Ауыл шаруасы қайтсе алға басады?

Сенбі, 5 қаңтар 2013 7:41

Ауыл шаруашылығы саласы, ауыл өмірі, шаруа қожалықтарының  алар орны мен келешегі туралы, сондай-ақ бүгінгі азық-түлік проблемаларын шешу жолдарын іздестіру барысын өзіміздің табиғатымызға, жер-суымызға, ата кәсібіміз бен салт-сана болмысымызға байланысты қалай реформалау керектігі жайында және  басқа да кейбір ойларымды «Егемен Қазақстан» газеті арқылы қалың оқырманмен бөліссем деген ниетпен осы  хатымды редакцияға жолдап отырмын.

Сенбі, 5 қаңтар 2013 7:41

Ауыл шаруашылығы саласы, ауыл өмірі, шаруа қожалықтарының  алар орны мен келешегі туралы, сондай-ақ бүгінгі азық-түлік проблемаларын шешу жолдарын іздестіру барысын өзіміздің табиғатымызға, жер-суымызға, ата кәсібіміз бен салт-сана болмысымызға байланысты қалай реформалау керектігі жайында және  басқа да кейбір ойларымды «Егемен Қазақстан» газеті арқылы қалың оқырманмен бөліссем деген ниетпен осы  хатымды редакцияға жолдап отырмын.

«Егемен Қазақстанның» 2012 жыл­ғы 10 қазандағы нөмірінде Қостанай облысы Жангелдин ауданы Қамысты ауылынан жолдаған еңбек ардагері К.Кәрбозовтың «Не істеу керек?» деген мақала-хатын оқи отырып, осы не істеу керек деген сұрақты тағы да қайта­лауды жөн көріп отырмын. К.Кәрбозов өз мақаласында қазіргі жастардың жұ­мыс істемей, жатып ішер жалқаулыққа әбден бой алдырғаны туралы, ойланып та, әке ретінде күйініп те жазады. «Қазіргі тепсе темір үзетін дені сау жас­тар жұмыстан қашып, үйде отырып, өз баласының несібесін жеп отыр. Бұларды жатып ішер жалқаулар демес­ке амалың бар ма», депті ол. Мақалада мұнан басқа да ауылдағы біраз мәсе­лелерді қамтыған.

Елбасымыздың былтырғы «Жал­пы­ға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қа­дам» деген мақаласы саналы адамға, жалпы қазақ жұртына ой салғаны хақ. Әрине, еңбек адамның бұл дүниеде атқарған өмірінің өлшемі десе болған­дай. Ал сол еңбекті өлшейтін, бағалай­тын, саралайтын, саралап әділін шыға­ратын әділетті қоғам болуы керек. Ислам дінінде «еңбек бар жерде – иман бар, иман бар жерде – барлық жақсы­лық, жұмақ бар» дейді. Бірақ өкінішке орай, осы өсиеттер бүгінгі ұрпақтың бойында кемшін. Әйтпесе, жалқаулық, арамта­мақ­тық, маскүнемдік, наша­қор­лық, бірін-бірі алдау, өзінің ел-жұртын тонап, шетел асу сияқты имансыздық қайдан шығып жатыр?

К.Кәрбозов мырза да айналып келгенде осындай кертартпа мінез­дер­дің қазақ бойын жаулап бара жат­қанын айтып отыр. Қазір бұрынғы қазақ жоқ. Бүгінгі қазақ өз малын өзі бағуды қойды. Оның бейнетіне шыдамайды, оны ар санайды. Көбісі азын-аулақ малдарын елден қашқан-пыс­қан сырт адам­дарына бақтырып әлек.

Мұнан бұрын да мен өзіміздің жергілікті газетіміз «Сарыарқаға» бү­гінгі ауыл жағдайы алаңдатады, оған қоса су жетпей жатқан жерлерде Кененбай тоғаны сол жердің тұрғындарына қайтарылуы керек деген мақалалар жариялаған едім. Бірақ оған тиісті органдардан ешқандай жауап болған жоқ. Ал түптеп келгенде, К.Кәрбозовтың айтып отырғандары да, менің жазып жат­қан­дарым да біздің жеке басымыздың шаруасы емес, бұл – бүкіл қазақ қоға­мы­ның мәселесі. Біздің жанайқай­ымыз­дың бар мақсаты – кешегі Кеңес өкіметі ке­зінде бүкіл Одақты ауылшаруашы­лық өнімдерімен қамтамасыз еткен алып аграрлы ел Қазақстанның бұрын­ғы жағ­дайын қалпына келтіруге кіш­кен­тай да болса ақыл-кеңес, үлес қосу. Бұл ретте біз ауыл шаруашы­лығы­мыз­ды мына көрші Қытай мемлекеті сияқты өз жер-су, табиғатымызға, адами қалып­тасқан болмысымызға, әдет-ғұрпымыз­ға лайықты реформалауға тиіспіз. Со­ған байланысты бәріміз бірігіп, ақыл-ой қосып, іс-тәжірибе алмасып, ғылы­ми жұмыстарды пайдаланып жұмыс атқаруымыз қажет.

«Егемен Қазақстан» газетінің тіл­шісі Нәзира Жәрімбетова қарында­сы­мыз та­ғы да сол Қостанай облысы Ключевой ауылынан жазған «Керемет» (2012 жыл, 24 қазан) деген мақалас­ын­да кешегі жү­ріп өткен жолдан айны­маған, адас­паған өркенді шаруа қожа­лығы жайында жазыпты. Мақала ке­йіп­­кері Құсмұ­рын же­ріндегі Қозыбай Ома­ров­тар­дың отбасы сол жердегі қазақ­тың ақбас сиы­рының тұқы­­мын шығара­тын асыл тұқымды мал зауытын таратпай, ұс­тап қалған. Ал Омаров­тар­дың қазіргі күні сол жердің тұрғын­дарына, хал­қы­на көрсетіп жатқан қызметтері расында керемет десе – керемет. Неге бас­қа шаруалар осылардан үлгі ал­мас­қа? Неге сол же­тістіктерімізді мо­йын­дамасқа?! Неге шетел, мұхит ас­ып, елдің бюджет қа­ражатын шығын­дап ұшақпен асыл тұқымды мал тасып жатырмыз?! Өзіміздегіні үлгер­ту­дің орнына, өзгеге ақша шашып жүрміз.

Осы Құсмұрын жеріндегі асыл тұқымды мал зауыты сияқты кәсіп­орын­дар бұрын біздің облыста да көп болған еді. Кешегі Жезқазған облысында «Батық» қазақтың ақбас асыл тұқы­мы, Қарағанды облысында «Қырдың қызыл сиыры», Қ.Мыңбаев атындағы сүтті «Просторенский» асыл тұқымы, етті, сүтті мүйізсіз тоқал сарыала сиыр­лардың тұқымдары да керемет еді ғой. Сол уақыттарда ешкім жана­шы­мастық танытып, асыл тұқымды аталық бұқа­лар­ды сойып, еттерін базарға шығарды. Бұл облыста сиырмен қоса қой шаруа­шылығы, «Жеңіс», «Сарысу» асыл тұқым­ды қой зауыттары жұмыс істеп еді. Олар бүгінде жоқ. Бұлардың бәрі шетелден әкелгендердей емес, өзінің жеріне, ауа райына, маңайындағы адам­дарға, ұстау әдіс-тәсілдері мен жем-суына үйренген малдар. Қазіргі шетелге жұмсалып жатқан ақшаларды осы өз ішіміздегі зауыттарды қалпына келтіру­ге жұмсағанда, ендігі өз өнімдерін бере бастайтын еді. Бұлар да өз кезінде талай сынақтан өткен, жетілген, өнімде­рін жоспарлы түрде берген малдар болатын.

Біздің ауданымыз кешегі Жезқазған облысының көлеміндегі екі Жезді және Ұлытау аудандарынан бірігіп, бүгінде Ұлытау ауданы болып отыр. Бұл аудан шөл, шөлейт аймақтарға жатады. Бұ­рын бұл екі аудан көлемінде 15 кеңшар және оларға көмекші қосалқы жиыр­ма шақты мемлекеттік мекеме болған. Кешегі үлкен аграрлы екі ауданнан құралған қазіргі Ұлытау ауданын бүгін­де аграрлы аудан деп атау­дың өзі қиын. Қазір оңай әдіспен туризмді дамыту керек дегенді тауып алдық. Біздің қысы­мыз қатты, жазымыз қысқа. Басқа елдердегідей, басқа жер­лер­дегідей шал­қып жатқан көліміз, жыл бойы сар­қырап ағып жатқан өзен-суымыз, жай­қа­лып тұрған шырша, қарағайы­мыз, көл бетінде жүзген аққу-қазымыз жоқ. Әйтеуір әрбір тасымызда тарих бар деу­мен мақтанамыз. Сырттан кісі келсе бар көрсеткеніміз – Алаша хан, Жошы хан мазарлары. Ал айта берсек, бұлар­дың өзі моңғолдар, Шың­ғыс ханның тұқымдары. Бізге азаттық алып берген, бүгінгідей егемендікке қол жеткізген өз тұлғаларымыз болса бір сәрі. Бұл мазарларды ұстап тұру үшін де қаншама қаражат жұмсалып жатыр. Ал кешегі соғыс жылдарында жауға қалқан болған марганец рудасын өндіріп, танк, соғыс техникаларын шығаруға шикізат тауып берген Жезді қалашығы бүгін­дері бос тұр. Міне, осы жерге мына маңайда шашылып жатқан шаруа қожалықтарының жүн-терісін өңдейтін цехтар салуын сұрағанда оған құлақ асқан әкім болған жоқ. Қазір осы аудан көлемінде бытырап жатқан 856 шаруа қожалығы бар. Ал оларда өндіріс кешені, не үлкен ауылшаруашылық саласының сүт өндіру, сауын кешені, ет өңдеу цехтары, көкөніс жылыжайлары, ең құрығанда, малға жемазық дайындау цехтары жоқтың қасы.

Бұл ауданда жазда су, қыста шөп тапшы. Жылдан-жылға су көздері де азайып, шабындық жерлердің өрісі тарылып келеді. Өткен қараша айында бір байлам шөп 500-600 теңгеге көте­ріліп кетті. Жездідегі базарда азық-түліктің бағалары еттің келісі – 1500 теңге, 1 литр сүт – 200-250, картоп – 80, бір бөлке нан 65 теңге. Ал 1 тонна көмір – 9 мың теңге, бұл өткен жылы 7 мың еді. Міне, осылайша жылдан-жыл­ға қымбаттауда. Малға беретін жем, кебектің 20 келісі 750 теңге. Мал азығы қымбаттаған сайын қазір қала, ауыл тұрғындары, кейбір шаруа қожа­лық­тары мал басын азайтып, қысқартуда.

Қазір ауылдарға деген көзқарас бұ­рынғыдай емес, қамқорлық бар. Қан­шама қаражат бөлініп жатыр. Бірақ осы азық-түлік бағасы неге төмендемейді, неге тұрақтанбайды? Неге өнім көбей­мейді? Міне, осы сұраққа келгенде бәріміз де айналып өтіп, түлкі бұлаңға салынамыз. Қазір, құдайға шүкір, басқа салалар елімізде өсіп, өркендеп жатыр. Біраз жетістіктерге қол жеткіздік. Бірақ дәл осы ауыл шаруашылығы саласында солтүстік облыстардан басқа жерлерде алға жылжу жоқ. Кейбір аудандарда дала бос қалды. Ауыл әлі көшіп жатыр. Неге бұлай? Осы мәселелерді шешудің жолын кім іздеп, тоқтау салады?

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында абдырап қалған ауылдар кім-көрін­геннің қолында кетіп, ту-талапай болды. Бұздық, қираттық, тараттық. Осы­ның бәрін көзбен көріп, бастан өткіздік. Өмір деген спираль сияқты дамиды дейді екен көнекөздер. Ендеше, өткенге көз жүгіртіп, кеше не істедік, енді не істеуіміз керек, яғни кешегіден не аламыз, оған бүгінгіден не қосамыз деген ақыл-тоқтамға келу керек. Бұл тақы­рыпта республика көле­мінде үлкен ғылыми-тәжірибелік конференция өт­кізіп, бұл іске үлкен талдау жасалу керек деп ойлаймын. Ауыл шаруа­шы­лы­ғы саласына бүгінгі ғылым мен білім­нің жетістіктерін пайдаланып, бұрынғы өз тәжірибемізге сүйене отырып, мәсе­лені шешудің дұрыс жолын бүкіл ел болып, жұрт болып қарасты­руға тиіспіз. Бүгіндері әр жерден айтылып жатқан осы саланың жаңалық­тарын, патриот­тардың ойларын ғылы­ми іс-тәжірибелік сараптамалардан өт­кіз­іп, олармен санасу қажет. Қазір елімізде жұмыс істеп жатқан кен, қазба саласындағы мұнай, газ алпауыттарын осы салаға қатыс­ты­­рып, мемлекет тарапынан іріленді­ріл­ген үлкен ауылшаруа­шылық кешен­де­рін, осы саланың ғылыми орындарын, мал зауыттарын жетілдіріп, еліміз­ді аг­рар­лы державаға қайта айнал­ды­ру­ға тиіспіз. Оған бізде барлық мүмкіндік бар.

Қадыр ҚҰЛАХМЕТ,

еңбек ардагері, Бүкілодақтық

ауыл шаруашылығы көрмесінің

екі дүркін жеңімпазы.

Қарағанды облысы,

Ұлытау ауданы.