Қазақ баспасөзінің сардары

Бейсенбі, 20 желтоқсан 2012 7:21

Қасым Шәріпов… Осы бір қайраткердің туғанына жүз жыл толып отыр. Онымен қызметтес болған, көзі көргендер, ол туралы естелік айтатындар қатары да сиреп қалды. Бірақ Қасекең жайында әңгімелер аз емес, әркез естіліп жатады. Оның саяси ұстанымына байланысты жоғары қызметтен қалай алынғаны, ал кейін уақыттың оны қалай ақтағаны туралы айтады.

Бейсенбі, 20 желтоқсан 2012 7:21

Қасым Шәріпов… Осы бір қайраткердің туғанына жүз жыл толып отыр. Онымен қызметтес болған, көзі көргендер, ол туралы естелік айтатындар қатары да сиреп қалды. Бірақ Қасекең жайында әңгімелер аз емес, әркез естіліп жатады. Оның саяси ұстанымына байланысты жоғары қызметтен қалай алынғаны, ал кейін уақыттың оны қалай ақтағаны туралы айтады.

Кейбір негізсіз әңгімелердің де осынау бір кіршіксіз ғұмыр кешкен азаматтың жарқын бейнесіне азын-аулақ көлеңке түсіретіні бар. Біреулер Қасекең қазақ газеттерін орыс газеттерінің аудармасы болсын деген ұсыныс айтыпты, оған еліміздің бір ұлтжанды басшысы қатты ескерту жасапты деген сөзді де таратқаны белгілі. Ал шын мәнінде Шәріпов газеттердің аударма болуына барынша қарсылық көрсетіп, оны дәлелмен негіздеген азамат. Кейінірек қолымызға түскен құжаттық материалдан оған толық көзіміз жетіп те отыр.

Партияның солдатымын дегенде, Қасекең шын мәнінде коммунистік идеалға сенген адам болды. Осы жолда ол аянбай еңбек те етті. Бірақ пар­тиялық саясатты алға тосып, жаңсақ жолды ұс­ын­ғанда, оған қасқайып тұрып қарсылық біл­ді­ріп, өзінің азаматтық келбетіне кір жуыт­паған адам. Сол үшін бір емес, екі рет Қазақстан бас­пасө­зін­дегі ең жоғары қызметтен де алынған. Оған сондай салдары болатынын біліп тұрып барған. Мұн­дай әрекет көп адамның қолынан келе бермейді.

Қасым Шәріпұлы Шәріпов – үлкен аза­мат­тық, қайраткерлік, қаламгерлік жолдан өткен тұлға. Бұл жолды жұртшылығымыздың білгені абзал. Азаматты лайықты бағалау үшін де, лайықты құрмет көрсету үшін де. Оның жолы – еліміз өткен жол.

Ол осыдан жүз жыл бұрын, нақтырақ айтсақ, 1912 жылы 29 желтоқсанда, Қызылорда облы­сы­ның Тереңөзек ауданындағы Сексенбай дей­тін ауылда кедей шаруа-малшының отбасында дүниеге келді. Тағдыр оған қатқылдық көрсетті – үш жасында әкеден айырылды, онға толғанда шешеден айырды. Жақындарының жасаған жақсылығы – тұлдыр жетім қалған Қасымды балалар үйіне тапсырды. Жамандықтан да жақ­сы­лық болады дейтін бар-ау, ауылда жүре берсе,  сауатсыз болып қалар ма еді, ол балалар үйінде сауатын ашты. Тек ашып қана қойған жоқ, жас баланың білімге деген құштарлығы ерен еді. Балалар үйінен шығысымен Орын­бордағы Халық ағарту институтының дайындық бөліміне түсті де, оны бітірісімен Мәскеудегі Мемлекеттік кинематография институтының жұмысшы факуль­тетіне ауысты. Мұнан соң сол институттың әдеби-сценарийлік факультетіне қабылданып, оның екі курсын бітірді.

Мұнда да ол газеттерден қол үзбеді. Бұл жөнінде Қасым Шәріповтің өзі былай деп жазғаны бар: «…Сонау 1929 жылы интернатта жүрген кезімде «Лениншіл жас» газеті редак­циясының секретары болумен қатар, «Социа­листік Қазақстанның» жай тілшісі болып, 1930-1933 жылдары Москвада оқып жүрген шағымда оның Москвадағы арнаулы тілшісі, жыл сайын­ғы демалыс кездерінде оның өнеркәсіп бөлімі­нің меңгерушісі және Шымкент қорғасын заводындағы көшпелі басылымының редакторы болған едім. Бұл газетті сүйетіндігім сонша – ол менің интернаттан кейінгі үйім тәрізді еді».

Оқуын оқыса да, Қасекең кино өнерінің маманы болмады. Өзінің жанына жақын жазу жағына ойыс­­­ты. 1933-1935 жылдарда саяси баспаларда ре­дак­­­­торлық қызмет атқарса, осы тұста ол өзінің бі­лім­дарлығымен, саяси сауатының жоғарылы­ғы­­­­мен көзге түсіп, аса жауапты жұмыстарға тартылады. Ол марксизм-ленинизм классиктерінің ең­­­­­бек­те­рін қазақ тіліне аударуға қатыстыры­ла­ды. Және мұнда үлкен беделге ие болып, бас­қа­лар оның пікіріне тоқтайтындай деңгейге де жеткен еді.

Қасым Шәріповтің өмір жолындағы айшық­ты кезең, өзінің азаматтық тұлғасын жарқырата көрсеткен тұсы – Ұлы Отан соғысы жылдары. Сол соғысқа бастан-аяқ қатысқан, қару мен қаламды бірдей ұстаған азамат. От-жалынның ортасында жүрді. Рота политругі ретінде өзі де қару асынып, жауынгерлерді шайқасқа бастады. Жеке басының ерлігімен де көзге түскен.

Сол соғыстағы өз ротасы жауынгерлерінің ерлік жолын Қасым Шәріпов «Біз – панфиловшылармыз», «Подмосковная битва», «Қарулас бауырлар», «Қатардағы қаһарман» кітаптарын­да, басқа да очерк, мақалаларында жан-жақты көрсетті. Сөйтсе де, үлкен мәдениеттілігімен, парасаттылығымен ерекшеленетін Қасекең әсте де өзі жайлы көп айта қоймайтын. Оның есесіне қарулас достары туралы көсіліп жазды. Қарулас достары дегенде, олардың көпшілігі халыққа белгілі адамдар. Бауыржан Момышұлынан бас­тап, полк комиссары Ахметжан Мұхамедияров, өзіндей рота политругі Кеңес Одағының Батыры Мәлік Ғабдуллин, атақты Василий Клочков, полк комсоргі Балтабек Жетпісбаев, атақты барлаушы Бақтияр Меңдіғазин – сол майданның от-жалыны ішінде бірге жүргендер. Барлығын да Қасекең ерекше бір жылылықпен, жақын­дықпен жазды. Өзіне келгенде, сараң сөйлейтін. Рота политругінің ерлік істерін басқалар жазған. Содан бір мысал келтірейік. Әскери тілші Леонид Макеев өзінің «Чапаевшылар Москва түбінде» деген очеркінде былай деп жазды:

«Бірсыпыра уақыттан соң генерал Панфилов тағы да сұрады:

– Біздің чапаевшылардың жағдайы қалай? Мен Молчановты айтып тұрмын. Оның жұмысы жақсы ма?

– Жақсы сияқты, – деді Капров. – Әсіресе, оның сегізінші ротасы ерекше қимылдауда. Олар немістердің жаяу әскерлерін оқпен жайратып, енді танктермен күресіп жатыр. Рота политругі Шәріпов пен взвод командирі Прийма гранатпен екі танкіні қиратты.

– Бәрекелді! Оларға менің алғысымды айтыңыз».

Полктегі барлық роталардың ішінде полит­рук Шәріповтің ротасын ерекше атау да біраз жайды аңғартады. Дәл сол күнгі оқиға жайында Қасекеңнің өзі былай деп жазған: «…Бұл он сағат ешбір бітпейтін мәңгілік сияқты көрінді. Дегенмен, уақыт өтіп кетті. Біздің рота ұзақ шайқасып, дұшпанның төрт танкісін қиратып, жүздеген фашистерді жойды, ақыры өзінің қорғаныс шебін жаудан сақтап қалды. Сөйтіп, біз неміс әскерінің Москваға қарай жылжуын бір күнге тоқтаттық. Ал бұл зор жеңіс еді».

Москваны жаудан қорғауда Шәріповтің сегізінші ротасының ерліктері туралы жазушы Алексей Кузнецов, полк комиссары Ахметжан Мұхамедияров, Кеңестер Одағының Батыры Мәлік Ғабдуллин, Әлішер Тоқмағанбетов, Петр Сафроновтар тебіреніп жазған.

Осы жерде Сәбит Мұқановтың «Социалистік Қазақстан» газетінің 1941 жылғы 22 қараша­да­ғы нөмірінде жарияланған «Гвардеец бауыр­лар­ға» деген өлеңі ойға оралады. Онда біраз батыр­лар­дың аты аталып, бір шумағында былай делінген:

Енді, жау, жылжымассың сен жасырын,

Жылжимын десең, оның жан ашуың,

Шәріпов, Амандықов, Бекбатыров –

Қит етсең, қиғалы тұр үш Қасымым.

Осылайша Қасекеңнің, оның жауынгерле­рінің ерліктері дуалы ауыздарға да ілінген.

Сол қан майданда ол қатты жараланды. Бұл жарақаттың айтарлықтай болғаны соншалық, оны қайтадан қолға қару алып күресетіндер сапына кіргізбеді. Сонда Қасым Шәріпов күші ататын қарудан әсте де кем емес қалам дейтін қаруды қолына алған.

Сірә, сонда оның бұрынғы, соғысқа дейінгі аса жауапты жұмыстарына, бейбіт аймақтағы жұмыстарға ауысуына да болар еді, бірақ ол майданнан кеткен жоқ. Алдымен әскери тілші болды, сонан соң дивизиялық, майдандық, әскери-округтік газеттерге басшылық жасады. Екі тілде жазатын қаламгердің орны тіпті бөлек еді. Ол орыс газеттеріне де редакторлық етті.

Ол соғысты бітіріп қана емес-ау, елге келесі жылы наурызда ғана оралды. Майданға аттан­ған ұжымына – Партия тарихы институтына келген. Үлкен ерлік жасап, сұрапыл соғыстың отын кешіп, шынығып, ширап, біраз басшылық қызмет атқарып, есейіп те келген. Соны ескеріп, мұндағылар оны бірден институт директорының орынбасары етіп тағайындады. Осылайша бұрынғы өмір қайта жалғасты.

Бұл өмір де оңай емес еді. Өздеріне марксизм-ленинизм классиктерін қазақшаға аудару жүктелген. Бұрын да бұл жұмыс қиын еді. Енді ол одан да бетер қиындағандай. Білікті аудармашылар бұрын да жетіспейтін, солардың біразы майданнан оралмай қалды. Солар үшін де жұмыс істеуге тура келеді. Көп адамның көсем­дердің шығармаларын аударуға жүректері дауаламайды. Көркем әдебиеттің шебер аудармашы­ларының да, тіпті ғалымдардың да бұған тісі бата бермейді. Бұл жерде екі тілді жетік білу өз алдына, аудармашының жоғары саяси сауаты бірінші талап. Сол талапқа сай келетіндер мүлде сирек. Сол сиректердің бірі ғана емес-ау, бірегейі Қасым Шәріпов еді. Бұл жұмысқа ол өмірінің біраз кезеңін арнап, бұл жөнінде ең беделді тұлғаға да айналған. Оны теориялық тұрғыда негіздеп, ғылыми кітап та жазғаны бар.

Сол Партия тарихы институтынан ол «Со­циалистік Қазақстан» газетіне редактор қызме­тіне жоғарылатылды.

«Социалистік Қазақстан» – республиканың бас газеті. Бас газеті болғанда, ол – Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің, республика Жоғарғы Ке­ңе­сінің және Үкіметтің органы. Оның ақ де­гені – алғыстай, қара дегені – қарғыстай қабылданар заман еді. Сондай басылымға басшы болу – уақыт жауапкершілігін арқалаған азаматты тану, үлкен сенім. «СҚ»-ның редакторының Компартия Ор­та­­лық Комитетіне мүше болуы, Жоғарғы Кеңес­тің депутаты болуы жазылмаған заңдылық болатын.

Осындай лауазымға ие болғанда, Қасым Шә­ріпов 37 жаста еді. Кейінгі өлшемге қара­ғанда, жас деуге де болар. Қаншалықты өмір көрді дегенде, басқасын былай қойып, сұрапыл соғыс­тағы бес жыл – теңдессіз сынақ. Одан абы­роймен өткен, саяси дайындығы – марк­с­изм-ленин­изм классиктерін аударып, коммунистік идея­ның майын ішкен деуге болғандай.

Бірақ ол қиын заман еді. Әсіресе, өзінше ойлайтын, шындыққа бас иетін, ұлт мүддесін қа­дір тұтатын адамның жолына кедергі көбейген кез. Ұлтшылдыққа қарсы науқан өршіп тұрған. Ондайда өз бет-бедері жоқтарға, нұсқаудың бә­ріне қарсылықсыз көнетіндерге қолайлы. Жаңа үлкен лауазымды қызметке ие болған Қасым Шәріповке көп қолайсыздық кезікті. Сол маркс­изм-ленинизм классиктерінің тұжырымдарына сүйеніп, Кенесары Қасымовтың Ресей империясына қарсы ұлт-азаттық қозғалысын ақтап, біраз дауға ұшырап, талқыға түскен Е.Бекмахановтың «Қазақстан ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарында» деген кітабына оң баға берген мақаласы «СҚ»-ға редактор болғаннан кейін «Қазақстан комму­нисі» журналында (№9) жарияланды. «Оғаш» қылық. Бірақ соған орай билік жаңа тағайын­дал­ған редакторға бірден қатаң шара қолдану­дың жөнін таппаған. Өйткені, мұндай жоғары қызметке қойғанда не ойладыңдар деген сұрақ бірден алдарынан шығады. Содан да оған кү­дікті адам белгісін мойнына тағумен шектелді.

Редактор болып келгеннен кейін Қ.Шәріпов «Социалистік Қазақстанға» не өзгеріс, не жаңа­лық әкелді деген сұрақтың қойылары заңды. Сонау 30-шы жылдардың аяғынан кейін қуғын-сүргіннің қайта өрши түскен кезінде қандай жаңалық бола қойсын. Әсіресе, ұлы орыстық шовинизм ашық көрініп, басқа ұлттардың қан­дай да болса құндылықтарын өшіру саясатқа айналған кезде әр адам аңдуда. Аяғыңды аңдап баспасаң, жазатайымға кезігесің. Жаңа редактор ұжымға қарайды, ұжым басшыға қарайды. Көпшілігі – байырғы кадрлар. Жаңа ой айтудан тайсақтайды. Редактор қызметкерлерді жаңарт­пай, жаңа ой, өткір бастамалар іздеу бекершілік екенін ұққан. Қазақ баспасөзінде тосындау оқи­ға болып тарихқа енген, «Қасымның қайсар қа­да­мы» аталған, университетті әлі бітіре қойма­ған жеті жас журналисті бірден «Социалистік Қа­зақ­станға» алып келуі сонда болған еді. Қасым Шәріпов сонда студенттер арасынан ірік­теп алып келген Төлеубай Ыдырысов, Балғабек Қыдырбекұлы, Бекділда Абдуллин, Әбіраш Жәмішев, Орақ Смағұлов, Пернебек Бейсенов, Әбілмәжін Жұмабаев редакция жұмысына жаңа леп алып келуімен қатар, кейін қазақ бас­па­сөзінің қабырғалы қайраткерлеріне де айналды. Олардың барлығы да Қасекеңді өздеріне ұстаз санайды. Бұл жайында көп айтылған, қайталап жатудың қажеті бола қоймас.

Бәрібір заман табы, идеологиялық қысым газеттің бет-бейнесін өзгертуге мүмкіндік бермеген. Қайта сол тұстағы газет тігінділерін қара­ғанда, саяси қысымның күшейе түскенін, ұлттық құндылыққа шабуылдың күшейгенін аңғарар едің. Бірақ билік мұны да азсынды. Әсіресе, Мәскеу құтырына түскен. Өздерінің ел ішіндегі қызыл көз көмекшілеріне сүйене отырып, «ұлт­шылдыққа ұрынғандарды» оңай табатын. Олар «Социалистік Қазақстанды» да, оның редакторы Қасым Шәріповті де көре қойған. «Правда» газетінде «Теріс позицияда» деген мақала жарық көрді. Сол мақаланың мазмұнын, қандай кінә таққанын айтып жату артық – Мәскеудің шовинистік рухына сай емес деп айыптады.

Мәскеу айтқан соң, оның «Правда» газетін­дей ұраншысы жазған соң, мойындамасқа лажың жоқ. Қазақстан Компартиясының ОК мынадай қаулы алды:

«…1. «Правданың» 1951 жылғы 29 қыркүй­ектегі «Социалистік Қазақстан» газеті жұмы­сындағы жосықсыз қателері мен кемшіліктері көрсетілген «Теріс позицияда» деген мақаласы өте орынды деп танылсын.

2. Газет жұмысына басшылықты қамтамасыз ете алмағаны, идеологиялық мәселелерді жазуда айтарлықтай бұрмалауға және кемшіліктерге жол бергені үшін, сондай-ақ Е.Бекмахановтың кітабы туралы мақаласында қателіктерге жол бергені үшін Қ.Шәріпов жолдас «Социалистік Қазақ­стан» газеті редакторы жұмысынан босатылсын».

Қаулыда аталған Е.Бекмахановтың кітабы туралы мақала бұдан екі жыл бұрын жазылса да, ұмытылмай еске алынып отыр. Қаулыға Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Ж.Шаяхметов қол қойған. Осы адамның қол қоюымен Қ.Шәріпов арада екі айдан аса уақыт өткеннен кейін МЭЛИ (Маркс-Энгельс-Ленин институты) филиалы – Қазақ­стан КП ОК жанындағы Тарих инсти­тутының аға ғылыми қызметкері-редакторы болып таға­йындалды. Бұрын директордың орынбасары болса, енді – қатардағы қызметкер.

Әрине, бала-шаға асырап отырған пендеге қызмет те керек, бірақ бәрінен де азаматқа жа­салған қиянат ауыр тиетіні белгілі. Күйзел­меді десек, ол шындыққа қиянат болар, адам болған соң, неге күйзелмесін. Бірақ жүнжіме­гені анық деуге де қақымыз бардай. Ол – рухы күшті адам.

«Алтын кездіктің қап түбінде жатпайтынындай», бұл азаматты биліктің өзі кейін қайта іздеуге мәжбүр болды. 1954 жылы ол Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетіне жұмысқа шақырылды – ғылым және мәдениет бөлімі мең­­герушісінің орынбасары қызметіне тағайын­дал­ды. Мұны азаматтың қабілетін, біліктілігін мойындау, ол жөніндегі өткендегі қателіктерді түзету деп те қабылдаған жөн болар. Ал бұл шешімге кейін КСРО-дай алып державаны бас­қарған Л.И.Брежневтей қайраткердің қол қой­ғаны да біраз жұртқа қызықты көрінер. Жалпы, Қасым Шәріповтің азаматтық тағдырына сол тұста, бірі жазалады, бірі ақтады дегендей, ел басшы­лы­ғында болған Шаяхметов, Пономаренко, Брежнев, Беляев, Яковлев, Қонаевтар араласқан.

Бір жылдан кейін, 1955 жылы Қасым Шә­ріпов «Социалистік Қазақстан» газетінің бас­шылығына қайта келді. Бұл да сирек құбылыс. «Ұрылып» кетіп, қайта мойындата келудің жөні бөлек. Сол тұста редакция ұжымында біраз келеңсіз жайлар орын алып, үлкен үйдегілер соны жөнге салуды Қасекеңе жүктегендей, сенім артқандай. Бұл өзі цифрмен өлшенетін нәрсе емес. Қызметтес болғандардың, көзі көрген­дер­дің айтуына қарағанда, сол Қасым Шәріповтің екінші келуінен кейін ол басқарған жылдарда (1955-1960 жылдар) редакция ұжымында аса ын­тымақты сыйластық ахуал қалыптасқан көрі­неді. Бас редактор үлкенмен де, кішімен де тек «сіз» деп сөйлеседі. Оның біреуге жекіргенін, жанына тигенін ешкім көрмепті және оны басқалардан да талап етіпті. Редакция қызмет­керлерін қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай үнемі қор­ғаушы болып жүрген. Тіпті, қызметкердің кі­нәсі болған жағдайда да көмегін аямаған. Үл­кен­ге – құрмет, кішіге – ілтипат орныққан. Редак­ция­ның қауырт да азапты жұмысын басқаларымен бірдей көтерген, кезекшілікті де атқарған. Сол үшін оны қызмет­керлер ерекше құрметтеген.

Редактордың жұмысы редакцияның ішінде ға­на емес. Оның сыртындағы жұмыс Қасым Шә­рі­повке оңай тимегенге ұқсайды. 50-ші жыл­дардың екінші жартысы – тың игеру науқаны­ның нәтиже берген, біраз дүниенің орыстанған кезеңі. Қазақ мектептері азайып, басқа салаларда да тілге көбі­рек тиіскен шақ. Сол тікелей тілге қатысы бар газеттерге де ауыз салуға кіріскен. Біраз салада бұрынғы қазақ, орыс газеттері бірігіп, қазақ­шасы орысшаның аудармасына айнала бастаған. Енді оны заңдастыру, әзірге жеке шығып келе жатқан орталық газеттерді де біріктіру қалған еді.

Қазақ газеттерін аударма ету жөнінде Қ.Шә­ріповтің атына қатыстыра айтылатын келеңсіз әңгімелер сол кезге қатысты. Бірақ оны айтушылар оның өңін айналдырып, біраз бұрмалауға барған. Әңгімеге арқау болған Қазақстан Компартиясы ОК екінші хатшысы Н.И.Журиннің өткіз­ген жиналысының (1956 жыл, 15 қараша) стенограммасы Президент мұражайында бар екен. Бір өкініштісі, жиналыс үстіндегі сөз қақтығыстары (реплика) жоқ. Қатысқандардың негізгі сөздері берілген. Қасым Шәріпов те сөй­леген. Сол сөз­ден кейбір пікірлерін келтірейік: «Бұл туралы айтудан бұрын мен газеттердің бірін-бірі қайта­лауына (дублировать) қарсыларға үн қоса­мын. Яғни мәселенің бүгінге дейін қойылысы дұрыс емес… Екін­шіден, жолдастар, аударма қа­зақ тілінің мәнін төмендетеді және аударма журналис­тер мен нағыз публицистер кадрын даяр­­лау­ды әлсірете­ді. Аударма жолымен нағыз журналистер мен публицистерді даярлай алмайсың. Бұл жағдайда тек орыс тілін жетік білетіндер ғана жаза алады. Олар – басқа адамдар, анкетасы бойынша қазақ болғанымен, оларды шын мәнін­де қазақ деуге келмейді, өйткені, олар орысша жақсы жазғанымен, қазақша жаза алмайды.

Үшіншіден, бұрыннан белгілі жай, марксизм классиктері де айтқан, аударма ешқашанда түпнұсқадай бола алмайды. Аудармада бейнелі сөздерді бере алмайсың. Аударма газеттерде очерктер мен фельетондардың жоғалып кетуі жайдан жай емес. Осындай оймен, меніңше, аударма жасаудың қажеті жоқ». Осылай деген.

Қазақ газеттері мен орыс газеттерін біріктіру жөнінде мәселе көтеріліп, ол қалай жүзеге асуы керек дегенде қазірге дейін қалыптасқан аударма газеттердің тәжірибесін сынап, Қасым Шәріпов өз көзқарасын сол кездегі Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы И.Д.Яковлевке жазған хатында былай көрсетеді: «Біз мәселені басқа жолмен шешу қажет деп есептейміз. Газеттерді тілімен байланысты емес, ұйымдастыруға байланысты бірік­тіру қажет. Қазақ және орыс газеттерін бір ұжымға, бір партия ұйымына біріктіру қажет. Әрбір редакция бір ұжымның бір бөлімдері ретінде жеке болуы керек. Қазақ редакция­сының басшылығында қазақ редакторы (орынбасарымен), орыс редакциясы бас­шылығында орыс редакторы (орынбасарымен) болуға тиіс. Жалпы, басшылық үшін екі газетке бірдей бас редактор институтын енгізген жөн». Газеттерді аударма жасауға Қ.Шәріповтің көзқа­расы қан­дай болғанын осыдан да айқын аңғаруға бол­ғандай. Бұл жерде оны жалпы газет­терді ұйымдық тұрғыда да біріктіруге құштар болды деу де артық. Мәселенің қай бағытқа ойысып бара жатқанын болжаған ол қалайда қазақ газеттеріне тиімді жолдың таңдалғанына күш салғанын аң­ғару қиын емес. Орталық газеттердің аудармаға айналмай қалуына Қасым Шәріповтің респуб­ли­ка­ның бірінші басшысына тікелей хат жазып, мәселенің мән-жайын дұрыс түсіндіруі бірден-бір себеп болды деп тұжырым жасауға да болғандай.

Замандастарының куәлік етуіне қарағанда, сол тұста аса ұстамды, барынша білікті қай­рат­кер ретінде көрінген Қасым Шәріпұлының беде­лі айтарлықтай көтерілген. Тіпті, оның Қазақ­стан КП ОК-нің идеология жөніндегі хатшысы болады екен деген сөз де шыққан көрінеді. Әрине, ол біраз адамдарға ұнамайды. Ұнамаған соң, оған кедергі жасаудың жолдары да іздес­ті­рі­леді. Көп кешікпей ол жол табылады да. Қасекең тағы бір ұлт мүддесіне қатысты мәселеден таяқ жейді.

Бұл жеке басқа табынуды айыптап, соған орай сонау 30-шы жылдарда қуғын-сүргінге ұшырағандарды ақтай бастаған кезең еді. Сөйт­се де, орыстандандыру ұраны жаңаша қарқын алып келе жатқан. Осындай жағдайда қазақ елінің үлкен қайраткері Тұрар Рысқұлов ақтал­ғанымен, оның ұлт мәселесі жөніндегі іс-әре­кет­теріне әлі де кешірім жоқ еді. «Социалистік Қазақстан» газетінде Тұрар Рысқұлов туралы өзі де қуғын-сүргін көрген Р.Байжарасовтың бір беттік мақа­ласы жариялануы Қ.Шәріповке қарсылар үшін таптырмайтын олжаға айналған. Бұл жерде кім­нің «көрегендік» жасап, оны кімдердің қорғағаны жөнінде дерек келтіре алмаймыз, бір ақиқат – ол Қазақстан КП ОК бюросында талқыланып, кең көлемде, басқаларға сабақ болғандай үлкен қаулы қабылданды. Оның қорытынды бөлігі мынадай: «1. Жөнсіз әрекет ретінде, республика пар­тия ұйымының идеологиялық жұмысына және еңбекшілерді интернационалдық рухта тәр­биелеу ісіне үлкен нұқсан келтіретін «Тұрар Рысқұлов» мақаласын жариялауға байланысты «Социалистік Қазақ­стан» газеті редакциясының әрекеті айыпталсын. 2. Қ.Шәріпов жолдас «Со­циа­листік Қазақ­стан» газеті редакторы және коллегия мүшесі қызметінен босатылсын».

«Социалистік Қазақстан» газеті редактор­лығынан Қасым Шәріпов екінші рет осылай кетті. Ұйымдастырушылық немесе кәсіби қабілеті үшін емес, сол уақыт бағамы бойынша саяси қателіктері үшін кетті. Ал уақыт оны кейін редактордың көрегендігі, саяси ерлігі, ұлт мүддесіне қызмет еткені деп бағалады. Сөйтсе де, оның іскерлік, ұйымдастырушылық, кәсіби қабілетінің жоғары екенін республика басшы­лығы сол кезде-ақ бағалаған. Қазақстан КП ОК хатшысы былайша мінездеме жазды: «Бірақ Қазақстан КП ОК Шәріпов жолдасты өзінің іскерлік қабілеті бойынша басшылық журналис­тік жұмыста, қазіргі жағдайда Қазақ ССР Министрлер Кеңесі жанындағы Қазақ Телеграф агенттігі директоры қызметіне пайдалануға лайық деп есептейді». Бұл қызметті Қ.Шәріпов 13 жыл бойы абыроймен атқарып, содан одақтық дәрежедегі зейнеткерлікке шыққан.

Қоғамдық ұйым болса да, сол тұста айтар­лықтай беделі бар Журналистер одағын Қасым Шәріпұлы 1959 жылдан 1971 жылға дейін бас­қарып, бұл жауапкершілікті өзінің жас­тау әріп­тесінің атқарғаны жөн деген шешімге келіп, арыз бергені бар. Бұл да оның азаматтық кел­бетін аңғартады.

Осылай Қасым Шәріпұлы Шәріпов үлкен басшылық қызметтік жолдан өтті. Оның кедір-бұдыры, жүйкені жұқартқан тұстары да көп болды. Қандай жағдай кездессе де, ол өзінің азаматтық келбетіне дақ түсірген жоқ, арын таза ұстады, қайраткерлік тұлғасымен көрінді. Содан да ол замандастарының, шәкірттерінің жадында іскер басшы, қамқор басшы, парасатты азамат ретінде қалған.

Қасым Шәріповтің шығармашылық еңбегін сөз еткенде, оны журналистік және жазушылық тұрғыда қарауға да болар еді. Сірә, бөліп қараудың қажеті жоқ шығар, олар бір-бірімен ажырағысыз, қабысып жатыр. Оның көркем очерктерін, деректі хикаяларын журналистік шығарма деп шеттетпей, көркем әдебиет ауылына қоныстандыруға да әбден болар еді.

Жалпы, Қасекең әдебиетке жасынан жақын болған адам. Тіпті, ол Мәскеуде оқып жүрген кезінде-ақ шығармашылық еңбекпен айтарлық­тай белсенді айналысса керек. Сол тұста, нақтырақ айтқанда, 1933 жылы (бұл кезде ол 21 жаста ғана еді). «Әдебиет майданы» журналында «Намыс» пьесасы және «Адал» поэмасының үзіндісі жарияланды. Бұл бізге белгілісі ғана, іздеушінің көзіне түспегендері де болуы әбден мүмкін. Өлеңдері жинақталып, сарапталмаған­дықтан да, оның ақындық қарым-қабілеті туралы әңгіме айту артықтау. Жалпы, Қасекең өлең жазып, оның кейбіреулерін әркез жариялап та тұрған. Әсіресе, соғыс жылдарында, әскери газеттерді айтпағанда, оның біраз өлеңдері «Социалистік Қазақстанда» да жарық көрген. Генерал Панфилов туралы толғау балладасы орысшаға да аударылып, біраз басылымдарда жарияланып, кітаптарға да енді.

Өзінің қызметіне айрықша жауапкершілік­пен қарайтын адам болғандықтан да Қасекең көп уақытын күнделікті жұмысына арнап, шығармашылық еңбекке, оның ішінде, көркем шығармашылыққа қолы тие бермегенге де ұқ­сайды. Біршама кітаптарын, оның ішінде олар­дың орысша аудармаларын зейнеткерлікке шық­қан соң ғана жазғаны бар. Олардың кейбіреулері Қасекең өмірден озған соң жарық көрді. Оның шығармашылығында уақыттың, заманның, саясаттың табы бар. Оған біз барынша түсіністікпен қарауымыз керек. Қасым Шәріпов – өз заманының адамы және белсенді адамы.

Біз Қасекеңнің шығармашылығын талдауды мақсат етіп отырған жоқпыз. Уақыты келгенде зерттеушілер табылып, бұл іс жүзеге асар. Айтпағымыз – Қасым Шәріпов соңына айтар­лықтай шығармашылық мұра қалдырған адам. Оның «Біз – панфиловшылармыз» деген деректі хикаясы – қазақ журналистикасында ғана емес-ау, жалпы, қазақ әдебиетіндегі әскери тақы­рып­та жазылған елеулі шығармалардың бірі деп баға­ласақ абзал. Әттең, бұл шығарма сонау  сұра­пыл соғыстың қызуы басылмай тұрған кезде жарық көргенде, бұл шығармаға да, оның авто­рына да баға басқаша болар еді-ау деп өкінесің.

Осынау үлкен қайраткер, қаламгердің туға­нына жүз жыл толып отыр. «Тірі болса…» деп сөз қозғаудың жөні жоқ. Алты мүшел өмір ке­шіп­ті. Жасаған өмірін мәнді өткізген азаматты қоғам ұмытпайды. Жақсылығын жадында сақ­тай­ды, ерлігін өнеге тұтады, парасатына сүйсінеді.

Мамадияр ЖАҚЫП,

«Егемен Қазақстан».