerdegi jınalystardy jańalyq dep túsinedi. Ár mekemeniń ishki sharýasy bolyp tabylatyn jınalys qaı zamannan beri jańalyq bolyp edi?
Medıaquryltaıda aıtylǵandaı, reıtıńderiniń tómendegenine qaramastan jarnamalyq qarjynyń 90 paıyzyn telearnalar paıdalanady eken. Sonymen birge telearna búdjetiniń eleýli bóligi serıaldar satyp alýǵa jumsalatyny da belgili bolyp otyr.
Budan shyǵatyn qorytyndy bireý. BAQ-tar búgingi tańda ózderiniń kórermenderi men oqyrmandarynyń suranystaryn zerttemeıdi. Qazirgi ýaqytta aqyly jáne spýtnıktik televıdenıe men ınternettiń keńinen taralýyna baılanysty aqparat kózderiniń kóp ekenin, qazaqstandyqtardyń qalaǵan telearnasyna nemese ınternet saıtqa aýysyp ketýge múmkindigi bar ekenin eskermeıdi. Bir sózben aıtqanda, aýdıtorıa úshin kúrespeıdi. Shynaıy básekelestik joq.
2017 jyly halyqtyń 64 paıyzynyń teledıdar qaraıtyny, 39 paıyzynyń ınternet aqtaratyny, 7 paıyzynyń radıo habarlar tyńdaıtyny, 6 paıyzynyń baspa basylymdaryn oqıtyny anyqtalǵan. Bul jerde teledıdar qaraýdan ózge ermegi joq aýyldyqtar esebinen birqatar kórsetkish joǵaryraq (sonyń ózinde 64 paıyz tym az) bolyp tur. Al iri qalalardaǵy jaǵdaıǵa keler bolsaq kórsetkish aıtarlyqtaı ózgeredi. Munda halyqtyń 49 paıyzynyń ǵana teledıdar qaraıtyny, 35 paıyzynyń ınternetke qosylatyny, 14 paıyzynyń radıo tyńdaıtyny, 2 paıyzynyń gazet-jýrnaldar oqıtyny belgili bolǵan. Baıqap otyrǵanymyzdaı, teledıdar qaraýshylar qatary qala halqynyń jartysyna da jetpeı tur. Al radıo tyńdaýshylardyń arta túsýin sirá, kóshelerde órip júrgen avtokólikterdegi radıqabyldaǵyshtardyń kóptigimen túsindirgen jón sıaqty. Paıyzdyq kórsetkishi ózge aqparat quraldarynan áldeqaıda joǵary bolǵanyna qaramastan biz nelikten teledıdarǵa erekshe shúıligip otyrmyz? О́ıtkeni teledıdardy halyqtyń 100 paıyzy qaraýǵa tıis. Sebebi ol ári buqaralyq aqparat quraly, ári teatr, ári sırk, ári konsert zaly, ári kınoteatr, ári saıahat, ıaǵnı onda bári de bar. Ár úıde teledıdardyń únemi qosýly turatyny da sondyqtan. Oǵan jarnamanyń da qajeti joq, kópshiliktiń kóńilinen shyǵatyn baǵdarlamalar kórsetse bolǵany. О́zge buqaralyq aqparat quraldarymen salystyrǵanda osyndaı artyqshylyqtary bola tura reıtıńniń quldyraýyna jol berý telearnalar habarynyń sapasyzdyǵyn, tartymsyzdyǵyn kórsetse kerek.
Osy oraıda eskere ketetin taǵy bir jaıt bar. Qazaqtildi telearnalar reıtıń anyqtaǵanda ádildik joq, is júzinde bizdiń reıtıńimiz orystildi arnalardan tómen emes degen ókpe-naz aıtyp jatady. О́zim bul pikirge tolyq qosylamyn. Shynymen de elimizdegi orystildi telearnalardyń (gazetterdiń de) ozyp turǵany shamaly. Sondyqtan qazaqstandyq BAQ-tardyń atyna qandaı da bir syn aıtylyp jatsa, ony barlyǵyna berilgen ortaq baǵa dep qabyldaǵan jón.
Memlekettik tapsyrys esebinen azdy-kópti aqsha alyp kún kórip otyrǵan telearnalardyń kóńil kúılerin túsinýge de bolady. Olar erteńi úshin onsha alańdaı qoımaıdy. Al endi, óz kúnderin ózderi kórip jatqan komersıalyq telearnalarǵa ne joryq?!.
