Sondyqtan ondaı adam qanshalyqty baı, ǵalym, joǵary dárejeli sheneýnik bolsyn, adamnyń adamyna jete almaıdy. Sony bilgen Qadyr Myrza Áli: «Kisilik kisi tańdamaıdy. Ol qoı baǵyp júrgen qatardaǵy qazaqtan bastap, el basqaryp júrgen eleýli azamattarǵa deıin, bir de bireýin jatyrqamaıdy. Iá, jatyrqamaıdy. Biraq ol ekiniń birine buıyrmaıtyn, adamnyń adamyna ǵana, sonyń júregine uıa salatyn qymbat qasıet...» degen edi. Rasynda, bul ekiniń birine buıyra bermeıtin asyl qasıet. Baıqasańyz, adamnyń nemen aınalysyp júrgeni kisiliginen ǵana kórinetini ras. Oǵan mysaldy alystan izdeýdiń qajeti joq. Bir tanysym myna áńgimeni aıtyp bergen. «Birde mektepke baryp balamdy biraz kútip qaldym. Sońǵy sabaqtyń bitkenine de biraz boldy. Biraq bir bala sýmkasyn birese arqasyna salyp, birese qolyna alyp, esikke de, terezege de jaltaq-jaltaq qarap qoıyp, únsiz júr. Birese otyrady, birese turady. Aqyry shydamaýy taýsylyp kúzetshi aldyna kelgen álgi bala: «Aǵa, anama habarlasyńyzshy, maǵan eshkim kelmeı jatyr», dedi. Sosyn ol sýmkasynan kúndeligin alyp, onda jazylǵan telefon nómirin kúzetshige kórsetti. Kúzetshi bolsa, qaltasynan uıaly telefonyn aldy da álgi nómirdi terip, balanyń qolyna ustatty. «Anashym, qaıdasyń?! Sabaq bitkeli bir saǵat bolyp qaldy, Saǵı aǵam áli kelgen joq. Sen kelesiń be?» dep, kókeıine keptelip qalǵan suraqtardy tópeletken bala, alaqandaı telefon ishine kirip kete jazdady. Anasy ulyn asyqpaı tyńdap, sosyn jaǵdaıyn surap, jáne oǵan keletin adamnyń nege kelmeı qalǵanyn da biraz talqylady. Aqyry sóılesip bolǵan bala uıaly telefondy kúzetshige qaıtaryp berip «rahmet, aǵa!» dedi. Álginde ǵana tunjyrańqy tartyp turǵan onyń júzi endi jaınap tur.
– Qalaı, anań keletin boldy ma? – dep surady kúzetshi.
– Ia, rahmet aǵaı, qazir anam ózi keledi! – dedi kip-kishkentaı bala qýanyshtan jymıyp. Buǵan kúzetshiniń de júzi jaınap, birge jymıdy. Ol kishkentaı balanyń qýanǵanyna birge qýandy.
Al men bolsam kúzetshiniń isine rıza boldym. Qarapaıym kúzetshi óziniń nemen aınalysyp júrgenin kip-kishkentaı balany qýantýymen túsindirip berdi. Biraq onyń naqty mindetine mundaı kómek kirmeıtindigi belgili. Onyń mindeti – kúzet. Alaıda ol kishkentaı balaǵa óziniń isi qanshalyqty mańyzdy jáne qanshalyqty qajetti ekenin áp-sátte uqtyra bildi. Alaıda bul kúzetshi aldyna kelgen ár balaǵa osylaı qaıyrymdylyq kórsete bere me eken dep oılanyp qaldym. Qanshama bala bar? Sosyn kúzetshige jaqyndap: – Sizge osylaı ár bala kelip ótinish jasasa, solardyń báriniń ata-anasyna habarlasasyz ba? – dep suradym. Ol bul suraǵyma sál tańǵalǵan keıippen maǵan qarady da: – Árıne! – dedi. Jáne bul isiniń sebebi retinde túsindirgendeı:– Ár balany tanımyn. Olardyń ata-analaryn da bilemin ǵoı. Olar keshikse, balalarmen birge men de jabyrqaımyn, – dedi. Men onyń jaýabymen únsiz kelistim. Biraq taǵy oıǵa qaldym. Bilesiz be, jańaǵy balanyń ózi anasymen az sóılesken joq. Biraz ýaqyt aldy. Ár balaǵa osylaısha uıaly telefonyn sóılesýge ustata berse, telefondaǵy qanshama birligin joǵaltady. Al kúzetshiniń aılyǵy belgili – shaı-sýyna da jetpeıdi. Endeshe kúzetshini ár balaǵa kóńil bólip, olarǵa qaıyrymdy bolýǵa jetelep turǵan ne deısiz ǵoı. Ol – kisilik! Kisilik kisi tańdamaıdy degen osy. Biz muny ýaq-túıek dep sanasaq ta, osyndaı isteri arqyly kúzetshiniń kisiligi arta beretini haq».
Ia tanysymnyń myna áńgimesi meni de oılantty. Bir qaraǵanda, tipti nazarǵa alatyndaı mańyzdy áńgime emes te shyǵar. Biraq izgi isterdiń bári, bolashaq tárbıeniń de ózi osylaı bastalady ǵoı. Myna balanyń boıyna tıtimdeı bolsa da izgiliktiń ushqyny salynǵany anyq. Ol erjetkende ana kúzetshideı kisiligi ár iste kórinip tursa, qoǵamnyń qundylyǵy artqany emes pe. Áıtpese aramyzda qanshama boldym, toldym degen adamdar júr. Olar múmkin belsendi maman shyǵar, ne táp-táýir oryndaýshy sheneýnik te shyǵar. Biraq erteń jurt esine alyp aıtardaı, atardaı bir kisilik isteri artynda qalar ma eken. Qalsa, jurtqa jasaǵan ozbyrlyǵy men qıameti, óz múddesin júzege asyrý úshin jasaǵan qysymy qalar. Odan qoǵamǵa ne paıda? Kisiligi joq kisi qurtady degen ǵoı. Júıe júgensizdigin kúsheıtýge ǵana qyzmet etedi. Sondyqtan da kisi bolý ekiniń birine buıyrmaıtyn asyl qasıet dep Qadyr aǵa beker aıtqan joq. Kisiligi bar adam qandaı bılik qolyna tımesin, el múddesin oılaýdan esh taımaıdy, al ózgege qajet kezde kez kelgen sátte oılanbastan qaıyrymdylyq kórsete alady. Alaıda qaıyrymdylyqtyń qadiri aram aqsha qunymen ólshenetin myna zamanda kisiligi bar jandardyń qarapaıym adamdar arasynda ǵana seldirep qalyp bara jatqany oılandyrmaı qoımaıdy. Bul da Sheraǵań tilimen aıtqanda, bir kem dúnıe. О́ıtkeni qaıyrymdylyqty aram baılyǵy, ne qolyndaǵy bıligi arqasynda ǵana baqaı eseppen kórsetetin adamdar da bar ekenin joqqa shyǵara almaısyz. Al ana kúzetshiniń qaırymdylyǵy onyń tula boıyna týa bitken kisilik qasıeti, ol qasıet mundaı adam qaı jerde qyzmet etse de erekshelenip kórinip turady. Bul – izgiliktiń shyńy.
