Rasynda, áli kúnge ana tilimizdiń qoldanylý aıasynyń keńimeı, kerisinshe taryla túsýi onyń jańǵyrýyna, odan ári órken jaıýyna, damýyna tusaý ekeni sózsiz. Biraq budan shyǵar jol bar. Ol – Elbasy bastamasymen latyn qarpine kóshý úrdisiniń jan-jaqty qoldaý tapqany der edik. Demek, osyny memleketimizdiń ózi is barysyna alyp, el ekonomıkasynyń damýynyń ózegine aınaldyrýy qajet. Ondaǵy eń basty maqsat – qazaq tilin jańǵyrtý arqyly el salalarynyń órkendeýine jaǵdaı jasaý. О́ıtkeni álipbıimiz latyn qarpine aýysqan soń, álemmen terezemiz teńelip, aǵylshyn tili men ınternet ońaı ıgerilip, bıznes pen ekonomıkamyzdy júrgizý jeńildeı túspek. Basqasyn aıtpaǵanda, tek osyny arqaý etý arqyly ǵana ana tilge de suranys týady. Suranys demekshi, kezinde bir áriptesimizdiń kishkentaı balasynyń tili úıinde taza qazaqsha shyǵyp, aýla ishinde asyr salyp júretin. Sodan ýaqyt óte kele oǵan kórshiles balalarmen kóshede oınaý qajettiligi týyndady. Biraq oǵan daladaǵy balalarmen oınaý úshin qarym-qatynas, tildik baılanys qajet. Alaıda, oınaıyn dese, ony álgi balalar aralaryna qospaıdy. О́ıtkeni bul shúldirlegen orys tilin túsinbeıdi, analar munyń ana tilin qajet etpeıdi. Bul jalǵyz, olar – kóp. Sodan amal joq, oınaý úshin orys tilin úırenýine týra keldi. Kishkentaı balaǵa kádimgi májbúrlik týyndady.
Eshkim oǵan orys tilin úıren degen joq. Biraq bala ol tildi ózi úshin úırenip aldy. Áp-sátte úırendi. Qajettilik týyndasa adam taý da qoparady. Endeshe dál osy mysaldy kerisinshe qarastyratyn jáne qoldanatyn ýaqyt jetti. Buǵan Prezıdenttiń «Qazaq tilin keńinen qoldaný jónindegi keshendi sharalardy júzege asyrýdy jalǵastyrý kerek» degen sózi dál qazirgi kezde memlekettik tildiń pozısıasyn nyǵaıtý maqsatynda zańdy jumystardyń qolǵa alynýyn bildiredi. Oǵan eshqandaı kedergi de joq. Bar bolǵany bul mańyzdy máseleniń túıinin tarqatý úshin kóp bolyp jumyla, bilek sybana iske kirisý kerek. Elbasy «Qazaq qazaqpen qazaqsha sóılessin» dep baıaǵyda aıtqan. Odan beri de talaı ýaqyt ótti. Demek, endi tek bir-birimen qazaqtar ǵana emes, kez kelgen Qazaqstan azamaty memlekettik tilde sóılesýi kerek edi. Alaıda, ómirdegi jaǵdaı basqasha. Onyń bir sebebi, kópshiligimizdiń, ásirese bılik tutqasyn ustaǵan keıbir janashyr jandarymyzdyń bul iste nemquraıdylyq tanytyp, asa mán bermeıtinimiz basym bolyp tur. Onyń ústine tilimizdiń máıegi kete bastaǵanyn, sózdik qorymyz jutap qalǵandyǵyn, til qasań tartyp bara jatqanyn taǵy jasyra almaısyz.
Al bul oraıda jumystar qalaı júrgizilýi kerek? Máselen, memlekettik til mártebesiniń ústem ekendigin adam qaıtkende birden ańǵara alýǵa tıis? Muny eń aldymen kez kelgen qalaǵa, aýdan ortalyǵyna bara qalǵanda aldyńyzdan menmundalap shyǵatyn túrli jazýlar men jarnamalar sıqynan sol ortanyń tildi qalaı baǵalaıtynynan baıqaısyz. Buǵan mysaly, elimizdiń ózge qalalaryna úlgi bolatyn elordamyzdy alaıyqshy. Kóńilge kirbiń túsiretin kórinister joq dep aıta almaısyz. Áńgime «búıtý kerek, sóıtý erek edi» degennen ári aspaıdy. Mine, sondyqtan biz joǵaryda memlekettik tildiń pozısıasyn nyǵaıtý maqsatynda zańdy jumystar ǵana atqarylýy kerek dep beker aıtqan joqpyz. Bizge keregi qazaq tilin keńinen qoldaný jónindegi keshendi sharalardy júzege asyrý úshin zańdy jumys isteý. Máselen, sonyń bir ónegesin zańger Jasulan Isa bastaǵan belsendi top is júzinde kórsete bastady. Bári zańdy júrgizilgen soń oǵan suranys ta paıda bola bastaǵan. Al suranys týyndaǵan soń qazaq tiliniń qoldanylý aıasy da keńeıetini aıdan anyq. Til janashyry Jasulan Isanyń aıtýynsha, qala ishindegi jarnama mátinderiniń tildik normaǵa sáıkes rásimdelýiniń sapasyn jaqsartý, til týraly zańnyń talaptaryna saı ornalastyrýyn qaraý, sondaı-aq ár mekeme basshylarynyń memlekettik tilde sóıleı alýyn zerdeleý jumystaryn júrgizý qalalyq til basqarmasymen birlese atqarylady. Osy oraıda olar memlekettik tildegi bıznes tiliniń artyqshylyǵyn arttyrýǵa basymdyq beredi eken. Al bul qaladaǵy qaptaǵan kásip ıelerine óz bıznesteriniń júrýi úshin memlekettik tildi qoldaný tıimdi ekenin kórsete túsedi. Tap osy úrdis jappaı qoldaý tapsa, onyń jemisi eki-úsh jylda naqty kórinis berer edi. Tipti latyn árpimen jazýdy ıgerýdiń alǵashqy belgileri álden kórine bastady ǵoı.
Bul jerde latyn álipbıimen jazýdy úırene bastaǵan tek jastar emes, jetpis jasqa taıaǵan ájelerimizdiń jetik ári tez meńgerýi bolyp tur. Olarǵa ómir boıy kırılısamen jazyp kelip, endi jetpiske taıaǵanda ne kún týdy deısiz ǵoı. Rasynda, jasyryp qaıtemiz, ol ájemizge qajettilik týypty. Máken apamyz buryn muǵalim bolǵan. Sondyqtan kózi ashyq, saýatty jan. Uıaly telefonmen sóılesýdi bir adamdaı úırenip alǵan. Biraq onyń súıikti nemeresi mektepten erte shyǵatyn kezde, ne keshteý bosaıtyn kezde nemese ata-analar jınalysy bolarda t.b. sondaı bul úshin jaýapty isterde uıaly telefondaǵy vatsapqa habaryn latyn árpimen jazady eken. Súıikti nemeresiniń ne jazǵanyn bilý úshin Máken ájeı mindetti túrde ony oqýdy da, jaýap jazýdy da úırenip aldy. Nemeresi aǵylshyn tilin de oqyp júr. Soǵan baılanysty oǵan latyn álipbıimen jazý óte yńǵaıly deıdi. Endeshe Úkimetimiz osyny eskerip, halqymyzdyń latyn árpi arqyly ana tilin ıgerýge degen yntasy men basymdyǵy artyp turǵanda, ony jappaı qoldaýdy zańdy suranysqa aınaldyrǵany jón-aý. Buǵan siz ne deısiz, aǵaıyn!
Aleksandr TASBOLAT,
«Egemen Qazaqstan»
