Өзгеріп, дамып бара жатқан өмірмен бірге қуыршақ театрларының да есейіп, үлкендер айтатын тақырыпты баласынбай, барлық жағынан ашып көрсетуге талпынып жатқанынан жалпақ жұрттың көбі бейхабар да. Ендігі жерде, қуыршақ театрын тек балаларға ғана арналған театр деп есептейтін болсақ, қатты қателесеміз. Қызыл телпек киген қыздың оқиғасы мен «Чиполлинодағы» көтеріліс жасап жүретін қызанақ пен қиярлардың қызығына алданып қалатын баланың азайып бара жатқанын бүкіл әлем мойындағанда, тез таралатын ол үрдістен қанша тұмшаланғысы келгенімен, отандық театрлар тысқары қала алмас еді. Алматы Қуыршақ театры «Ромео мен Джульеттаны» тамашалауға шақырғанда, таңырқауымыз «екі ғашықтың махаббат хикаясын кішкентай көрермендерге қалай көрсетпек?» деген ойдан туған еді.
Рас, «+18 жас» деп алдын ала ескертілді. Махаббатты қуыршақ тілімен таныстыратын қойылымды көруге барған әр көрерменнің жүзінен тас-түйін ішкі дайындығы көрініп тұр. Әрине мұндай шартты белгі қуыршақтар сахнаға жалаңаш шығады дегенді білдірмесе керек, мұны қуыршақ театрына ересек көрермен тарту үшін күрделі тақырып ұсынылады деген ескертуі деп қабылдадық.
Жалпы, спектакльде жаңалық көп. Алғашқысы, спектакльдің шымылдықсыз ашылғаны болды. Сахна мен зал шекарасыз бірігіп кеткендіктен, үстіне ортағасырлық темір сауыт тәріздес костюм киген негізгі кейіпкерлер көрерменмен араласып бірге отырды. Осы жаңашыл шағын штрихтың өзі аядай сахнадан ауқымды ізденістің іздері сайрай жөнелетінінен хабар беріп тұр. Екінші жаңалығы, қос ғашықтың рөлін Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының 3-курс студенттері Ғалым Аманкелдіұлы мен Салтанат Төребайдың ойнағаны. Екеуі Қазақстанның халық әртісі Тұңғышбай Жаманқұловтың шәкірттері ғана емес, 50-ге жуық талапкер қатысқан іріктеу сынынан топ жарып шыққан жас таланттар. Спектакльдің тағы бір ерекшелігі, бір актердің өзіне бірнеше рөлдің жүктелгені. Леди Капулетти, Розалина, Леди Монтеккиді актриса Арай Сақтағанова, Лоренцо пірәдар, Тибальт, синьор Монтекки, Бенволио, синьор Капулеттиді актер Шоқан Құлназаров, Меркуцио, Эскал, Парис, Балтазар, Бенволионы Мақсат Қамалов мінезі де, табиғаты да кереғар кейіпкерлерді бір-біріне ұқсатпай, дара дауыспен ойнады. Капулетти мен Монтекки отбасыларының ортасындағы мәңгі бітіспейтін оқиға балалар сахнасы үшін тың тақырып болуымен қатар, оқыс әрекет, күтпеген шешімнің көптігімен таңғалдырады. Режиссер спектакльде екі тәсілді де ұтымды пайдаланады, сахнадағы ойын жанды планда және қуыршақтар бейнесінде қатар жүреді. Жанды планда ақ көйлек киген Джульетта мен кіршіксіз сезімін жасыра алмайтын Ромео, ал қалған кейіпкерлердің бәрі қуыршақ бейнесінде көрінеді. Сахнада декорация атаулыдан екі қапталға орнатылған аппақ екі қағаз қабырға мен көп қызмет атқаратын ортадағы қара үстел қозғалмай-ақ бүкіл оқиғаны өрістетіп тұр.
Ромео мен Джульетта осы уақытқа дейін барлық театрда сомдалып келе жатқан өз бейнелерінен көп ауытқымайды – бірін-бірі көре алмаса тұра алмайтын құштарлықтың, өртенуге шақ, от-жалын сезімнің құлы. Қағаз қабырғаға шелектеліп аяусыз шашылып жатқан қызылды-жасыл бояу мен сезімнің мөлшерден тыс көптігі қай заманда да жарқ-жұрқ еткен қандай тіршілік қалыбында да буырқанған сезім толастамайды дегенді тұспалдап тұрғандай.
Спектр секілді әр алуан бояу – өмірдің өз түсі. Махаббат пен тазалықтың символы секілді сезімнің ең биігін бастан кешіп жүрген қос ғашық үстіндегі аппақ киімдерімен былғанады деп қорықпастан алуан бояудың үстіне әрі-бері аунап, лас кейіпке түсуі арқылы ақ пен қарасы, жақсы мен жаманы итжығыс түсіп жататын пенделік өмірден біз де алыс емеспіз, өз қалауымызбен ырқына бой алдырамыз, анадан пәк тусақ та, ақырында осылайша кір болып былғанамыз дегенді ишарамен ұғындырады. Адам болып туылып, бірте-бірте пенделіктің иіріміне түсіп, батып кету процесін сахнадан сырттай тамашалап отыру тым қорқынышты. Бала түгілі үлкен адамның өзі жағалап барып сырына әрең бойлайтын спектакльді сахналаудағы мақсат ертегіні әлдеқашан ұмытқан ересектерге қуыршақтар бейнесімен өз өмірінің шындығын көрсеткісі келгені анық. Трагедияның аты – трагедия, қуыршақ театрының қойылымы болса да, оқиға «хэппи эндпен» аяқталмады. Адам бойындағы қанды кек пен қызғаныш, менмендік ғашықтарды айналып өте алмады. Ескі көзқарас пен байырғы қоғамның қарым-қатынасына қарсы шыққан шырғалаңға толы Ромео мен Джульеттаның оқиғасы жаңа өмірге бәрібір үлгі болып қалды.
«Ромео мен Джульеттаның» музыкамен көркемделуі – спектакльдің арнайы сөз етуге тұратын қыры. Жастар сүйіп тыңдайтын Billie Eilish, Inessa Galanteнің сезім тұңғиығына батыратын сазды ырғағы қойылым мазмұнын арттыра түскен. Спектакльді заманауиландыруда нақ осы әуен үлкен рөл атқарады. Дегенмен дәл осы сарындас музыка Д.Жұмабаеваның М.Әуезов атындағы академиялық драма театрында қойған «Жүрегімнің иесін» оңай еске салады. Бағыты, жанры екі бөлек дүниенің «бір қолдан» шыққанын аңғартып, ізденіс қолтаңбасында қайталауға ұрынғанын осы әуен аңғартады.
Драма театрларының өзі жүрексіне қолға алатын Шекспирдің өлмес туындысын режиссер Д.Жұмабаева қуыршақтарға лайықтап қойғанда, қиялын мейлінше самғатқан. Сахнаның өлшеусіз мүмкіндік алаңы екенін әр театрдың спектакльдері дәлелдей бермейді. Ал мұнда режиссер сахналық этиканы қаласа – сақтайды, қаламаса – қасыңдағы балаға қазақы тәрбие үлгісімен «көзіңді жұмып отыр» дегенің қалады. Солай болса да, мөлшерін біледі. Не нәрсе мөлшерден аспаса ғана қабылданады. Ойы, қиялы еркін режиссер бір жарым сағаттық спектакль ішінде тың қадамдарымен Шекспирді қалауынша «төңкеріп» тастады. Ұлы драматургке бұлайша азу көрсету өз талантының өлшемін білетін, өзіне-өзі сенімді режиссердің ғана қолынан келетін дүние.
Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»
АЛМАТЫ
