Тұрқы есік пен төрдей, шоқтығы биік құла айғыр үй жыққандай алапат екпінмен омыраулай соққан. Ол аздай ат үстіндегі көкпаршыны сақ еткізіп тістеп алды. Бұл болса тақымындағы салмағы алпыс килоға таяу серкеден айырылып қалды. Әуелі ет қызумен байқамаған, кейін қараса киімі дал-дұл, қолтықтан төмен қабара қарауытып қанталап кеткен екен. Оның үстіне қабырғасы да сыныпты.
Виктор енді көкпарға қатыспайтын шығар десті жұрт. Айдың-күннің аманында айғырдың аузында шайналып мертіккен соң беті қайтар деп болжаған. Алайда келесі көкпар ойынында Қазақстанның екі мәрте чемпионы, спорт шебері Виктор Тимофеев астындағы жүйрігін ойнақтатып тағы шықты. Сөйтсе, көкпар ойынының ер-азаматтың жан дүниесін баурап алатын, өзіне ғашық ететін ғаламат күші бар екен ғой.
Мұндай сезім ел рухани жаңғырғалы, өткеннің өнегелі мұрасын тірілткелі талай баланың көкірегінде жүр. Әттең соны қоламтаның шоғындай үрлеп, лапылдата жандырып жіберу жағы кем.
– Өзім он жасымнан бері ат үстіндемін, – дейді көкпаршылар командасының капитаны Асхат Бұхпабаев, – мынау іргедегі Жалтыркөл ауылында туып-өстім. Ер тоқымды жастанып, әкеммен бірге мал бақтым. Ат жалында өскен соң халқымызбен ғасырлар бойы бірге жасасып келе жатқан өнерін жалғағың келеді. Қазіргі күні қала баласымен қатар ауыл баласы да әлжуазданып кетті, қауқары кем, қайраты аз деген пікір айтылып жатады ғой. Олай емес, білекті, жүректі балалар өртенге өскен шөптей қаулап жетіліп келеді. Тек соларды ұлттық үрдісімізге біртабан жақындатып, халқымыздың қасиетін бойына сіңіру кемшін. Әйтпесе, тәрбиенің тетігі өзіміздің ұлттық қазынамызда жатыр емес пе? Мәселен, көкпар ойыны.
Жас буында ынта-ықылас бар екен делік, ендігі керегі көкпарға мінетін ат. Кез келген қылқұйрықтың кәдеге жарай бермейтіндігі белгілі. Белі бекем, сирағы жуан сіңірлі, үркіп-жасқануды білмейтін жылқы баласы керек. Бұл додаға түскенде. Опыр-топыр болып жатқан додашыларды қақырата жарып шыққан командаласының тақымындағы серкені допша қағып алып, атқан оқтай зырқырай шабатыны да қажет. Бірақ соның бәрі табыла қояр ма?
– Көкпаршы балалардың тақымына татитын ат табу қиын. Табылған атты жас балаша мәпелеп, жыл бойы бағуың керек. Шығыны жемшөбін қоса есептегенде, айына шамамен қырық мың теңгенің көлемінде. Ат табылды делік, ендігі керегі көкпаршының ыңғайлы, берік киімі. Мәселен, саптама етік. Оның қонышында қорғаныс құрсауы болуы міндетті. Әйтпесе, ес кетіп, жан шығатын жанталаста жанамалай соққан көкпар аты сирағыңды күлпарша етіп сындырып кетпей ме? Көкпардың ет тоқымы да өзгеше бітімді – ат әбзелі. Ердің қасында төрт саусағың сыятын, қарсыласыңмен тақымдаса тартысқан кезде демеу, тіреу ететін сағасы болады. Біздің өлкеде мұндай ер-тоқымдар жоқ. Жайдағы жарамсыз. Тіресе тартысқанда ат артына оп-оңай опырылып түсесің. Ал көкпаршының ерін оңтүстіктен алдырамыз, – дейді команда капитаны. – Осының бәрін көкпарға деген құмарлық жеңеді. Өзге қамқорлық болмаған соң өзіміз талпынып, бірді бірге құрап сайысқа қатысып жүрміз.
Айтпақшы сайыс демекші, көкпаршы балалардың тағы бір айтқан тілегі бар. Ол жарысқа жиі қатынасу. Өзара қаншама жаттыққанымен, шын шеберлік шынайы жарыста шыңдалмақ. Ал жарысқа бару үшін де астындағы аттарын тасу, ас-суы, жолақысы дегендей қаншама шығын. Бұл шығынды команда капитаны Асхат Бұхпабаев пен ұлттық өнердің жанашырлары, жергілікті жігіттер Қайрат Алыпқашов, Асылхан Әбділдин, Қыдырхан Ахметбеков тәрізді азаматтар көтеріп алады екен.
– Бізге қарағанда оңтүстік өңірде көкпардың қатты дамуының бір себебі, ол жақта салым жиі өткізіледі, – дейді Асхат Бұхпабаев. – Біздің өңірде сирек. Сирек болған соң да насихаты кем. Жиі болса әр ауыл-аймақтың көкірегінде оты бар жастары көріп, осы бір ақсүйек өнерге құмартар еді. Біз кей-кейде сирек өткізілетін ойынның өзіне қаражатымыз жетіспегендіктен қатыса алмай қалып жатамыз. Ал қатысқан жерімізде жүлдесіз қайтқан емеспіз. Мемлекеттен футбол, хоккей ойындарына қыруар қаржы бөлінеді ғой. Көкпарға неге бөлмеске?
Шынында да, Асхат Бұхпабаев басшылық жасайтын көкпаршылар командасы 2017 жылы облыстық жарыста топ жарған. Талай мәрте мерейлері үстем болған кіл марқасқалар. Олардың қатарынан Қазақстан Республикасының спорт шеберлері Әділ мен Ақылбек Амангельдиндерді, спорт шебері Виктор Тимофеевті атай кетуге болады. Сан сайыста көзге түскен Викторды Солтүстік Қазақстанға қолқалап шақырып жүр екен. Команда капитаны болашағына сара жол ашылғалы тұрған сәтте бағын байламайын деген болар, рұқсат етіпті. Өздеріне керек болса да. Өздері құрған отаудың бір уығын босатып алайын деп тұрса да. Он сегізге жаңа толған талапты да талантты көкпаршының додадағы дулы сәті жаңа басталып келеді емес пе?
Көкпаршылардың айтуына қарағанда, ұлттық өнерді ұлықтау жағы сын көтермейді. Өздерінің ұсыныстары да бар. Мәселен, аудандық спорт бөліміне тым құрығанда бір штат бөлініп, жалғыз көкпар ғана емес, Алашқа тән бар спортты дамытуға ықпал етілсе. Әйтпесе, өз өнеріміз өгей болатындай заман емес қой.
Көкжалдыққа баулитын, ұлт ұландарының көсегесін көгертетін көкпар өнерін дамытуға көңіл бөлінсе. Көңілмен қоса азын-аулақ қаражат та. Сонда кенжелеп қалған бұл өнер сөз жоқ дамитын еді.
– Көкпар аттары біздің өңірдегі жылқының ішінен табыла ма? – деп сұрадық ұлттық ойынның жілігін шағып, майын ішкен жанашырынан.
– Әрине, – дейді команда капитаны. – Қазір ел ішінде жылқы басы көбейіп келеді. Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар шықпай ма?
– Қазақы жылқының ішінен де табылып қала ма? Қазір кейбіреулер «қазақы жылқы соғымға ғана жарайды» деп жүр ғой.
– Жүйрік неге шықпасын? Қазір қазақы жылқының бағы жанып келеді ғой.
Көкпарға жан бітірсек, жылқының ғана емес, жігіттің де бағы жанар еді.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Egemen Qazaqstan»
Ақмола облысы,
Аршалы ауданы
