Алтынның жаны да алтын, әні де алтын

Жеті қазынасы түгел Жетікөл деген ауылда дүниеге келген Алтын бала жасынан-ақ өнермен сусындаған жан. Әкесі Иманбай кәнігі күйші еді. Аттың жанына жиде талынан жасалған қара домбырасын байлап, ауыл-ауыл­дыаралайтын. Кешқұрым құс жастықты жауырынына тастап, қос ішекті құйқылжыта шерткенде кішкентай Алтын домбыраның құлағын құшырлана тістеп отыратын. Әкесі мен қызының «кон­цер­тіне» кейде «әу» деп отанасы Ибагүлдің де қосылып кете­тіні бар. Осындай отбасы бала­ла­рының бәрі өнерлі болып өсті.

Көзіне маржан шағылғандай болып тұратын сол қараторы қыз­ды ән-күй пәнінің мұғалімі Әділ­хан Дүйсебеков мектепте құ­рылған вокальды аспаптар ансам­блі­ніңқұрамына алып, «бұ­лақтың көзін ашқандай» шыңдады. Тұлымшағы желбіреген қыз­дың орындауындағы «Бір бала», «Дедімай-ау» әндерін ауыл­дас­тары үлкен әншілер келіп қалған­дай, ұйып тыңдап, орнынан тұрып қол соғатын.

Ұстазының өзіне артқан сені­мін ақтамақ болған Алтын мектептен соң Жезқазған мәдени-ағарту училищесіне оқуға түсті. Бойдағы талабы оқумен ұштасып, дарыны ашыла түскен талапты жастың өз жанынан шыққан алғашқы әнін он сегіз жасында жазыпты. Бұл ән­нің туынды есебіндегі өмірі жар­қын болмаса да, тұла бойында бұл­қынған ерекше сезім барын көр­сетті. Болмысқа дарыған дарын өз иесіне де тыным бермейді екен. 

Еңбек жолын Қызылорда об­лыс­тық филармониясының ән­шісі болып бастаған ол қыз­мет ете жүріп, сырттай оқып білі­мін көтерді. Сол жылдары жан дүниесінде әлдебір ішкі күй­зелістің барын жиі байқайтын. Түн ішінде беймәлім біреу түртіп оятып, қайтып кірпігі ілінбейтін. Ұйқы көрмеген көзіндей болып қызарып күн шыққанда көкірегі де арайланып кететін. Сосын ән туатын. Бұл тума дарындардың бәрі бастан кешетін құбылыс. «Мен өлең шығармаймын, оны менің құлағыма біреу сыбырлайды, тек соны көшіруші ғанамын» деген Мұқағалидың «Күнделік» деп аталатын кітабындағы сөзін еске түсірсеңіз де мұның мәнін түсінгендей боласыз. 

Алтынның толғаныспен жа­зылған «Елес» деп аталатын әні талай жердің бәйгесін алды. Сөзін Ас­қар Дүйсенбиев жазған бұл ән 2009 жылы өткен республикалық бай­қауда бас жүлде иеленді. Осы жылы Кентау қаласында өт­кен Сейдолла Байтерековтің «Әлия» республикалық әнші-ком­по­зиторлар байқауында да «Елес» ең озық ән аталды. Қызылордадағы композитор Р.Тайманов атындағы ән байқауының да бас бәйгесі осы әннің еншісіне тиді. Бұл ән тек қазаққа ғана емес, креоль тілінде сөйлейтін ән-бидің отаны саналған доминакандықтарға да ұнап қалыпты. Пунта-Канода өткен халықаралық әлем балаларының ән байқауында шырқалған туынды арнайы таспаға жазылып, сол елде қалдырылды. Қазір ол Доминакан әншілерінің репертуарына енген. 

Алтын екеуміздің жақын араласуымыз 2008 жылы Астананың 10 жылдығы тұсында басталды. Ол менен жаңа әніне сөз жазып беруімді өтінді. Жазып бердім. «Нұр Астана» аталған осы ән әлі күнге сахнадан түскен жоқ. Алғашқы кезде оны жас әнші Сәния Ғаниқызы орындаған, өткен жылы елорда тойы қарсаңында жаңа бейнебаян түсіріліп, қайта жаңғыртылды. Астанада білім алып жүрген – А.Бөлебай, Н.Са­ғынтай, М.Аманжолов, А.Жұма­бек секілді талантты қызылор­далық әншілер шырқаған «Нұр Астана» республикалық телеарналарда көрсетілді. 

Алтын шығармашылығы ар­қылы – Ұлпан Әбдікәрімова, Ин­дира Ахметова, Ақмарал Құлан­баева сияқты жергілікті әнші­лердің бағы жанды. Олар Алтын­ның шығарған әнін айтқан жерден жүлдесіз оралмады.

Композитордың отаншылдық әндері тыңдарманына айрықша әсер етіп, көңіл нұрландырар көркем шығармаларға айналды. «Елбасына арнау», «Қазақстан», «Сыр – Алаштың анасы» секілді туындылары асқақ жігер, айрық­ша үнмен шырқалады. Тыңдау­шысын да, орындаушысын да тап­қан Алтынның «Абзал аға», «Илья – чемпион» деп аталатын әндері Сыр елінің ғана емес, қазақтың даңқын асырған Қазақстанның Еңбек Ері Абзал Ерәлиев пен атақ­ты зілтемірші Илья Ильинге ар­налған. Ұлттық рухты көтеретін бұл екі әнді әр тыңдаған сайын бір түлегендей боласың.

Әншінің құрметі, Алтынның қадірі халық ішінде. Оны білетін жұрт «Алтынның жаны да алтын, әні де алтын» деп құрметтейді. 

Біз де осындай бір ізет көр­се­туді көздедік.

Дүйсенбек АЯШҰЛЫ,

журналист

Қызылорда