Псевдосалафилердің «идеялық тартымдылығын» қалай тоқтатамыз?

Бүгінгі ел арасында радикалды іс-әрекеттерге итермелеп отырған псевдосалафилердің (уахабилердің), теолог мамандардың пікірінше, «идеялық тартымдылығы» тоқтар емес. Бұл діни дүрдараздықтың тоқ­та­майтындығын білдіреді. Деген­мен, діни экстремизмге қарсы кү­рес мекемелері жыл сайын күрес тәсіл­дерін жақсартып, оны заман ағымына орай өзгерткенімен, теріс идеядағы азаматтардың санасына интернет құралдарының ықпалы азаймай отыр.

Елдегі діни экстремизммен күрес­те  шетелдік теріс ағым жолын­да­ғы ұстаздың діни түсінігіне, өз­ге шетел­дегі басқа бір ұстаздың түсі­нігімен жауап беру орын алған. Бұл, түп­теп келгенде, ұлттық мүддені түген­демейді. Бұл радикалды ағымдармен күрестегі мамандардың да рухани жаңғыруы қажеттігін туындатады. Ол үшін өзіміздің төл ұлттық жобамыз тарихи санамен ғана қарсы тұрып, жоғымызды түгендей алмақпыз. Псев­досалафизмге қарсы «идеялық тар­тымдылықтың» орнын тарихи сана ғана алмастыра алатынына сенімім мол. Өйткені генеологиялық жады ұр­пақтың санасында болады және әрқашан жаңғыруды күтіп, бұғып жатады.

Халықтың ұлттық болмысы мен ғылымға деген махаббатын, азамат­тарымыздың рухын Ислам діні арқы­лы да тәрбиелеуге болады. Сонда оның ұлттық ойлауы имани деңгейге, ал­ ғылымға құштарлығы екідүниелік ой­лау болмысына  айналады. Алайда мұның бәрі дінді дұрыс тәпсірлеуге байланысты деп ұғамын. Сондықтан мәселе Ислам дінінде емес, оны ха­лыққа дұрыс түсіндіруде болып тұр. Шын мәнінде дінімізде ұлттық рух­­ты имани деңгейге көтеретін де,­ адамның рухын ғылымға бау­лып,­ итермелейтін де орасан күш бар. Тәпсіршінің өзінің санасы тө­мен, білімі таяз, көкірек көзі ашыл­ма­ған болса, онда оның ойынан діни араз­дықты қоздыратын, радикалды, санасыз мағыналар  шығады. 

Біз әлі де Исламның сыртқы қалып­тан гөрі ішкі мәнге түскенін түсін­бей келеміз. Шәкәрімше айтқанда, «сырт тазасы не керек, тазарт әуел ішіңді». Қазақтың жаңғыруының түп негізінің бірі осында жатыр. Яғни  ішкі рухани күш пен ішкі мән. Ис­ламды түсіндіргенде ішкі қалыпқа (ішкі жан дүниеге) басымдық беру ке­рек. Қазіргі жағдайда сыртқы қа­лыпты көбірек насихаттау діндар аза­маттардың сырт көз үшін ғана діннің қағидаларын ұстап, ішкі тазалыққа мән бермеуіне алып келуде. 

Құранда «мен құдіретімді адамдар арқылы көрсетемін» деген аят бар. Мұның мәні рухты таза ұстап, ғы­лым арқылы құдайдың құдіретінің көрі­нісіне куә бола аласың  деген мағына. Тарихта Ислам әлемі неге ғы­лымның биік шыңына шығып (сол кездің дәуірінде), классикалық Ислам деген атпен танылды. «Құдай жоқтан бар жасаса, біз бардан бар жа­сауымыз керек» деген қазақтың аталы сөзі неге қазір басты мағына бола алмайды.  Өкініштісі, қазіргі айтыс-тартыспен псев­досалафизмді тү­бегейлі жеңеміз деу бекершілік екенін жағдай ұқтырды. Кез келген қауіпті идеологияға қарсы өзіміздің қуатты идео­логиямызды қар­сы қойғанда ғана олқылықтың орнын толтыра аламыз. Ол идеологияның аты жо­ғарыда сипаттағанымыздай – тарихи сана. Айтып өткеніміздей, жас ­ұрпақтың санасында ата-бабала­рынан сіңген ұлттық жады бар. Біз со­ны қозғай білуіміз қажет. Бүгінгі ел арасын бүлдірген жат идео­­логиялардың негізі сырттан та­ңылғандықтан, оған қарсы күш ұлттық болмыс екенін ұғамыз. Мәуләнә Ру­мидің: «Сыртыңа қарағанда ішіңді тазарт. Сыртың – халықтың, ал ішің – Хақтың назарында тұр» деген сөзін діндарлар мен діншілдерге түсіндіруді жұ­мысымызда ту етіп алуымыз қажет деп санаймын. Теріс ағым жолындағы аза­маттарға тарихи сананы алға тарта отырып, данышпан Абай айтқан «жү­рек ілімін» дұрыс қолдана білуіміз қа­жет. Батыс философтарының айтуы бойынша батыс пен шығыс өрке­ниеттер қақтығысын жүрек ілімі (бір құдіреттің бар екеніне бас ұра отырып, адам баласын сүюге бағытталған ұс­таным) ғана жұмсарта алады екен.

Адасудың негізі танымның дұрыс болмағанынан туындамақ. Ислам философы имам Ғазали былай дейді: «Пенде нені таныса, соны сүйеді. Нені сүйсе, соның соңында болады». Бұл адам неге сенсе, сол оның әлемі болады дегенді ұқтырады. Тарихи сананың маңыздылығы да осында.

Исламда ұлтжандылықтың  жа­ғым­сыз дүние емес екенін, керісінше адам исламды таныған сайын ұлтын сүйе бастайтыны анық. Ислам діні ал­дымен өз ұлтыңды құрметтеп сүю арқылы өзге ұлттарды құрметтеуге жол ашады. Біз осыны дұрыс түсін­діріп, дұрыс мағынада көрсете біл­сек, псевдосалафилік түсініктегі аза­мат­тардың идеялық тартымдылық кеңістігін алмастыра алар едік. 

Радикалдармен күресте Қазақ елі­­нің Еуразия кеңістігіндегі алып империяның мұрагері екенін санаға сіңіріп отыру маңызды. Осының ар­қасында ұлттық құндылықтарға деген мақтаныш сезімі артып, бас­қа жұртқа еліктемейтін болады. Псев­досалафилердің санасында­ Ис­лам діні мен ұлттық бастаулар арасында идеялық қақтығыс көп. Ақпараттық саламызда антиэкстремистік идео­­ло­гияның тек діни процесс­ пен құ­рылымдар арасында қалып қойма­ғаны абзал деп санаймын. Кейбір мұсылман елдерінде (Малайзия, Түр­кия) Ислам мен ұлттық патрио­тизм сезімін ұштастыра біледі. Ал бізде керісінше Ислам діні мен ұлт­тық бастауларымыздың арасында қақтығыс жиі туындап отырады. Жоғарыда сипаттағанымыздай, адам­ның санасында тарихи жадыны, сананы қайтадан жаңғырту маңызды. Бұл – жады атадан балаға беріліп, адам санасында сақталып тұрады. Псев­досалафизм мен дәстүрлі діннің тарихы тым тереңде, оларды ұстанған адам­ның бір пікірге келуі неғайбіл деген қоғамда түсініктер берік орын алған. Бұл – қате пікір. Мысалы бүгінгі салафит ата-бабасынан бері салафит емес екені түсінікті. Демек, саналық жадында теріс түсінік берік ор­намаған, ол уақытша ғана ақпарат. Сон­дықтан теріс ағымдағылардың арғы жағындағы генеологиялық жа­дын жаңғыртсақ қана, бергі жа­ғындағы теріс ақпарат жуылып-ша­йы­лып кетпек.

Жарас АХАН,

дінтанушы