ӨНЕР – БАРШАҒА ОРТАҚ БАЙЛЫҚ

Қазақ баласы үшін тәуелсіздік тақырыбы асқақ рух сыйлар таусылмас жыр, ән бесігінде әлдилеген бітпес әуен. Ғасырлар бойына ұлттың ең бір асыл арманы болған тәуелсіздік еліміздің көк байрағын желбіретіп, еңсемізді тіктеді. Сондықтан да осы жылдар ішінде бұл тақырыпқа қаншама қалам тербеліп, шығармашыл жандардың шабыты шалқыды. Мәдениет және ақпарат министрлігі биыл тұңғыш рет осы ғасырлар бойғы асыл мұратты арқау еткен музыка мен драматургия саласындағы туындыларға арналған “Тәуелсіздік толғауы” конкурсын өткізген болатын. Соған орай біз осы конкурстың “Ең үздік опералық шығармалар” номинациясының бас жүлдегері, “Астана” мюзиклының авторы Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Алмас СеркебаевҚа жолығып, бірнеше сауал қойған едік. – Алмас Ермекұлы, туған елге хош келіп­сіз, менің білуімше, сіз бүгінде АҚШ-та тұра­сыз, сол елдің азаматысыз, бірақ біздің ұғы­мымызда Серкебаев әулетін қазақ музыка өнерінен бөліп-жарып қа­рауға тіпті келмейді. Қалай ойлайсыз, мұхиттың ар­жағында жүріп осы бө­лінбейтін тіннен ажырап қалудың қаупі тумай ма? – Менің ұғымымда, біз кіп-кішкентай әлемде өмір сурудеміз. Қазіргідей “Айшылық алыс жерлер­ден көзді ашып-жұмған­ша жылдам хабар алғыз­ды” дегендей, ақпараттар ағыны көз ілеспес жыл­дам­дықпен тарап жат­қан мен өзімді елден сон­ша­лықты жырақта жүр екен­мін деп есептемей­мін. Сосын мен қазақ­пын, өзімді қазақ мәде­ниетінің Аме­рикадағы бір өкілі сезінемін. Алдымен сізге түсінікті болуы үшін онда кетуімнің себеп­те­ріне тоқтала кетейін. 1980 жылдардың аяғы­на дейін мен музыка жазатынмын. Сим­фония жазғым келсе симфония, балет десем балет, оған Мәдениет министрлігі тарапынан тапсырыстар түсетін, шығармаларымды симфониялық оркестрлер ойнайтын, қаламақымды алатынмын, ал 90-жылдары осы механизм быт-шыт болды. Менің жазғандарым керек болмай қалды. Сөйтіп, мен нан тауып, бала-шағамды асырау үшін әуесқой композиторлардың шығарма­ларын өңдей бастадым. Жаңа ғана бойжеткен қыз келіп: “Менің мына әнді айтқым келеді, осыны өңдеп беріңізші”, – деп кәдімгідей мол қаражат әкеледі. Жап-жас жігітте, уылжыған қызда ақша бар да, менде жоқ. Жазып өңдеп беріп, қолыма тиген әлгі қаражатпен біразға дейін өмір сүремін. 1 ән, 2 ән, 20 ән өңдедім, одан кейін біреудің шы­ғар­ғанын қайта жазғаннан жалығып, тіпті өз-өзімнен жиіркенетін жағдайға жеттім. Жо­ғары кәсіби білімді музыкант, композитор ретінде жоғалып, құмға сіңген судай болып, жойылып бара жатқанымды ұқтым. Осылай тығырыққа тірелгенімде, бір досым Амери­ка­ға шақырды. Көп ойландым, менің музы­кам­ды қажет етіп жатқан ешкім жоқ, Амери­каға да ол қажет емес. Бірақ әйтеуір бала­ларымның мұқтаждық көрмей, қалыпты жағдайда өмір сүруіне, білім алуына мүм­кін­дік туатын жер ғой деп тәуекел еттім. Бар­дым. Барған соң 2 жылға дейін ештеңе жаза алмадым. Туған жерден ажырау осылайша мені уақытша бір рухани күйзеліске алып келді. Бірақ артынан үй­реніп, музыкамды жазып, шығармашылық қалы­быма келдім. Менің бұл жағдайға же­туіме мына біз өмір сү­ріп жатқан әлемнің ала­қандай екен­дігін ұғынуым әсер етті. Ал негізінде мен өз­ім­ді қазақ мәдениетінен ажыр­ата алмаймын. Де­ген­мен, менің жазғанда­рым тек қазаққа ғана ар­нал­маған, ол Абай айт­қан­дай, өз ішіңде марқай­ып толуға емес, жалпы әлемдік мәдениетке ба­ғыт­талған. Солай айт­қа­ным­­мен, менің шығарма­ларымнан шетелдік әріп­тестерім қазақ әуезін та­нып жатады. Қазақ му­зы­ка өнері, әкемнің айтатын әндері, қазақ күйлері ме­нің қаныма сіңген, менің осы жерде кіндік қаным тамды, осында мектепке бардым, консерваторияда оқыдым, жігіт ағасы атан­ғанша елімде есей­дім, сондықтан менің қазақ екенім қай қиырда жүрсем де жадымда. Туған еліме кін­ді­гімнен байланғанымнан да шығар, мен Америкада жүріп “Томирис”, “Тілеп пен Сары қыз” опера­ларын жаздым, ол Абай атындағы опера және балет теат­рының сахна­сында қойылды. Жалпы қазіргі заман адамына уа­қыт табу деген қиынның қиыны, ал елге келген кез­де мен осы уақыт тап­шылығын өте айқын сезінемін. Себебі, әкем­мен, осында тұратын бойжеткен қызым­мен, ұлыммен кездесуден тыс достарымды, әріптестерімді көруге де уақыт тапқым келеді. Кейде мені Отанымды қиын күндерде тастап кеттім-ау деген ауыр ойдың маза­лай­тыны да рас, бірақ менің шығармам АҚШ-та “Карнеги холлда” орындалып, оны қазақ композиторы жазған деп өзгелердің қазақты тануы жұбатады. Осылайша, мен ұлт мәде­ние­тіне қызмет етіп жүрмін деп те ойлап қоя­мын. Осы ой көңіліме жоғарыдағыдай сәт­тер келгенде жүрегімді тыншытқандай болды. – Алматыдағы кездеріңізді, осында оқы­ғаныңызды, достарыңызды сағынатыныңызды айтып жатырсыз. Сіз Ғазиза Жұбановадан тәлім алдыңыз. Ұстазыңыз кезінде өзінің бір сұхбатында болашағынан көп үміт күтетін шәкіртім деп сіздің есіміңізді атап, “ол консерватория қабырғасында-ақ өзіндік жолы бар дарын иесі екенін көрсетті, өзіндік мінезі бар, тіпті ұстаздарының кейбір айтқан пікіріне дау айта алатындай дәрежеде” деп бағалағаны бар. Ұстаз үмітін ақтау жағына әңгімемізді бұрсақ қалай қарайсыз? – Өкінішке қарай, Ғазиза Ахметқызы арамызда жоқ, мен ол кісінің айтқанындай болуға, үмітін ақтауға тырыстым. Өзімнің сол кісінің шәкірті болғанымды арада қанша жылдар өтсе де зор ризашылық сезіммен ес­ке аламын. Ол кісі тек жоғары кәсіби білікті, талантты композитор ғана емес, адамгер­ші­лігі мол, кісілікті, біреудің көңіліне ауыр ти­гізбестен ойын шебер жеткізетін биік мә­дениетті адам еді. Менің ұғымымда, Ғазиза Ахметқызы сияқты адам сирек. Өз басым ондай ұстазды одан кейін де, бұрын да кездестірген емеспін. Ғазиза Ахметқызы мені Алик дейтін. Тіпті сабаққа келгенімде бірдеңе айтайын десе де оны өзгелердей емес, басқаша жеткізетін. “Алик, сен бұдан жақсы жаза аласың ғой”, дейтін. Болды, осыдан кейін мен өз-өзімді жеп, қалайша осындай шикі материалды ұялмай алып келдім деп, жерге кіріп кете жаздайтынмын. Ол кісі маған әр шығармаға үлкен жауапкершілікпен қарауды үйретті. Әлі күнге дейін бір дүниені қолға аларда мен артыма қараймын. Бұрынғыдан осал түсуіме болмауын басты назарда ұстаймын. Әр шығарма сайын алар асуың биіктей түседі, әрбір жаңа нотаны алу қиындай түседі. Кейде осынымның өзі дұрыс та емес шығар деп ойлап та қоямын. Себебі, шығар­ма­шылық адамы өзінің алдында жаз­ған туынды­ларынан қайтсем артық жазамын деп бір спираль бойынан шыға алмай қалу қаупі де туып қалама деп ойлаймын. – Ал енді шығар­ма­шы­лық конкурстан бас бәйге алған мюзиклге келейік. Оны жазу идеясы қалай келді, сюжеті қайдан ал­ын­ды? Мюзиклдің либрет­тосын жазған автор да Германияда тұрады екен, бұл шығармашылық одақ өмірге қалай келді? – Әңгімеміздің басында айтқандай, интернет барда жер қашықтығы сөз емес болып қалды ғой. Сіз сұрап отырған шы­ғармашылық одақ осы ғаламтордың арқа­сын­да жүзеге асты. Таңертең ұйқыдан тұры­сымен Германияның Ганноверінде тұрып жатқан Юрий Кудлачпен хабарла­самын. Оған жазғандарымды орындап беріп, айтып беремін, ол да маған өз ойын осылай жет­кі­зеді. Тіпті жер қашықтығын еш сезінгеніміз жоқ, бір-біріміздің тура қасымызда отыр­ған­дай, кейде қызыл кеңірдек болып айтысып, кейде қарқылдап тұрып күліп алатынбыз. Сізге қызық айтайын, менің оны жанымда отыр деп сезінгенім соншалық, кей­де оған, мына жер маған онша келің­кіремей тұрған­дай деп айтсам, жанымнан “Ой, саған еште­ңе ұнамайды, жағу мүмкін емес”, деген оның айқайы шығатындай сезілетін. Шығарма­шы­лық байланысымызға жер алыстығы еш әсе­рін тигізген жоқ, жазу үстінде шығарма­шы­лық ізденіс кезінде көп айтыстық, сонымен бірге жұмысымыз өте бір жайлы, көңілді жүрді. Ал Юрий Кудлачты Алматыдан тани­мын, ол кәсіби музыканттар арасында үлкен беделге ие, білімді де, талантты жігіт, мықты пианист. Мюзиклдің идеясы мен сюжетіне келсек, оны айтқан, министр Мұхтар Құл-Мұхаммед. Күн санап жасанып, таранған Астана, ондағы көкке ұмтылған Бәйтерек, оның саясында махаббатын тапқан жапон қызы мен қазақ жігітінің арасындағы сүйіспеншілікті арқау етсеңіз қалай болады деді. Маған идея ке­ре­мет ұнады да, Юрамен хабарластым. Нәти­жесінде, бір аз ғана уақыттың ішінде “Ас­тана” мюзиклі өмірге келді. Оның алғашқы аты “Бәйтерек”, одан “Бәйтерек сыйы” бол­ды, ақырында “Астана” деген атауға тоқ­тадық. Себебі, Астана арманның қаласы, жастардың, болашақтың қаласы және бұл армандар жүзеге асатын қала. Сондықтан да осы атау лайық болар деген тоқтамға келдік, себебі мюзиклдегі бар оқиға осы қалада өтеді. – Ал оның нақты прототиптері бар екені­нен хабарыңыз бар ма? – Жоқ, білмедім. – Ендеше, біліп жүргеніңіз артықтық етпес. Ол – Күләш Байсейітова атындағы опе­ра және балет театрының солисі Сүндет Байғожин мен оның зайыбы, осы театр балеринасы, жапон қызы. Ал енді негізгі әңгіме барысына оралсақ, болашақта мюзикл сахна­ланғанда сіз оның дайындалу барысына қатысасыз ба? Және сіздің ойыңызша, опера өнеріне мемлекет тарапынан қолдау қанша­лықты қажет? – Мен өзіңіз айтқандай, мұхиттың аржағында тұрамын ғой, сондықтан оның дайындығына қатынасамын деп айтуым артық болар. Дегенмен, дайындық кезінде, премьераның алдында, сосын көрерменге алғаш қойылғанда келуім қажет деген ойдамын. Ал мюзиклдің қай сахнада жүретіні әлі шешілген жоқ, министрлік оны сахналау үшін конкурс жариялаймыз деп отыр. Операны музейлік жанр деп менің де айтқаным бар. Иә, Чайковский, Моцарт, Верди сынды ұлы композиторлардың шығармаларын жұртшылық музейлердегі шебер суреткерлердің қолынан шыққан туындылардай тамашалайды, сүйсінеді, ләззат алады. Ал жаңа опера туындылары ондай ықылас-пейіл тудырмайды. Қазіргі күні бұл жанрдың үлкен бір дағдарыс алдын­да тұрғаны шындық. Әлемде солай, балетке барушылар көп те, операны тыңдаушылар қатары жыл өткен сайын сирей түсуде. Біздің мюзикл жанрын алуымыз да осы ойдан туды. Бұл шоу, оған жастар келеді, сондықтан осы арқылы жастардың кәусар өнерге деген қызығушылықтары оянсын дедік. Мюзикл дегеніміздің өзі – заманауи опера. Әрине, өнердің қай түріне де мемлекет тарапынан қолдау қажет. Өйткені, ол рухани кемелдікке бастайды. Біз эко­номикалық жағынан кере­мет қуаттылыққа ешқашан жете алмаймыз, егер, қоғамның рухани ұстыны төмен дәрежеде болып келсе. Өйткені, материалдық байлық пен өнер, білім деген құстың қос қанатындай, біреуі жоқ болса шырқау биік түгіл, жерден көтерілу де мүмкін емес. – Әңгімеңізге көп рахмет, біздің оқырман­дарымызға жақсы әңгіме айтып бердіңіз. Сіздің “Ақсақ-Құлан” деп аталатын алғашқы балетіңіз өткен ғасырдың 70 жылдары хорео­графиядағы үлкен оқиға деп бағаланған еді. Ол бірқатар әлем театрларының сахнасында қойылып, бұл еңбегіңіз үшін Швеция королінің наградасы – Муар лентамен марапаттал­ғаныңызды білеміз. Ал 1980 жылы “Брат мой, Маугли” рок-опера-балетіңіз өнер әлемінде А. Рыбникованың “Юнона мен Авосымен” те­ңестірілді. Бүгінгі күні сіздің шығармаларыңыз Алматы, Бостон, Ташкент, Мәскеу, Прага, Нью-Порт, Нью-Йорк қалаларының сахнала­рында орындалып, оларды тыңдаған жұрт қазақ баласының өнеріне алақандары қыз­ғанша қол соғуда. Енді, міне, сіз америка­лықтарға қазақ ұлтының музыка өнерін танытып жүрсіз, осы еңбегіңіз жемісті болсын. Сізге шығармашылық табыс тілейміз! Әңгімелескен  Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ. КЕТПЕН КӨТЕРГЕН ҚАРТ Оңтүстіктегі алқалы отырыс­­тардың бірінде газетіміздің ба­с­шысы Сауытбек Абдрахманов оң­түстіктің атын шығарған еңбек­қорлықтың кейінгі жылдары бә­сеңсіп бара жатқаны туралы жаны ауыра сөз қозғады. Ересектері тұрғай, мектеп жасындағы бала­лары көзін тырнап ашысымен ойынды қоя тұрып алдымен үй шаруасын тындырып алуды дұрыс көрер екен. Оңтүстіктің ырысы – ақ мақ­таның жазғы шабық, күзгі жиын терімге еңкейген кәріден еңбек­те­ген балаға дейін тартылады десек, әсіре қызыл сөз емес еді. Осылайша, еңбекпен көзін ашқан, Қазақстанның өзге өңір­леріне бірді екі ете алатын епсек­тігімен көрінген, пысықтығымен танылған оңтүстіктің кейінгі жыл­дары көрші мемлекеттегі ала то­пылы ағайындар бала-шағасымен келіп теріп бермесе қозалығына ба­­руға бетінен басатындығы қа­лай? Кей жылдары кейбір алқап­тарда мақта дұрыс терілмей күздің сіл­білеген жауынына ұрынып жата­ды. Су өткен соң мақтаның сорты төмендейтіні белгілі. Сорты төмен­деген соң бағасы да түседі. Қолға шақа аз тиген соң үйдегі кө­ңіл-күйге де әсер етеді. Кейінгі жыл­дары көрші мемлекет шек­аралық қақпасын тарс жапқаннан кейін диқандардың алдында жұ­мысы жоқ адамдарға сауын айтып, терім ба­ғасын көтеріп жатқан жағдайлары бар. Сөйтсе де көрші мемлекеттің қақпасына үңіреңдеп, екі көзі алақ-жұлақ етіп қарап қоятыны және бар. Қазақтар неге еңбектен шығып қалды? Жауаптар көп. Біздің Рақым деген досымыз айтар еді. Төле би ауданының тау бөктеріндегі атақты қымызшы ауыл Диқанкөлде дүниеге келген жігіт дүниені ерте құрап үлгеріпті. Бес-алты жасында таң бозала­ңын­да тұрады екен. Бұл мезгілде бақ­шалықта түнімен жел сыбдырынан төгілген алмалар, өріктер сап-сары алтындай болып жарқырап жата­ды. Рақым іріктеп екі шелекке са­лып, ауылдан Шымкентке қаты­найтын автобуспен базарға келеді екен. Сырттағы сауда қатарына тұ­ра қалып, қалтасына ақшасын басып, екі шелегін қаңғырлатып, әке-шеше, бауырларына базардан тәтті-дәмділерін алып, әндетіп ауылына қайтады екен. Ешкімді алдап-арбаған жоқ, өз ауласының өнімі. Қазір базардан Рақым секілді шелек көтерген қара сирақтарды аз көресіз. Жоқ емес бар. Көтерме саудадан алынған азық-түліктің үстіне тиын-сиын қосып сатып тұрған ата-анасының қасында, болмаса белі майысып тәшкі сүйреп жүреді, әркімге емініп. Оңтүстікте өзбек, тәжік ұлт өкілдері жиі қоныстанған ауылдар бар. Ешқайсысы үкімет не береді екен деп күтпейді. Бірі мал бордақылайды, бірі жылыжай ұстайды. Сол ауылдарда қазақ отбасылары да тұрады. Бір күйі­ніштісі, әкімдік пен үйінің ара­сында құйыннан дауыл тұрғызып жүретін де солар. Зейнетақы неге аз? Атаулы көмек неге көбей­мей­ді? Бұл үкімет бала-шағаны аштан қыра ма қайтеді? Аспан ашық, күн жарықта найзағай ойнатып, әкім­қаралардың екі аяғын бір етікке тығардай нығызданып жүреді, күпсіп сөйлейді. Сонау бір жыл­дары Әлішер Пірметов деген до­сымыз Кентау қаласында әкім болып тұрғанда бір жағымсыз әң­гімеге куә болғанымыз бар. Облыс әкімі кедейшіліктің шегін қыс­қар­ту керек, атаулы көмек алатын­дарды азайтыңдар деп аудан, қала әкімдерін қуырады. Сондай топ­пен кездескенде, әкім суармалы жерді қала қаржысына айдатып, тұқым егуге жәрдемдесетіндігін айт­ты. Мал ұстағылары келген­дер­ге сауын сиыр бергізбекші болды. Сонда бір келіншек көкбе­т­теніп: “көкөніс өсіретін, кетпен көтеріп жүретін сарт емеспін, сау­ын сиыр берсеңдер атаулы кө­мек­тен шығарып тастайсыңдар. Екеуі­нің де керегі жоқ. Үкіметтің біз си­яқ­ты кедей-кепшікке беріп жат­қан ақшасын аяйсыңдар ма, ке­дергі жасамаңдар” деп кесіп айтты. Сол жиында оны қолдаған адам­дардың аз болмағандығы жүректі мұздатып еді. Елбасының жылдағы дәстүрлі Жолдауынан да мемле­кет­те қандай жұмыстар жүр­гізілетінін емес, елге қандай же­ңіл­діктер жа­салатындығын күтіп үйренгеніміз де масылдық пиғыл сияқты. Қаруымыз қалам болғаннан кейін ел ішіндегі өз еңбегіне жа­лынған азаматтарды іздеп-тауып, оны насихаттау арқылы атаулы көмекке күні қарап жүрген қандастарымызға ой түсірсек екен деп тілейміз. Жақында кетпен көтерген сексен жастағы ақсақалды алқап басында ұшыраттық. Балаларына бағыт-бағдар беріп жүр. Төлепов Айдарбек қажы. Он үш жасынан үлкен еңбекке араласқан ақсақал бүгінде өзін бақуатты, дәулетті саңайды. Арғы аталарынан ат басындай алтын мұраға қалмапты. Үлкен бастық та болмаған. Ма­мандығы – агроном. Шымкент қаласының іргесіндегі ауыл қала халқын көкөніс дақылдарымен дайындау мақсатында құрылған еді. Осы кеңшарда қарапайым жұмысшыдан агроном, шаруа­шы­лық басқарушысы, директордың орынбасары қызметтерін атқарған Айдакеңді іздеген жұрт кеңседен емес, алқап басынан табатын. Ол басқарған шаруашылықта 1 гек­тардан 20 тонна қырыққабат, 40 тонна қызанақ алынып жүрді. Бү­кілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесіне бірнеше рет қатысып, кеудесіне жарқыратып медальдар тағып қайтты. Көрмеге тек мықтылар, мыңнан озғандар барады. Төлепов Айдарбек өсірген қырыққабаттың бірі 22 кило тартқанда, талай мәскеуліктер қазақ диқанының еңбегіне аузын ашып, көзін жұмыпты. 1972 жылы “Ленин” орденімен марапатталған диқан 1990 жылы зейнеткерлікке шыққан. Ұзақ жыл­ғы еңбегіне 47 гектар суарма­лы жер берілген. Айдарбек қажы­ның бары да нары да-осы қасиетті жер. Байлығының бастауы да осы. Отанасы Күміс екеуінің шаңы­ра­ғынан төрт ұл, төрт қыз өсті. Бәрі әке ыңғайын бағып, еңбекке икем­ді болып өсті. Қалмахан, Нұр­махан, Бақытжан, Қанатжан әке қатарында тұрып кетпен шап­ты. Күтімін тапсаң Жер-Ананың берер несібесі көл-көсір ғой. “Диқаншылық көлеңкеде жат­қанды қаламайды” дейді Айдарбек қажы. Бұнысы ерінбей еңбек істесең, аузы-басың майланады де­ген сөз ғой. Мамандығы агроном болғаннан кейін жердің жағдайын жақсы біледі. Қанша су ішу керек, тыңайтқыш көлемі қандай, дақыл­дардың кеселі бар ма, тез анық­тайды. Тапсырмалар береді. Сол 47 гектар Төлеповтар отба­сы­на ырыс болып кіріпті. Екі трак­торы бар. Көкөністен бөлек мал ұстайды. Жерінің үлкен жолға жанасатын шалғайынан мәшине жөндеу стансасын сал­ды­рып жатыр. Құдай қаласа, 10-15 отбасы осы жерден нәпақа табады. – Елбасының Жолдауын қы­быр етпей аяғына дейін тыңдадым, – дейді Айдарбек қажы. –Мем­лекетіміз өрлеу үстінде. Үкіметке қарап ауыз аша бергенше мемле­кет берген жеңілдіктерді пайда­ланып шаруашылықтарын жүргізіп алу керек қой бұл жұрт. Облыс әкімі Асқар Мырзахметовтің сая­саты маған ұнайды. Мемлекеттің қаржысын талан-таражға салғысы келетін шенеуніктердің алдын кесіп, диқандарға барынша жағдай тудырып жатыр. Көзіміз бар, көкірегіміз ояу көріп те, естіп те отырмыз облыста үлкен шаруалар жү­ріп жатыр. Қазақстан мемле­кетінің әлемде беделді, дәулетті болғаны қазақ ұлты үшін де зор абырой, үлкен қуаныш. Аллата­ға­ланың өз тарихында талай теперіш көрген, жойылып кету қаупі де бол­ған ұлтымызға берері көп бол­ғай. Еліміз, Елбасымыз аман болсын. Сексендегі қария осылай тол­ғайды. Сонау бір жылдары Күміс ана екеуі Алматы облысындағы “Қапал-Арасан” санаторийінде дем алыпты. Бір басқосуда жер­гі­лікті агроном голлан сортынан бір гектарына 12 тоннадан картоп алғанын айтып мақтанып қоймаса керек. Кеңшар директоры күйіп кетіп, “мына ақсақал бір гектардан 35 тонна алса да кеудесін ұрып жүрген жоқ, одан да тәжірибесін үйренсеңдерші” депті. – Пейілің таза болмаса жи­на­ған мал-дүниең бойыңа жұқпайды, – дейді абыз қарт. –Береке болу үшін арамдық аралас­пау керек. Он тиындық арамдық мың теңгелік берекені сүйреп кетеді. Осыны ба­лаларыма үнемі айтып отырамын. Құдайға шүкір, мемлекетіміз көр­ші елдердей емес, диқан-шаруа­ларға барлық жағдай­ды туғызып жатыр. Егін ексең де, мал өсірсең де қайтарымы деп қар­жы береді. Осы игіліктерді пай­даланбай тағы бере бер дегеніміз ол – масылдық. Ал, оның арты қиын болады. Сегіз ұл-қызынан 27 немере, 4 шөбере сүйіп отырған қария осы­лай толғап сөйлейді. Үкімет маған да көмектессін демейді, өзінің 47 гектар жерінде маңдайтерімен алған өнімдерінің бір бөлігін аз қамтамасыз етілген отбасылар мен балалар үйіне апарып береді. Ал, бізде 47 гектар емес, жүз­де­ген гектар суармалы жер алып, ба­сына бір шыбық шаншыма­ған­дар қаншама... Бақтияр ТАЙЖАН, Оңтүстік Қазақстан облысы.