Көптеген елдерде өмір сапасының жақсаруы мен адамдардың бос уақытының көбеюі, транспорт пен байланыс желілерінің дамуы адамдардың ел аралап, дүние кезуіне себеп болды. Туризм – XX ғасыр феномені. Содан бері халықаралық туризм дамымаса, тежелген емес. Мәселен, 1990 жылдары әлем бойынша туризмнен түскен қаржы көлемі 255 млн АҚШ долларын құраса, 1998 жылы 495 млн долларға жеткен. Ал 2020 жылы 2 млрд АҚШ доллары шамасында болады деп күтіледі.
Туристер үшін тартымды елдердің көшін Франция бастап тұр. Бұл елге былтыр 86,7 миллион адам сапар шеккен. Испания мен Америка құрама штаттары да туристер жиі баратын мемлекеттер қатарында. Халықаралық туризм ұйымы жыл сайын туризм саласы 4,5-5 пайызға өсіп отыратынын айтады. 2018 жылы әлемдегі туристердің саны 1,32 млрд-қа жеткен. Бұл Жер шарындағы әрбір бесінші адамның саяхаттайтынын көрсетеді. Ал ең көп саяхаттайтын халық – қытайлықтар. Олар 2017 жылы 257,7 млрд АҚШ долларын туризмге жұмсаған. АҚШ-тықтар 135 млрд АҚШ долларын жұмсап, екінші орында тұр.
Туризмнің дамуы экономикалық, әлеуметтік факторлармен тығыз байланысты. Туризм елде жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әсер етеді. Сонымен бірге елдің «ішкі экспорты» да дами түседі. Әлемдегі ІЖӨ-нің 10,1%-ы туризм арқылы келсе, ал жұмыс орындарының 10,5%-ы туризм секторымен тікелей байланысты. Дегенмен, жыл сайын миллиондап қонақ күтетін мемлекеттердің халқы елдегі адам шоғырынан, қолайсыздықтан шаршағанын айтып, наразылық білдіріп жатыр. Олардың қатарында Италия, Испания, Хорватия халқы бар.
Статистикаға сүйенсек, Венецияға жылына 25 миллион турист келеді екен. Бұл – Аустралия халқының санынан да көп. Қала тұрғындарының туристер көрінген жерде қоқыс тастап, каналдарға шомылып, қозғалысқа кедергі келтіретініне көңілі толмайды. «Туристерді тасымалдайтын үлкен кемелер су тіршілігіне зиян болса, олардың әсерінен пайда болған толқындар көне үйлерге зақым келтіреді», дейді венециялықтар. Биылдан бастап Венеция қаласына кіру ақылы. Кіру ақысы маусымға байланысты 2,5 еуродан 10 еуроны құрайды. Италиялықтар туристерді жексенбі күні музейге ақысыз кіргізетін. Бұдан былай туристер үшін бұл жеңілдік тоқтатылды. Туризм тұрғындардың тұрмыс-тіршілігінен бөлек, экологияға да кері әсерін тигізеді. Мәселен, 2018 жылы Филиппин үкіметі теңіз суының ластануынан Боракай атты танымал аралдарының бірін туристер үшін жарты жылға жауып тастады. Таиланд үкіметі 2016 жылы бірнеше аралдарын жапқаннан әлі ашпады. Ал Эверестке қызыққан альпинистерге қойылар талап сәл өзгешелеу. Олар тауға шыққанда 8 кило қоқыс жинауы керек, не болмаса килосына 100 АҚШ доллары көлемінде төлем төлеуі тиіс.
Бүгінде қалаға кіруді ақылы еткен мемлекеттер кезінде туристерді тарту үшін түрлі шаралар қабылдаған болатын. Мемлекеттер сан түрлі амал-айлаға барып, елінің ерекшелігін көрсетуге құштар болды. Көп мемлекет визасыз режімді енгізуден бастап, құжат рәсімдеуді мейілінше оңайлатқан еді. Саяхатшылар үшін тікелей рейстердің болуы да маңызды факторлардың бірі екені белгілі. Осы орайда олар көптеген елдерге тікелей әуе рейстерін ашқан болатын.
Ал Қатар бір кездері қонақ үйлер бағасын төмендетіп, туристер арасында ұтыс көлемі 30 мың АҚШ доллары болатын лотерея ұйымдастырған-ды. Туризмнің дамуында, өнердің де үлесі зор. Соңғы жылдары көп талқыланып, көрермен көзайымына айналған «Тақтар таласы» сериалынан кейін туындының түсірілген жері Хорватиядағы Дубровник қаласына келушілер саны күрт өскен.
Аниме отанына айналған Жапония жақында қонақтарын қаланы сүйікті кейіпкерлерінің образында жарыс көліктерімен аралатуды қолға алды. Мұндай қызметті Токионың өзінде 7 жерден таба аласыз. Ал Финляндия халқы өздерін әлемдегі «ең бақытты халық» деп, келушілерге бақытты өмірді, табиғатпен үндестікті үйрететінін жариялады.
Әлем назарын аудару үшін фестивальдар ұйымдастыру – бұрыннан кездесетін құрал. Мәселен, «Мәскеу маусымы» фестивалін ұйымдастырғалы Ресей астанасына қызығушылар саны 65,8 миллионға жеткен.
Қалай болса да туризм көп елдің басты табыс көздерінің бірі екені анық. 2016 жылы Ресеймен шиеленіс нәтижесінде Түркия шамамен 15 млрд АҚШ доллар кірістен қағылып қалған еді. Туризм арқылы Түркия экономикасына жыл сайын 31 млрд АҚШ доллары көлемінде кіріс түсетінін ескерсек, бұл – үлкен мәселе.
Талдаулар мен зерттеулер халықаралық туризмнің дамуы алдымен ішкі, ұлттық туризмді дамытумен қатар жүретінін көрсетті. Бүгінде туризм халықтың жұмыспен қамтылуының бір құралы болғандықтан, туризм саласы бойынша білім беру де маңызды болып отыр. Елімізге 2017 жылы «ЭКСПО» көрмесінің аясында 7,7 млн шетелдік келген екен. Олардың 88%-ы көршілес Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Қытай елдерінің азаматтары. Дәл сол жылы туризмнен түскен кіріс 1,9 млрд АҚШ долларын құраған. Kazakh Tourism Ұлттық компаниясы 2025 жылға қарай туризм ІЖӨ-нің 9%-ын құрайды деп сенеді.
Елімізде 2018 жылдың қорытындысы бойынша сыртқы туризм 10%-ға, ал ішкі туризм 5%-ға артқан. Кейбір деректерге қарағанда, 2018 жылы елімізге 8 488,3 мың адам келіпті. Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметіне сүйенсек, олардың тек 81 635-і туристер. Бұл 2017 жылға қарағанда 10,2% жоғары және 2015 жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда, өсім 32%-ды құрайды. Сондай-ақ, БАӘ (50%), Үндістан (49%), Малайзия (44%), Гонконг (22%), Польша (16%), Оңтүстік Корея (15%) және АҚШ (5,8%) елінен келушілер санының артқаны байқалады. Сонымен қатар Германия, Ұлыбритания және басқа да бірқатар елдер азаматтарының келу көрсеткіші тұрақты деңгейде сақталған.
Kazakh Tourism компаниясының тапсырысымен BBC World News эфиріне арнайы бейнеролик түсірілген болатын. Бейнероликке 124 млн теңге жұмсалған. Одан кейін Euronews NBC арнасында 300 мың АҚШ доллары тұратын жарнама компаниясы жасалған. Дегенмен, аталған шаралардан кейін туристер санының өсуі байқалмады. Бүгінде әлем сарапшылары Қазақстанға туристер тарту жолын ұсынып әлек. Глазго университетінің ғалымы Гийом Тибергиен туристерді «Карлаг», «АЛЖИР» сынды тарихи маңызы бар кешендер арқылы қызықтыра алу мүмкіндігі барын айтады. Расымен, тұмса табиғатынан бөлек, тарихы терең жерімізге туристерді тарту жолы қандай? Бүгін олардың елімізге көптеп келуіне мүдделі болып жүрсек, ертең Италияның күйін кешіп жүрмейміз бе?
