Сайлау учаскелерінде барлық жағдай жасалады

– Кеңейтілген отырысқа Ең­бек және халықты әлеуметтік қор­ғау министрі Бердібек Сапар­баев, Әділет, Ішкі істер, Сырт­қы істер министрліктерінің, мүм­кін­діктері шектеулі азаматтар қоғам­дық бірлестіктерінің және саяси партиялардың өкілдері қатысты. Сонымен қатар облыстар, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының аумақтық сайлау комиссиялары, әкімдер аппа­рат­тарының өкілдері бейнебай­ла­ныста, – деген Б.Имашев алғашқы сөзді Орталық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары Константин Петровқа берді. Ол сайлаушылардың тізімін тұр­ғы­лықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы орган жеке тұлғалар туралы мем­ле­кеттік база деректері негізін­де жасайтындығын айта келіп, нақтылы сайлау учаске­сiнде азаматты сайлаушылар тiзiмiне енгiзу үшiн оның осы сайлау учас­кесiнiң аумағында тұр­ғылық­ты жерi бойынша тiркелу фак­тiсi негiз болады, деді.

Сайлаушылар тізімдеріне рес­пуб­ликаның белсендi сайлау құқығы бар азаматтары енгі­зі­леді. Олар тиiстi сайлау учас­ке­лерiнің аумағындағы тұрғы­лықты жерi бойынша тіркеледі. Әр азамат тек бір ғана сайлау­шы­лар тізіміне енгізіледі. Ал уақыт­ша тіркелген азаматтар тұ­рақ­ты тіркелген жері бойынша тізім­нен алынып, сайлаушылар тізімдеріне өздерінің жергілікті атқарушы органға берген өтініші негізінде енгізіледі. Жергiлiктi атқарушы органдардың лауазымды адамдары тиiстi сайлау комиссиясы ұсынған сайлаушылар тiзiмдерiнiң, сондай-ақ сайлаушылар туралы деректердiң анықтығы үшiн жауапты болады.

Жалпы, әрбір сайлаушы сайлау жарияланған немесе таға­йын­далған кезден бастап тиісті жергілікті атқарушы органда сай­лаушы ретінде тіркелуге құ­қылы. Егер сайлаушыға сайлау­дан кемiнде отыз күн бұрын сайлау күнi өзiнiң тiркелген орны бо­йынша дауыс беруге арнал­ған үй-жайға келу мүмкiндiгiнің болмайтыны белгiлi болса, ол өзiнiң болатын жерi бойынша жергіліктi атқарушы органға өзiн тиiстi сайлаушылар тiзiмiне енгiзу жөнiнде жазбаша өтiнiш беруге құқылы.

Ал әрбір сайлау учаскесі бойынша сайлаушылардың тізім­дерін тиісті әкім дауыс беру бас­талардан 20 күн бұрын акт бо­йынша учаскелік сайлау комис­сиясына, яғни 20 мамыр­дан кешіктірмей ұсынады. Азамат­тардың тұрғылықты жерi бойынша құрылған сайлау учас­келерiн­дегi сайлаушылар тiзiм­дерiн дауыс беретiн күнге он бес күн қалғанда, яғни 25 мамырдан кешіктірмей тиiстi сайлау комиссиялары танысу үшiн сайлаушыларға бередi. Сөйтіп азаматтарға (таңдаушыларға) тиiстi сайлау комиссияларының үй-жайларында сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмiмен танысу, сондай-ақ оларға енгiзiлген сайлаушылар (таңдаушылар) жөнiндегi деректердiң дұрыс­ты­ғын тексеру мүмкiндiгi беріледі.

Бұл орайда әр азамат (таң­даушы) сайлаушылар тiзiм­дерiндегi өзi туралы дерек­тердi тексеруге және тiзiмге ен­г­iзiл­мегенi, дұрыс енгiзiл­мегенi немесе тiзiмнен шыға­рып тас­талғаны, сондай-ақ тiзiм­дердегi сайлаушы (таңдаушы) туралы деректерде жаңсақтық жiберiлгенi үшiн шағымдануға құқылы. Сайлаушылар тізіміне енгізу, одан шығару не тізімдерге түзетулер жасау қажеттiгi туралы арыздарды тиiстi сайлау комиссиясы сайлау комиссиясына арыз келiп түскен күнi қарайды. Арыз мақұлданбаған жағдайда сайлау комиссиясы арызданушыға оның арызының мақұлданбағаны туралы дәлелдi шешiмнiң көшiр­ме­сiн кешiктiрмей бередi. Шешiм­ге сайлау комиссиясы орналас­қан жердегі тиiстi сотқа шағым жасалуы мүмкін, сот шағым­ды келіп түскен күні қарайды. Арызданушы үшiн дұрыс шешiм қабылданған жағдайда сайлау комиссиясы сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмiне түзетудi немесе енгiзiлмеген сайлаушыны тiзiмге енгiзудi дереу жүргiзедi. Сайлаушы учаскенің орналасқан жері бойынша тұ­рақты мекенжайға тіркелгенін расталған кезде, яғни ХҚО бере­тін мекенжай анықтамасын ұсына отырып, тиісті учаскедегі сай­­л­ау­шылар тізіміне енгізілуі мүмкін.

Бұдан кейін сөз алған Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Ләззат Сүлеймен, сайлау учас­келерінде мүмкіндіктері шектеулі азаматтар үшін жағдайларды қамтамасыз ету туралы айтып берді. Оның айтуына қарағанда, Орталық сайлау комиссиясының жұмыс тобы қоғамдық ұйымдар­мен, мемлекеттік органдармен бірлесе отырып, Қазақстан Рес­пуб­ликасында сайлау өткізу кезінде мүмкіндіктері шектеу­лі азаматтардың сайлау құқық­тарын қамтамасыз ету бойын­ша ұсынымдарды әзірлеген. Мүмкіндіктері шектеулі азамат­тардың саяси және қоғамдық өмірге қатысуын қамтамасыз ету үшін саяси партияларға және өзге де қоғамдық бірлестіктерге Қазақстан Республикасының мүмкіндіктері шектеулі азаматтарын сайланбалы лауазымдарға кандидаттыққа ұсыну, партия­лық тізімдерге енгізу, сайлау комиссияларын қалыптастыру кезін­де олардың құрамдарына ұсыну туралы айтылған. Сонымен заңнама нормаларын орындау үшін жергілікті атқарушы органдар сайлау комиссияларына мүм­кіндіктері шектеулі аза­маттар­дың дауыс беруге арнал­ған үй-жайларға кедергісіз кіруі­не жағдай жасау арқылы сайлау құқық­тарын қамтамасыз ету жө­нін­дегі жұмысқа жәрдем­десу­ге міндетті, дейді баяндамашы.

Ал бұл мәселелер шешімін табуы үшін алдымен ғимараттардың бірінші қабаттарында дауыс беруге арналған үй-жай­лар­ды орналастыруды, пандус­тар­дың, төсеніштердің, тактильді көрсеткіштердің (уақыт­ша рұқ­сат етіледі) болуын, есік­тер­дің қажетті ойықтары­ның болуын, жеткілікті жарықтандыруды көздеу және ыңғайлы кіреберіс және жаяу жүргіншілер жолдары­ның, автокөлік тұрағына арналған арнайы орындардың болуын ескеру қажет. Сонымен қатар сайлау учаскелері Қазақстан Республикасының әлеуметтік инфрақұрылым объектілерінің қолжетімділік картасына енгізілуі тиіс. Бұған қоса, зағип-саңырау және саңырау сайлаушылардың көпшілік санының дауыс беруге қатысуы жорамалданып отырған сайлау учаскелерінде жергілікті атқарушы органдардың, қоғам­дық бірлестіктердің жәрдемімен сурдоаудармашылар, тифлосурдоаудармашылар тартылуы мүмкін.

Сайлау комиссиялары дауыс беруге арналған рәсімдер мен материалдарды қолжетімді әрі түсінікті етіп пайдалануға беру­ді қамтамасыз ету үшін шара­лар қабылдайды. Сайлау нау­қа­ны кезеңінде сайлау комиссия­лары жергілікті атқарушы орган­дар­дың мүмкіндіктері шектеулі сайлаушылардың саны туралы мәлі­меттері негізінде сайлау нау­қаны туралы (дауыс беру уақы­ты мен орны, негізгі сайлау әре­кеттері, қажетті байланыс ақ­параты, мысалы, телефон, сайлау комиссияларының мекенжайы), дауыс беру тәртібі, бюллетеньді толтыру тәртібі және басқа да сайлау рәсімдерін жүзеге асыру туралы ақпараттық материалдар­ды аудиоформатта (цифрлы жеткізгіштерде) дайындайды. Және оқуға ыңғайлы, үлкейтілген қаріппен басылған кандидаттар, партиялық тізімдер туралы ақпараттық материалдарды қажетті мөлшерде дайындау бойынша шараларды қабылдайды. Сөйтіп мүмкіндіктері шектеулі сайлаушыларға арналған ақпа­раттық материалдар сайлау комис­сияларының үй-жайларында орналастырылады.

Ең бастысы, мүмкіндіктері шектеулі азаматтарға сайлау учас­кесінде бөгде адамның көме­гінсіз (немесе адамның өз таңдауы бойынша көмегін пайдалана отырып) өз дауысын жасырын бере алатындай жағдайлар берілуге тиіс. Сайлаушы дауыс беру үшін келе алмайтын жағдайда учаскелік сайлау комиссиясы оның дауыс беру күні жергілікті уақыт бойынша сағат он екіден кешіктірмей берілуі мүмкін жазбаша өтініші негізінде осы сайлаушының болатын жерінде дауыс беруді ұйымдастыруға тиіс.

Сондай-ақ қазіргі уақытта ОСК жұмысының маңызды бағыттарының бірі – аумақтық сай­лау комиссияларының мү­ше­лері үшін электораттық оқы­ту­ды ұйымдастыру. Атап айтқан­да, мүмкіндіктері шектеулі азамат­тардың сайлау құқықтарын қамта­масыз ету мәселелері сайлау ко­­мис­­сияларының мүшелерін сай­­лау­ды өткізу бойынша оқыту үшін оқу-әдістемелік кешенде көр­сетілген. Ол үшін қа­шық­­­тық­­­тан тестілеудің кіші жүйесі­не мүм­кіндіктері шектеулі азаматтардың сайлау құқықтарын қамтамасыз етуге байланысты бірқатар тест тап­сыр­малары енгізілген.