Осылай деп ой қорытып үлгергенімізше болған жоқ, аға да көп күттірмеді, бірден ақтарыла жөнелді. Алғаш көріп тұрсақ та, бұрыннан таныс адамдарша әңгімесін бастап кеткен бейтаныс қонақтың сөз саптасы кәнігі қала қазағының күнделікті тіл қолданысына мүлдем ұқсамайды. Аузынан түйдек-түйдек болып маржандай төгілген әр тіркесінен қаймағы бұзылмаған тап-таза қазақтың құнарлы да бай тілі ернеуінен асып құйылып жатыр. Ағаны тоқтатпай, сөйлете бергің келеді.
– Өзбекстанда Сырдария мен Әмударияның ортасын ала жайлаған Тәуелібай деген табиғаты да, халқының болмысы да ерекше өлке бар. Ерекше дейтінім, жерінің бір жағы тау болса, келесі бөлігі қырат, Қызылқұм болып келеді. Міне, сол жердің Тамды деген елді мекенінде туып-өстім. Аты-жөнім – Сейіт Құлымбетұлы Жақыпов. Жыршылық пен термешілікті серік етіп келе жатқаныма 40 жылға жуықтады, – деп әңгімесінің әлқиссасын өзін таныстырудан бастаған мейман сөзін әрі қарай жалғады:
– Тамдыны өздеріңіз де жақсы білесіздер. Өткен ғасырдың орта шенінде қазақтың біртуар ұлы, композитор Шәмші Қалдаяқов осы Тәуелібай жеріне келіп тебіреніп, әйгілі «Тамды аруы» әнін шығарған. Сол секілді Алаштың аймаңдай батыр перзенті Бауыржан Момышұлы да 1976 жылы Тамды топырағына табанын тигізіп тұрып: «Мен өзім көрген қаймағы бұзылмаған тай тұяғындай ғана нағыз қазақ бар. Ол да болса Тамдыда екен», деп қатты әсерленіп қайтқан. Асқар Тоқпанов, Асқар Тоқмағамбетов, Қадыр Мырза-Әлілердің де шығармашылық шабытына шырақ болған тамаша мекен ғой бұл Тамды! Осындай әдет-ғұрып, салт-сана, бастысы қазақтың қаймағы бұзылмаған қалыбын әлі күнге дейін ұйытып сақтап келе жатқан өлкенің бір перзентіміз. Сол үшін де Аллаға мың да бір тәубе деймін, – деді мейманымыз зор мақтанышпен марқая тіл қатып.
Иә, жастайынан жыршы-жыраулардың жыр-термелерін құлағына құйып өскен Сейіт Құлымбетұлының үні мен кесек тұрпаты ғана емес, бар болмысы қазақы кеңдік пен мәрт мінезге тұнып тұр. Бір құрсақтан тараған он жеті ағайынның ішінде жалғыз бір өзіне өнер қонып, «биссмиллә» деп қолына қасиетті домбыраны ұстапты. Кең даладан шабыт алып ер жеткен жыршының ұстазы да сол – алып дала, жусанның иісі, тау мен құмның мінезі екен.
– Өнер маған шешем жақтан дарыды ғой деп ойлаймын. Нағашы атам мен әжем де, анам да әнді тамаша айтушы еді. Музыкалық аспаптарда, әсіресе домбырада жақсы ойнайтын. Одан бөлек, бала күнімнен ауылдағы көненің көзін көрген жыршы-жыраулардың ән-жырын тыңдап, құлағыма құйып өстім. Тіпті әкем мен анамның өнер қонсын деп ырымдап, туған кезімде Шымкентке арнайы әкеліп, Көкбай жырауға аузыма түкірткені бар. Сондықтан өнерде алдын көріп, тәлім алған тікелей ұстазым болмағанымен, өзімді сол Көпбай Омаров ақынның шәкірті санаймын. Жалпы, мен қараша тіршілік кешкен қарапайым отбасында тәрбиелендім. Әкем де, анам да шопан болды. Шешем 17 құрсақ көтерген кісі. Бүгінде соның 8-і қалды. Сол ағайындарымның ішінде өнерге жақыны да, басқаларға ұқсамайтын қиялилауы мен болдым. Ән мен жырға деген ерекше қызығушылығым мектеп жасымнан байқала бастады. Домбыра мен гитара аспаптарына қатты аңсарым ауды. Шамамен 6-7 сыныпта оқитын кезім болса керек, ата-анама қолғабыс етіп, қой бағуға өріске шығатынмын. Сонда отар-отар қойды иіріп қойып, қолыма домбырамды алып кең далада айқайлап ән салатынмын, құлаш-құлаш дастандарды жаттайтынмын. Терме мен жырды да нақышына келтіріп жырлауды сол шетсіз-шексіз иен даладан үйрендім. Тәуелібайдың қызыл құмы мен қырат даласы жаныма шабыт құйып, ғұмырлық ұстазым болды десем титтей де жалған айтқандығым емес. Одан кейін әрине біздің елде небір дүлдүл жыршылар өткен ғой. Сол дана қариялардың есті сөзі мен өрелі өнерін құлағыма құйып, ұлттық ән-жырларымыздың уызына қанып ержеттім. Балқы Базар, Өтеп жыраулардың, Тұрмағамбет, Құтбай мен Нартай ақындардың өнері мен үшін ғұмырлық тағылым болды, – деп әңгімесін әрі қарай жалғады жыршы.
Осылай деп балалық шағы мен жас күнінен сыр тарқатқан өнер иесі алыстан атажұртына өзімен бірге көтеріп келген қара домбырасын қолына алып, жыр мен терменің тиегін ағытты. Бізге тамдылық жыршы Қайыпназар Шотбасовтың «Тамды-тарих» толғауын жырлап берді. Көмейге қонақтаған күмбір үн бірден жан дүниеңе құйылып, көңіл қатпарларын қозғап, ғаламат бір сезімге бөлейді. Жыршы үнімен бірге біз отырған бөлмеге қаймағы бұзылмаған қазақтың көне сарыны қайта оралғандай қатты толқыдық. Ойлы сөз бен тағылымды мақам бірден өзіне баурап ала жөнелді.
– Домбыра үнінде қазақтың жаны, жалпы ұлттық сарынымыз сайрап жатыр ғой. Жырдың қуаты өте күшті. Қапа болған жаныңды жұбатып, шаттанған көңіліңе қуаныш үстейді. Енді бірде сырласыңа айналса, тіпті кейде бар қайғыңды ұмыттырып жіберетін де құдіретке ие. Сондықтан да шығар, атажұртымды сағынып, туған топырағымды аңсаған кезде осылай қолыма домбырамды алып, қазақтың әйгілі «Жоямерген», «Құралай сұлу» сынды дастандарын оңашада отырып төгіп-төгіп аламын. Өйткені қазір заман басқа. Мұндай ұзақ жырларды сіңіруге бүгінгі тыңдарманның төзімі жете бермейді. Ғаламтор жүйесі де көпшілік арасына дендеп еніп кетіп, әсіресе жастарымыз қазір домбыраны көп тыңдамайды. Термелеріміз де эстрадаға өтіп кетті. Сондықтан көпшілікке арнап тек үзінділер орындаймын. Оның үстіне, негізгі қызметім өнер емес, өндіріс саласында болған соң, ауыр жұмыс күнінен кейін түнұзақ терме айтып, жыр толғауға күшім де жетпей қалады. Көп айтылмаған соң, сағаттап жырлайтын дастандардың көпшілігін ұмытып қалғаным және бар. Әрине арасында халықтың сұрауы бойынша жиын-тойларда жырлап тұрамын ғой. Бірақ бұрынғыдай жиі емес, – деп жыршы күрсіне алысқа көз тікті.
Иә, «Алтын қылыш қын түбінде жатпайды» дейді қазақ. Көңіл шын құласа, өмір бойы құрылыс саласында қызмет етіп жүріп те бойдағы өнерге, қасиетті домбыраға деген адалдық пен махаббатты дәл осылай сақтап қалуға болады екен. Арнайы кәсіби білім алып, консерваторияны тауыспаса да, Сейіт Құлымбетұлының көкірегіне ұялаған ән мен жырға деген шексіз сүйіспеншілік өнер деген кәсіптен бұрын, ең әуелі жүректің ісі екендігін айқын сезіндіргендей. Әңгімеміздің соңында жыршы ағамыз көңіл түкпіріндегі арман-тілегін де жеткізді.
– Міне, атажұртқа табанымыз тиіп, жаңа астанамыздың қарасаң көз тояр әсем келбетіне куә болып, марқайып отырған жайымыз бар. Көкіректі керемет бір мақтаныш сезімі кернейді екен мұндайда. Қапелімде оны сөзбен айтып жеткізе алмаспын. Бірақ осындай береке мен бірлікті ұйыстырып отырған ел басшыларына, жалпы ағайындарыма деген алғысым шексіз. Алла осы ынтымағымыздан айырмасын. Балаларымыз бірнеше жыл бұрын елге қоныс аударған. Қызым Қостанай жақта тұрмыста болса, ұлым Қарағанды қаласында жоғары оқу орнында оқиды. Арғы жақта қалған жұбайым екеуміз ғана. «Бала қайда болса – ата-ана сонда» дейді ғой қазақ. Сәті түсіп жатса, біздің де отбасымызбен бірге Отанға оралып, қажыр-қайратымыздың жеткенінше елге адал қызмет ету арманымыз бар. Ең бастысы, осы мызғымас тыныштығымыз ұзағынан сүйіндіріп, халқымызға Алла нығметті тірлік кешуді бұйыртсын. Сонда өнер де, ән мен жырымыз да қанатын кеңге жайып, мәңгі жасай бермек!
