Жуырда Алматыда өткен «Орталық Азияның ауылшаруашылық ландшафтарында қоршаған ортаға мониторинг жүргізу, жер және су ресурстарын басқару үшін зерттеудің және бағалаудың заманауи әдістері» халықаралық симпозиумында Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Әзербайжан, Ресей, Жапония, Қытай, Германия, тағы басқа елдерден келген ғалымдар жерді тоздырмаудың заманауи әдістерін ортаға салды.
Ғалымдардың пікірінше, бүгінде бірқатар елдердегі заңнамалық құжаттар тәжірибесі салада қордаланған мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Қазақстандық ғалымдар заң қабылданса, жер пайдаланушылардың жерге деген көзқарасы өзгерер еді деген уәж айтады. Бүгінде агротехникаларды, су және құнарландыру тәртібін дұрыс сақтамаудың, ауыл шаруашылығына салғырт қараудың салдарынан жердің тозуы өте өзекті мәселеге айналғандығын атап өткен ҚазҰАУ бірінші проректоры Қанат Тіреуов 2017-2021 жылдарға арналған АӨК мемлекеттік бағдарламасына толықтырулар мен өзгерістер қажеттігін атап өтті.
Өзге елдердегі заңнамалық құжаттар тәжірибесіне тоқталған Абдулла Сапаров топырақтың құнары азайса, оған пайдаланушы жауапты болуы керек дейді. Жерге жауапсыз қараған жағдайда оны қайтарып алатын тетіктер де жүзеге асуы қажет.
Бүгінде әлем халқы санының өсіп бара жатқандығына байланысты жылдан-жылға азық-түлікке сұраныс та артып келеді. Сондықтан жер күтіміне баса назар аударып отырған АҚШ-тың тәжірибесін басшылыққа алу қажеттігін алға тартқан ғалым жер тозса 1 см топырақтың қалпына келуі үшін 100-250 жылға жуық уақыт қажет деп қынжылады.
Бүгінде топыраққа тыңайтқыш себу мәселесі де аса өзекті болып отыр. Дамыған елдер тәжірибесінде гектарына 1000-1700 килоға дейін қоректік минералдар берілсе, Қазақстандағы көрсеткіш гектарына 3-5 килодан арыға бармайды. Соның салдарынан топырақ та тозады, өнімділік те төмендейді.
Минералдардың тиімділігін анықтаудың нормативтері бойынша сараптама жасаған ресейлік ғалым, академик Виктор Сычев тыңайтқыштардың ауылшаруашылық өнімдерімен үйлесімі, минералды топырақтың әртүрлі жағдайында пайдалану мен табиғи-экономикалық тиімділігі тұрғысындағы зерттеулерін ұсынса, азотты минералдарды пайдалануға тоқталған академик Геннадий Гамзиков тауар өндірушілердің жерге деген тұтынушылық көзқарасына алаңдаушылығын білдірді. Ғалымның пікірінше, жердің тыңайтқышқа қажеттілігі 90 пайызды құрайды. Ресейдің Краснодар өлкесі, Белгород облысы мен Кубань аймағында гектарына 100-130 кило тыңайтқыш берілетін болса, керісінше азиялық бөлігінде мәселелер күрделене түскен. Минералды тыңайтқыш жердің негізгі қорек көзі деп санайтын ғалым Еуропа елдерінде гектарына 200-300 кило себілетінін айтады. Бұл көрсеткіш Жапонияда 500 килоны құрайды. Кезінде ұжымдық шаруашылықтардың бір жерге шоғырлануы нәтижесінде механикаландырудың, жоғары өнімділікке қол жеткізудің өте тиімді болғандығын жеткізген ресейлік ғалым жер пайдаланушыларды тұтынушылық көзқарастан арылту мақсатында қазақстандық агрохимик мамандардың тәжірибесін басшылыққа алу қажет дейді. Жерден өнім алып, оны экспортқа жөнелтуді ғана мақсат етумен шектелу саланы тығырыққа тірейді. Сондықтан да ғалымдар бұл мәселеге тиісті министрліктердің араласқанын қалайды.
Академик Рақымжан Елешев бүгінде жер көлемі жағынан тоғызыншы, егістік жағынан бесінші орын алып отырған Қазақстанда 80 млн гектар аумақ ауыл шаруашылығы иелігінде екендігіне тоқталды. Маманның айтуынша, 10-15 жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда елімізде жердің құнары 25 пайызға дейін төмендеп кеткен. Әсіресе қара шымның мөлшері азая бастаған. Өсімдіктер қоректенетін жылжымалы қорек құрамы, әсіресе Орталық Қазақстандағы негізгі астық өндіретін өлкелерде топырақ сапасы нашарлаған. Ал оңтүстік өңірлерде дұрыс суғарылмағандықтан тұзданған аймақтардың мөлшері жоғары. Тыңайтқыштар мен химиялық қоспаларды дұрыс қолданбаудың экологиялық салдары жоғары екендігіне алаңдаушылығын білдірген ғалым жерді қорғайтын заң керек дейді. Бүгінде Украина, Беларусь, Молдава, Ресей, Қытай елдерінің тәжірибесі Қазақстан үшін аса маңызды. «Елімізде жалға берілген жерлердің болашағы күмәнді» деген ғалым экологиялық тұрғыдан тұрақты бақылаудың керектігін айтты. Сондықтан жерді күтуде жаңа технологияларды пайдалану ерекшеліктеріне де аса зер салу қажет. Облыстарды заманауи зертханалармен жабдықтаудың да маңызы зор.
Экологиялық тұрғыдан залалданған жерлерді биологиялық мелиорациялау мәселесін қозғаған «Микробиология және вирусология ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС бас директоры Амангелді Садановтың айтуынша, республикадағы суармалы 1,4 млн гектар аумақтың 38 пайызы – Түркістан, 29 пайызы – Алматы облысына, 14 пайызы Қызылорда облысына тиесілі. Қызылорда, Түркістан (Шардара ауданы), Алматы облысындағы (Балқаш маңы, Үштөбе) күріш өсіретін алқаптарда тұзданған жерлер көбейіп барады. Мұнда топырақтың қара шым қабаты азайып, зиянды тұздардың мөлшері көбейіп, ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіруде қолайсыз жағдайлар орын алып отыр. Ал алқаптарды сауықтыруда биологиялық әдістерді пайдаланудың ерекшелігі зор.
