«Тіршіліктен» тамыр тартқан тұлғалар

Жұма, 28 желтоқсан 2012 7:28

Тарих талайы ХХ ғасырды өзгерістен де, төңкерістен де, қуғын-сүргіннен де, қанды қырғыннан да, тоңы қалың тоқыраудан да, қарық болар нарықтан да кенде қылған жоқ. Аумалы-төкпелі сол замана толқынында «мың өліп, мың тіріліп» келе жатқан қазақтың талайлы тағдырынан ғасырмен жасасқан санаулы қазақ газеттері де шет қалмады. Соның бірі – Ақмола облыстық «Арқа ажары» газеті. Міне, астаналық облыстың төл басылымының жарыққа шыға бастағанына биыл 95 жыл толды.

Жұма, 28 желтоқсан 2012 7:28

Тарих талайы ХХ ғасырды өзгерістен де, төңкерістен де, қуғын-сүргіннен де, қанды қырғыннан да, тоңы қалың тоқыраудан да, қарық болар нарықтан да кенде қылған жоқ. Аумалы-төкпелі сол замана толқынында «мың өліп, мың тіріліп» келе жатқан қазақтың талайлы тағдырынан ғасырмен жасасқан санаулы қазақ газеттері де шет қалмады. Соның бірі – Ақмола облыстық «Арқа ажары» газеті. Міне, астаналық облыстың төл басылымының жарыққа шыға бастағанына биыл 95 жыл толды. «Егемен Қазақстан» газеті осыған байланысты аталмыш басылымның тарихына қатысты төмендегі мақаланы жариялап отыр.

Сонау өткен ғасыр басында, яғни 1917 жылдың шілде айында алғашқы саны жарық көрген «Тіршілік» газеті азаттық аңсаған ел арманын ту етті. Ақиық ақын, дауылпаз Сәкен бастауында тұрған басы­лымның басқаша болуы мүмкін де емес еді. Сондықтан да, қасиетті халқының тіршілік түйткілдерін ту еткен «Тіршілік» елі мен жерінің тұтастығын, халқының мақсат-мүдде, тыныс-тіршілігін айтар сөзінің темірқазығына айналдырды.
Асаудай тулаған замана толқында­рын­да уақыт құдіреті, саясат салқынымен «Тіршілік», «Жаңа Арқа», «Колхоз екпін­дісі», «Ақмола екпіндісі», «Сталин туы», «Есіл правдасы», «Тың өлкесі», «Коммунизм нұры», «Арқа ажары» болып атауы өзгергенімен, басылымның бұл негізгі алтын арқауы өзгерген жоқ. Жалпы бұқа­ралық баспасөздің мазмұн-мағынасы мен сипатын заман ағымы, қоғамдағы саяси ахуал, таным мәдениеті айқындайды десек те, басылым редакторларының өзіндік қолтаңбасы, ұстанған бағыт-бағдары, ізгі­лік пен адамгершілікті арқау еткен көз­қарасы, озық танымы болмаса, онда еш­қандай газет шынайы халық құралы, уа­қытының тарихи шежіресі бола алмайды.
Белгілі қаламгер-философ, көсемсөз­дің көрнекті өкілдерінің бірі, «Арқа ажары» газетінің бұрынғы редакторы, мар­құм Жомарт Әбдіхалық «Шарболат се­нім» атты кітабындағы «Тіршіліктің» үзіл­­меген, үзілмейтін тамыры» деген ма­қаласында былай деген екен: «…Осы га­зеттің әр кезеңде редакторлары болған аға буын әріптестер есімін зор ілтипатпен айтуды өзіме айрықша міндет деп есеп­теймін. Олар: Әбу Айзахметов, Кеңес Үсе­баев, Уәра Нұрпейісов, «Тың өлкесі» кезінде – Сапаржан Хайдаров, одан об­лыс­тық «Коммунизм нұрында» редактор болған Әнуар Ипмағамбетов, Ибрагим Қапаров, Әмір­ғали Нүркішев, Октябрь Әлібеков сынды белгілі аға буын журналистер».
Бүгін мен ардақ тұтар ұстазым Жомарт ағаның сол үзіліп қалған ойын жал­ғап, өзім 28 жыл табан аудармай еңбек еткен төл газеттің тоқсан бес жылдық атаулы күніне орай жоғарыда аталған аға буын редакторлар туралы өзім білетін деректерді оқырман назарына ұсынуды парыз санаймын.
Сонау аумалы-төкпелі 1917 жылы шілде айында алғашқы саны жарық көр­ген «Тіршілік» газетінің бастауында қазақ баспасөзінің көшбасшыларының бірі, бі­лімді заңгер, білікті қаламгер Рахымжан Дүйсенбаев тұрды. Өкінішке қарай, 14 жасынан бастап өмірінің соңына дейін енді ғана қалыптаса бастаған қазақ бас­пасөзінің белсенді қызметкері бола жү­ріп, сахарада «…халықтың көзі, құлағы һәм тілі» болып табылатын газет жұ­мы­сын да­мытуға өлшеусіз үлес қосқан бұл тұлға­ның өмірі мен қызметі әлі толық зерттелмеген ақтаңдақ күйінде қалып келеді.
Рахымжан Дүйсенбаев 1878 жылы Қарқаралы өңірінде дүниеге келген. Осы қалада бастауыш білім алған ол 1890 жылы Семей қаласындағы екі жылдық орыс мектебіне қабылданып, оны үздік бітіріп шығады. 1892 жылы он төрт жасар Рахымжан Омбы қаласына келіп, «Дала уәлаятының газетіне» қызметке тұрады. Бұл басылым 1888 жылдан 1902 жылға дейін Омбыда жарыққа шығып тұрған. Алғашқыда редакцияның әдеби қызмет­кері ретінде еңбек жолын бастаған ол кейіннен осы газеттің редакторлығына дейінгі өсу жолынан өтеді. Республика Гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі, қазақ баспасөзінің библиогра­фия­лық негізін жасаушы Үшкөлтей Суханбердина «Дала уәлаятының газеті» («Д.У.Г.») атты библиографиялық еңбе­­­гін­­де «Д.У.Г. шығарушы редакторлар Дін­мұхамед Сұлтанғазин, Асылқожа Құр­ман­баев және Рахымжан Дүйсенбаев болғандығын» атап көрсетеді.
Сол кездің өзінде-ақ жас Рахымжан халқымыздың өмірлік мүддесімен өзек­тес тың тақырыптарды көтеріп, сахарада егіншілік және асыл тұқымды мал ша­руашылығын дамыту, қазақ тілі грамматикасын жетілдіру тұрғысындағы пробле­малық мақалалар жазған. Мәселен, «Рахаң 1895 жылы «Д.У.Г.»-нің 44-ші санында «Адам. Қоғам. Табиғат.» айдарымен Атбасар уезінде егін шаруашылығы жағдайын сөз етсе, 1898 жылы «Д.У.Г.»-нің 3,5,18-сандарында «Мал шаруасы осы бойында тұрғанда қазаққа пайдасы бар ма?» деген мақаласында қазақ даласындағы мал тұқымын асылдандыру қажеттігін ғылыми негізде дәлелдейді.» (Клара Әмірқызы. «Атақоныс ақиқаты». «Елорда», 2001 ж.)
«Дала уәлаяты газетінде» табан аудармай он жыл қызмет атқарған Рахымжан Дүйсенбаев 1903-1904 жылдары Омбыда­ғы заң қызметкерлерін даярлайтын мектепте оқиды. Революциялық толқуларға қатысқаны үшін патша өкіметінің қудала­уына ұшырайды. 1917 жылдың ақпан төң­керісін Ақмола қаласында қарсы алады.
Тәжірибелі заңгер, білікті журналист Рахаң патшаны тақтан құлатқан ақпан төңкерісінен кейін Ақмола қаласында бе­лең алған саяси ахуалдан тыс қала алмайды. Бұл кезде қалада ескі өкімет құлап, жаңа өкімет әлі қалыптаспаған, қоғамның әрбір тобы өзінше қимыл танытып, саяси-әлеуметтік жағдай әрі-сәрі күйге түскен дүбәрә шақ болатын. Осы кезеңде Сәкен Сейфуллиннің ұйытқы болуымен Ақмо­лада Қазақ комитеті құрылады.
Белгілі сәкентанушы, филология ғы­лымдарының докторы, профессор Тұр­сын­бек Кәкішев «Сәкен Сейфуллин» атты кітабында: «Сәкен әуелі уездік Қазақ комитеті төрағасының орынбасары, ке­йін­­нен төрағасы болып сайланды. Сонымен қатар, «Жас қазақ» ұйымына басшы­лық етті. Қазақ комитеті, ең алдымен, қазақ тілінде газет шығару мәселесін қолға алып, комитеттің төрағасы Рахымжан Дүй­сенбаевты Қазан қаласына баспахана жабдығын алып келуге аттандырды…» деп жазады.
Содан Рахаң Қазан қаласына барып, қала зиялыларының арасындағы зор бе­делінің арқасында газет шығаруға қажет­ті баспахана жабдықтарын алады. Баспахана әріптері мен жабдықтарын қос түйе­ге артып, үлкен қиындықтармен Ақмола қаласына жеткізеді. Міне, осы еңбегі Рахаңның «Тіршілік» газетінің алғашқы редакторы ғана емес, Ақмолада алғашқы қазақ баспаханасының да негізін қалаушы екенін көрсетеді.
«Тіршілік» газетіне алғашқы санынан бастап, 1918 жылдың жазында Ақмола қаласын Колчак әскерлері басып алғанға дейін шығып тұрған соңғы санына дейін редактор болған Рахаң Қазақ комитетінің шешімі бойынша жау қолында қалған қаладан қашып шығуға мәжбүр болады. Ол өзінің туған жері Қарқаралыға келіп, бой тасалайды. Әттең, аңдыған жау алып тынады. Халқымыздың асыл перзентте­рінің бірі, білімді заңгер, білікті редактор Рахымжан Дүйсенбаев қапыда ақ казак­тар­дың қолына түсіп, 1919 жылы шілдеде Қарқаралы орманында атылады. Артында құдай қосқан жары Қадиша мен алты жасар қызы Бибінұр аңырап қала береді. Рахаңның зираты Қарқаралы ауданын­дағы Қоңырқұлжа деген жерде.
Ақмола өңірінде «Тіршіліктен» кейін қазақша газет шығару 1928 жылға дейін тоқтап қалған. 1928 жылы 17 қаңтарда Ақ­мола округі қайта құрылып, 21 қыр­күйекте «Жаңа Арқа» және «Новая степь» атты округтік газеттер шыға бас­тайды. Тура екі жылдан кейін округ тарап, Ақмола қайтадан аудан болып қалады. 104 санын жарыққа шығарып, «Жаңа Арқа» газеті де жабылады. Бұдан әрі газет өмірін Ақмола аудандық «Колхоз екпіндісі» деген атпен жалғастырады.
1939 жылы 14 қазанда Солтүстік Қазақстан және Қарағанды облыстарынан 17 ауданды бөліп алып, өз алдына жеке Ақмола облысы құрылды. Сол күннен бас­тап «Колхоз екпіндісі» атын да, затын да өзгертіп, «Сталин туы» атты облыстық газетке айналады. Облыстық газеттің ре­дакторлығына белгілі қаламгер Әбу Айзахметов тағайындалады. Ол Көкшетау өңіріндегі Рузаев ауданы, Алғабас ауылының тумасы. Біраз жыл мұғалімдік қызмет атқарған. 1938 жылы Рузаев ау­дандық газетінің редакторы болып таға­йындалады. Ал 1939 жылы жаңадан аш­ыл­ған Ақмола облысының «Сталин туы» атты облыстық газетінің редакторлығына жоғарылатылады.
Әбу Айзахметов облыстық газеттің қалыптасуына көп еңбек сіңірді. Қаламы ұшқыр қазақ журналистерін тәрбиелеуге күш салды. Ол облыстық газетте төрт жыл­ға тарта редакторлық қызмет атқа­рып, 1942 жылы майданға аттанады. 1946 жылы елге оралғаннан кейін Еркіншілік аудандық партия комитетінің хатшысы, Ерейментау аудандық газетінің редакторы болып еңбек етеді.
«Сталин туы» газетінде одан кейін редактор болған танымал тұлғалардың бірі – Кеңесбай Үсебаев (1914-1995). Ол Қы­зылорда облысының Қармақшы аудан­дық «Қызыл ту» газетінде еңбек жолын бас­тап, 1935-1938 жылдары Алматыдағы Коммунистік Қазақ журналистикасы инс­титутын бітіреді. Содан кейін Қарағанды облыстық «Советтік Қарағанды» газетін­де қызмет атқарады. 1946-1949 жылдарда Жоғары партия мектебінде оқиды. Оны бітіргеннен кейін Ақмола облыстық «Сталин туы» газетіне редактор болып тағайындалады.
Кеңесбай Үсебаев осы басылымда Сталин өліп, газеттің аты «Есіл правдасы» болып өзгерген 1953 жылға дейін қызмет атқарған. Кенекең 1955 жылы «Социа­лис­тік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақ­стан») газеті редакторының орынбасары, ал 1960 жылы осы басы­лым­­­­ның бас редакторы болып тағайын­далады. Осы жыл­дардан бастап Кенекең­нің өмірі елі­міздің бас басылымымен ты­ғыз байла­ныс­та өріледі. Он жылға жуық «Социа­лис­тік Қазақстан» газетінің редакторы бол­ғаннан кейін ол зейнеткерлікке шық­қанға дейін Қазақ ССР Телевизия және радиохабарларын тарату жөніндегі коми­тет­тің төрағасы қызметін атқарды.
«Есіл правдасы» газетінің редакторы Сүлеймен Сейітов, «Тың өлкесінің» бас редакторлары Уәра Нұрсейітов пен Сапаржан Хайдаров болды.
Алпысыншы жылдардың ортасынан жетпісінші жылдардың соңына дейін «Коммунизм нұры» газетінде белгілі аудармашы, білікті журналист, нағыз ақсү­й­ек Әнуар Ипмағамбетов редактор болды. Әнекең өте білімді де біліктілігімен қатар кеңпейіл, сырбаз адам еді. Ол үстіне киген киіміне қылау түсірмей, үнемі кір­шіксіз ақ көйлек киіп, қолына қымбат трост ұстап жүретін. Әнуар Ипмағам­бе­тов басшылық жасаған жылдары облыс­тық газеттің оқырман арасында беделі де таралымы да жоғары болды.
Зейнеткерлікке шыққаннан кейін де Әнекең редакциядан қол үзбей, жиі-жиі келіп, жастармен өмірлік бай тәжірибесін бөлісетін. Жеңгеміз Қорлан Зәкірқызы Әнекеңнің денсаулығына байланысты оған темекі тартуға қатты тыйым салды. Сонда Әнекең жеңгейден жасырынып, редакцияға келіп, менің ұядай кабине­тім­де өзінің сүйікті «Қазақстан» сигаретін тартатын. Мұнда Әнекең темекісін үздік­сіз тарта отырып, әсерлі әңгімелерінің тиегін ағытушы еді.
Әнекеңнің аталары Жайық өңіріндегі ауқатты да беделді адамдар болыпты. Әкесі Нұрғали қазақтан шыққан алғашқы оқыған дәрігерлердің бірі екен. Бірінші дүниежүзілік соғыста Нұрғали Ипмағам­бетов Ресей армиясы әскери госпиталь­дерінің бірінің бастығы дәрежесіне көте­рілген. Патша өкіметі құлағаннан кейін ол Орал өңіріне келіп, халықтың азаттық күресін ұйымдастырушылардың қата­ры­на қосылған. Халел және Жаһанша Дос­­мұ­хамедовтармен бірге «Алаш» партиясын құ­рып, Орал облысынан алғашқы құ­рыл­тайға делегат болған. Асыл азамат 1919 жы­лы ақ казактардың қолынан қаза табады.
Әнекең халқымыздың біртуар перзен­т­терінің бірі Дінмұхамед Қонаевпен жас­тайынан бірге өсіп, өмірінің соңына дейін дос болып өтті. Ол бір кездерді Әнекең былай еске алатын: «Отызыншы жылы Димаш екеуміз оқу іздеп, Мәскеуге аттандық. Ашаршылық әлі басыла қойма­ған қиын кезең болатын. Азық-түлік жоқ­тың қасы. Екеуміз құрт-ірімшік салған қос қоржынымызды құшақтап, Қазан вокзалына келіп поездан түстік. Вокзалда ұры-қары, босқын бұзақылар көп. Түн іші, қайда баратынымызды да білмей, екеуміз вокзал ішінен әрең дегенде бір бос орын­дық тауып отырдық. Бар байлығымыз –қос қоржынымызды ортаға алып, ұйық­тамасқа серт беріп отырмыз.
Қанша отырғанымыз белгісіз, жолсоқ­ты болған екеуміз де ұйықтап кетіппіз. Бір уақытта көзімді ашсам, әдемі киінген, көзіне ұзын баулы пенсне таққан, мұрны­ның астында кішкене мұрты бар біреу дәл жанымызға келіп, бізге тесіле қарап тұр. Жүрегім тас төбеме шықты. Жалма-жан жұлқылап, Димашты ояттым. Оның да үрейі ұшып кетті. Қазан вокзалындағы қаптаған адамдардың ортасындағы қалың күпі, елтірі тымақ киген екі қазақ баласында бұл «жапондықтың» не шаруасы барын білмей дал болып отырмыз. Кенет ол: «Қазақтың баласысыңдар ма?» деді, таза қазақша. Біз шешеміз ұл тапқандай қуанып, жалпылдай кеттік. Сөйтсек, бұл атақта Нарком Тұрар Рысқұлов екен (Тұрар Рысқұлов 1926-1937 жылдарда РСФСР Халық Комиссарлар Кеңесі Төр­аға­сының орынбасары болып қызмет ат­қарған.) Шетелдік бір делегаттарды шы­ға­рып салу үшін вокзалға келіпті. Шығар есіктің дәл алдында құшақтаса ұйықтап жатқан елтірі тымақты екі баланы көріп, әдейі бұрылыпты. Содан Тұрар аға бізді әй-шәйға қаратпай вокзалдың алдында тұрған «ЗИМ» машинасына мінгізіп, үйі­не алып келді. Осы үйде Димаш екеуміз оқуға қабылданып, жатақхана алғанша, бір айдан астам уақыт жаттық. Міне, елім деп еңіреп өткен Тұрар ағалар осындай адамдар болатын…»
Әттең, Әнекең таза коммунистік жолдан ауытқымай, көп нәрсені жаза алмай кетті. Талай-талай тарихтың ақтаңдақта­рын ашар-ақ еді…
Әнуар Ипмағамбетов зейнеткерлікке шыққаннан кейін, «Коммунизм нұрына» Ибрагим Қапаров редактор болып таға­йындалды. Бұл кісі таза комсомолдан өс­кен, кезінде Қостанай облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы, одан өлкелік партия комитетінің бөлім меңге­рушісі болған партиялық беделі аса жоғары адам болатын. Жасыратыны жоқ, сол бір жылдары қазақ тілінің де, баспа­сөзінің де беделі құлдырап, қазақ мектеп­тері жаппай жабыла бастаған кез болатын. Ибрагим аға өзінің партиялық қыз­меттегі мол тәжірибесін пайдалана отырып, облыстық газеттің беделін артты­руға барынша күш салып бақты.
Облыстық газеттердің редакциясы және Ақмолада шығатын «Фройндшафт» атты неміс газеті, қазіргі Астана қалалық әкімдігі орналасқан, ол кезде «Дом Советов» деп аталатын ғима­ратқа қоныс­тан­ған еді. Бірде түскі асқа бара жатқан Жақсылық Жүнісов екеумізді Ибрагим Қапарұлы ұстап алды. Қараторы жүзі алабұртып, тым ашулы екен. Ол бізді «Дом Советов»-тің ішкі ауласында тұр­ған, қораптары да әлі бұзылмаған жап-жаңа жиһаздардың қасына алып кел­ді. «Мынау «Целиноградская правда» га­зе­тіне берілген жаңа жиһаздар көрінеді. Қазақ редакциясы әлі күнге елуінші жыл­ғы столдармен отыр. Бұл не деген алалау! Мен қайтып келгенше, өлсеңдер де мына қораптарды ешкімге бермей ұстап тұ­рыңдар!», – деді де облыстық партия ко­ми­тетіне кіріп кетті. Біз де өліспей беріспейтіндігімізді көрсетіп, редакторымыз келгенше, әріптестерімізге қораптар­ды бұзғызбай, қасарысып тұрдық. Көп кешікпей Ибрагим аға келіп, жарты жиһазды қазақ редакциясына кіргіздіртті.
Ибрагим Қапарұлы партиялық тәртіп­ті қатаң сақтайтын, облыстық комитеттің ішкі жағдайын жақсы білетін, білікті де беделді адам еді. Ол өзі редактор болған жылдар ішінде редакцияның материал­дық базасын нығайтуға көп күш салды. Аудан хатшыларымен батыл сөйлесе отырып, газеттің таралымын да арттырды…
«Коммунизм нұры» газетінің заман талабына сай мазмұнды да тұғырлы газет болып қалыптасуына өлшеусіз үлес қос­қан редактор, майталман журналист, парасатты тұлға – Әмірғали Нүркішұлы. Шежірелі Қорғалжынның тумасы Әмір ағаның қаламгер болып қалыптасуы осы басылыммен біте қайнасып өтті. Алматы­дағы КазГУ-дің журналистика факульте­тінде оқи жүріп, ол өзінің өндірістік тәжірибесін осы төл газетінде өткізіпті. Әмір аға Әнекең (Ә.Ипмағамбетов) редактор болған кезден бастап, бірінші орынбасар міндетін ұзақ уақыт атқарып, газеттің шығармашылық ұжымының қа­лыптасуына, мазмұн-мағынасының те­рең­деуіне өлшеусіз еңбек сіңірді.
Әмір аға табиғи қабілеті бар, жазуға бейім жастарды тым жақын тартатын. Олардың шеберлігін шыңдау жолында уақытын да, кәсіби тәжірибесін де сарқа жұмсап, барынша көмектесетін. Ол айналасындағы кейбір жүйкесін жұқарт­қан келеңсіздіктерге терең сабырлылық, тіпті шексіз шыдамдылық танытатын.
Кішіпейілділік – кісіліктің белгісі. Әмір ағаның бойындағы кісілік пен қар­а­пайымдылық бәрінен де биік болушы еді. Бірде нөмірге баратын, асығыс жазылған мақаланы бөлім меңгерушісіне қаратпай, бірден редактордың өзіне апарып бердім. Біраз уақыттан кейін бөлмеге Әмір аға­ның өзі келді: «Жылқыбай, мына мақа­лаң­ды былай түзеттім. Келісесің бе, қарап шық…», – деп жұмсақ қоңыр дауысымен тіл қатты да, қарайламай шығып кетті. Шикі жазылған мақаламды ерінбей отырып түзетіп, тіпті бастан-аяқ қайта жазып шығыпты. Бетім оттай өртеніп жүре бер­ді. Содан былай Әмір ағаға иі қанбаған ма­қала апарудан үзілді-кесілді тыйылдым.
Міне, редакторлық тәсіл, үлкендік өнеге! Кейбіреулердей айғайлап таусыл­май-ақ, мақала қалай жазылуы керек екенін көрсетіп берді. Әмір ағаның талай буын жас журналистерге мәңгі өмірлік өнеге болған мұндай тәрбиелік тәлімдері мол болатын. Әттең, парасаттылық символы болған ғибратты ғұмыр ерте үзілді. Қырық тоғыз жасқа қарағанда Әмірғали Нүркішұлы қыршын кетті…
Ақмола облыстық газетіне өрімдей жігіт шағында келіп, барлық саналы ғұ­мырын өткізген, 16 жылға тарта басылы­м­ның бас редакторы болған тағы бір ғибратты тұлға – Октябрь Әлібеков. 1961 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика бөлімін бітірген екі жас, енді ғана отау құрған қос ғашық – Октябрь мен Рахия Әлібековтер арнайы жол­дамамен «Тың өлкесі» газетінің та­бал­дырығын аттайды. Өнегелі өмір жолдарында шынайы сыйластық пен өзара түсіністіктің үлгісін көрсеткен Октябрь ағамыз бен Рахия жеңгеміз төл газет­те­рі­не қол ұстасып келіп, табан аудармай қы­рық жылға тарта қатар жемісті еңбек етіп, жұптарын жазбай зейнеткерлікке шықты.
«Коммунизм нұрында» тілші, бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары, бірінші орынбасары қызметтерін ат­қарған Өкең өзінің қажырлы еңбегімен, газет өндірісін жетік білетін тәжірибе­сі­нің арқасында ұжымда үлкен беделге ие болды. 1979 жылы ол газеттің бас редакторы қызметіне тағайындалды. Октябрь Қайырұлы – облыс баспасөзін ұйымдас­ты­руға, жас журналистердің бірнеше легін тәрбиелеп, маман болып қалыпта­суына үлкен үлес қосқан тәлімгер. Он алты жыл табан аудармай облыстық газетті басқарған кезінде Өкең «Арқа ажары­ның» шынайы халықтық басылым, әлеует­­ті қоғамдық мінберге айналуына айта­р­лықтай ықпал етті. Сонау бір қазақ тілі­нің басына бұлт үйіріліп, ұлттық бол­мы­сымызға сызат түскен заманда өңірі­міз­дегі қазақ тілі мен ділінің сақталып қа­луы үшін Өкең басқарған басылым жан алып, жан берісіп күресті. Оған бүгінде уақыт салмағымен сарғайған газет тігін­ділері куә. Өкең өз уақытындағы батыл редакторлардың бірі болды.
Ұмытылмас тоқсаныншы жылдардың басы болатын. Ол кезде мен редакция­дағы жергілікті кәсіподақ комитетінің төр­ағасы едім. «Тұрғын үй-91» бағдарла­ма­сына байланысты пәтер кезегінде тұрған редакция қызметкерлерінің тізімін бе­кіт­тіріп алу үшін облыстық экономика және қаржы басқармасына келдім. Басқарма бастығы Максимюк мені ызбарлана қар­сы алды. Ол бұрышта тұрған үлкен ра­диоқабылдағышты нұсқап: «Слушай!» деп ақыра тіл қатты. Түкке түсін­бей ра­диоға құлақ түрдім. Одақтың вице-президенті Янаев «жыламсырай» сөй­леп жатыр екен. «Вот, дорогой, ваше время закончилось. Захотели перестройку, свобода слова, суверенитет! Анархия – все это! Теперь мы вам покажем!» – деп Максимюк лупа сияқты көзілдірігін бір шешіп, бір киіп маған дүрсе қоя берді. Обкомға жердің үстімен барып, астымен қайттым. Редакцияға келісімен Өкеңе кі­ріп, болған жайды баяндап, «Мынау мем­лекеттік төңкеріс қой, жазамын» – дедім. Редактор ұзақ ойланып қалды. Әрине, оңай нәрсе емес. «Жаз! Тек Максимюктің сөзін ешбір өзгеріссіз беретін бол!» – деді біраздан кейін тәуекелге бел байлап. Газетіміздің кезекті санында үлкен қоғам­дық пікірге бастау болған «Төңкеріс ту­дыр­ған ой» атты мақала жарық көрді.
Иә, бұл атақты «ГКЧП» төңкерісі бол­ған кезең еді. Сонда мерзімдік басылымдар (Қарағандыдағы «Орталық Қазақ­стан­нан» басқа) бұл оқиғаны «төңкеріс» деп айтуға жасқанып отырған уақыт болатын… Оның бетін аулақ қылсын, Мак­симюктің айтқаны келіп, ГКЧП жеңіп шықса не болар еді? Басылымның да, бас редактордың да маңдайынан ешкім сипай қоймайтыны анық. Міне, осындай ел мүддесі таразыға салынған тұстарда Өкеңнің тәуекелге баратын азаматтығы басым түсетін…
1995 жылы Октябрь Әлібеков зейнет­керлікке шығып, Жомарт Сафиұлы Әбді­халық «Арқа ажарының» бас редакторы, мен оның бірінші орынбасары болып тағайындалдық. Адам бір-біріне қонақ бо­­лып келетін мына қысқа ғұмырда қа­тар­ласыңның қадірін танып, қасиетін бағалауға өрең жетіп, мұршаң келген бе?! Марқұм Жомарт Әбдіхалық өзінің саналы да салиқалы ғұмырының қырық жылға жуық уақытын «Арқа ажары» газетінің аясында өткерген екен. Ал оның аттай жиырма жеті жылын бірге өткізіппіз. Міне, осы ұзақ жылдар керуенінде мен Жө­кеңнің тіні берік тектілігіне, кір шалмаған кісілігіне тәнті болдым. Мына құмырсқа тірліктің күйбеңінен, пенде­ші­лік бақ­та­лас­­тықтан оның болмысы үнемі биік тұратын.
Газет тағдыры да адам тағдыры сияқ­ты не бір аумалы-төкпелі кезеңдерді бас­тан кешіреді екен. «Арқа ажары» («Тір­шілік») газетінің де ғасырға жуық осынау шежіресінде талай-талай тар жол, тайғақ кешулер болған. Жомарт Әбдіхалық бас редактор болып тұрған сонау тоқсанын­шы жылдары да газет талайымына күр­делі сын, үлкен ауыртпалықтар тап келді. Міне, сол кезеңде Жомарт Әбдіхалық өзі­нің пайымды парасаттылығы мен сали­қа­лы іскерлігінің арқасында басылымның идеялық, танымдық мазмұнын тереңдету, тақырып аясын ел мүддесімен қабысты­ру, көркемдік-безендірілу сипатын оқыр­ман талғамына сай ету мақсатына күш салып, газеттің өз беделін өзі көтеру арқы­лы таралымын арттыруға қол жеткізді. Қаржы тапшылығы жағдайында «Арқа ажарын» бүкіл облыстық газеттердің ішінде форматын да, сипатын да өз­герт­пеген, бірден-бір қос бояумен шығатын басылым ретінде сақтап қала алды.
Табиғат-ана бойына дарытқан сабыр­лылығына сай Жомарт аға ешқашан асы­ғыс ой айтып, ұшқары шешім қабылдап көрген жан емес. Әрбір жазған сөзін, оқырманға ұсынған әрбір мақаласын парасат байсалдылығымен пайымдайтын. Сондықтан да, оның қаламынан шыққан зерделі сөз, тегеурінді ойлар оқырман жүрегіне жол табатын. Жалпы, ұзақ жылдар қатарлас жүрген сәттердегі ме­нің түйсігіме темірдей орныққан бір пайым, Жөкең – Жомарт Әбдіхалық қы­рық жылдан асқан қаламгерлік еңбек жолында адамның өмірге деген сенімінің шымыр болуын жалықпай жазып, жанында жүр­ген әріптестеріне ерінбей үйретіп кетті.
Міне, ғасырға жуық тарихы бар «Арқа ажарының» («Тіршілік») зерделі шежіресінде айшықты қолтаңбасын қал­дыр­ған редакторлар хақында, әрқайсысы туралы том-том туынды жазуға лайық қазақ баспасөзінің қабырғалы тұлғалары хақында адал пікірімді айттым. Ал асыл ағалардың аяулы есімдерін ұрпақ жадында жаңғыртып, рухын көтеру – кезінде олар барын баянды қылған басылым парызы. Айтылған ақиқаттың артық-кемін патша көңіл оқырманның өзі салмақтап алар деген сенімдеміз…

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».