Үндістанның президенті Рам Натх Ковинд 5 тамызда елдің негізгі Заңының 370-бабында бекітілген Джамму мен Кашмирдің ерекше мәртебесінің күшін жою туралы жарлыққа қол қойды. Федералды үкіметтің бұл бастамасына сәйкес, оның орнына штатқа қарағанда құқықтары шектелген екі одақтық аумақ құрылады. Үндістан заңнамасы бойынша штаттың автономиясын жоюды жергілікті билік те мақұлдау керек. Алайда маусымнан бастап федералды үкімет штатты басқаруды губернатор арқылы жүзеге асыруда.
Президент жарлығы шыққаннан кейін бұл ұсынысты Парламент мақұлдады. Бастамаға 366 депутат қолдау білдіріп, 66-сы қарсы болды. Аталған шешімнің қабылдануына елдің қазіргі премьер-министрі Нарендра Моди бастаған «Бхаратия Джаната» үнді халықтық партиясының биыл көктемде парламенттік сайлауда басымдыққа ие болғаны ықпалын тигізді. Өйткені Джамму мен Кашмирді айрықша автономиялық мәртебеден айыру партияның сайлауалды уәдесі еді. Жалпы «Бхаратия Джаната» партиясы бұл мәртебенің күшін жою туралы мәселені 1951 жылдан бері көтеріп келеді. Сөйтіп көптен көксеп жүрген ойды іске асыру биыл мүмкін болды. Оның үстіне екі жылдан бері Үндістанды билеп отырған президент жаңа сайланған премьер-министрдің жақтасы болып келеді.
Үндістан мен Пәкістан Ұлыбританиядан іргесін аулақ салып, тәуелсіздігін жариялағалы бері, 70 жыл бойы үнді Конституциясының 370-бабы және сонымен байланысты 35-бап әрекет етіп келді. Бұл Джамму мен Кашмирге әжептәуір дербестік берді. Штаттың өз заңы, туы және барлық мәселе бойынша жеке шешім қабылдау құқығы болды. Үндістанның федералды үкіметі қабылдаған заңдар мұнда жергілікті үкімет қолдаған соң ғана күшіне ене бастады. Ал 35-бап штат билігіне өздерінің тұрақты тұрғындарын анықтауға мүмкіндік беріп, Кашмирде тіркелгендер жылжымайтын мүлік сатып алып, арнайы органдарда жұмыс істей алды. Басқалардың мұндай құқы болмады. Штатта квота жүйесі іске қосылып, жұмысқа орналасу кезінде кашмирліктерге артықшылық берілді. Енді мұның бәрі өткен күннің еншісінде қалды.
Аталған арнайы баптың алынып тасталуы Кашмирді автономиядан ғана айырып қоймай, штат болуын да тоқтатады. Үнді үкіметінің шешімімен енді бұл одақтық аумақ болып саналады. Яғни, оның құқықтары айтарлықтай азайып, арғы тегінен осы жерде жасап келе жатқан тұрғындарға артықшылық берілмейді. Сондай-ақ осы күнге дейін Джамму мен Кашмирге қарап келген Ладакх жеке одақтық аумақ болып бөлінді. Бұл шешімді Ладакх тұрғындары қуана құптады. Өйткені буддизм мен индуизм дінін ұстанатын бұл аймақтың тұрғындары негізінен мұсылмандар мекендеген Кашмирдің қарауында болғысы келмейді.
Кейбір сарапшылар басында, 1949 жылы Кашмирге ерекше мәртебенің берілуі өтпелі және уақытша жағдай деп саналғанын айтады. Сондықтан ерте ме, кеш пе бұл шешімнің қабылдануы анық болған. Сол уақыттан бері Кашмир тұрғындарына олардың шын қалауымен санасуы үшін референдум өткізуге бірнеше рет уәде де берілді. Дегенмен БҰҰ мен Пәкістанның осыған қатты ықыласты болғанына қарамастан, Үндістан 70 жыл бойы референдумнан бас тартып келді.
Кашмир – қашаннан Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыстың басты себебі. Енді бұл штатты автономиядан айыруға сондағы мұсылмандардың сөзін сөйлеп жүрген Пәкістан тарапы түбегейлі қарсылық танытуда. Пәкістанның премьер-министрі Имран Хан Үндістанның Джамму мен Кашмир бойынша қабылдаған шешіміне заңдық, саяси және дипломатиялық жауапты пысықтау үшін арнайы комитет құру туралы өкім етті. Жақында Исламабад Үндістанмен дипломатиялық қарым-қатынас деңгейінің төмендегенін, екіжақты сауданың тоқтатылуын және бірқатар уағдаластықты қайта қарау керек екенін жариялады. Қазір екі елдің арасын жалғайтын көлік қатынастары шектеліп, барыс-келіс тоқтап тұр. Бұған қоса көрші елмен бірлесіп жоспарланған мәдени іс-шаралар да шегеріліп, Пәкістанның кинотеатрларында үнді фильмдерін көрсетуге тыйым салынды.
Бүгінгі таңда наразылық танытып көшеге шыққан Кашмир халқының толқуы басылмай тұр. Үндістан билігі аймақтағы жағдайды барынша бақылаудан шығармау үшін қосымша әскери күш жіберді. Оған дейін де штатта 500-ден 700-ге дейін үнді сарбаздары жүрген еді. Үндістанның Қауіпсіздік қызметі үш күнде Джамму мен Кашмирдің солтүстігінен 560 адамды ұстаған. Белсенділердің арасында Омар Абдулла, Мехбуб Муфти сияқты елдің бұрынғы министрлері де бар.
Пәкістанның Сыртқы істер министрі Шах Мехмуд Куреши Үндістанның даулы әрекетіне байланысты БҰҰ-ға Қауіпсіздік кеңесінің шұғыл отырысын өткізуді сұрап, хат жолдады. Ал БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш Джамму мен Кашмирдің мәртебесі БҰҰ жарғысына сәйкес, бейбіт жолмен анықталуы тиіс екенін еске салып, тараптарды барынша ұстамдылық танытуға шақырды.
Сонымен қатар Қытайдың Сыртқы істер министрі Ван И Үндістан Кашмирдегі кво-мәртебесін өзгертіп, аймақтағы жағдайды күрделендіріп жібергенін айтып, Пәкістанмен арадағы шиеленістің қақтығыссыз шешілетініне сенім білдірді.
Жалпы жер көлемі 2,2 мың шаршы шақырымды құрайтын, халқы 12,5 миллионнан асатын Джамму мен Кашмир 1947 жылдан бері Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарулы қақтығыстардың ошағы болып келеді. Оның 60%-ы Үндістанға, 30%-ы Пәкістанға тиесілі. Бұған қоса осы аймаққа Қытай да ауыз салып, 1962 жылы штаттың 10% жерін күшпен басып алған. Аталған аймақтың Үндістаннан толық тәуелсіздік алуын немесе Пәкістанға қосылуын қалайтын сепаратистік топтар бірнеше рет дүрбелең көтерді. Тіпті екі ел арасында соғыс оты да тұтанды. Үндістанның үкімет басшысы Нарендра Моди соңғы онжылдықта бұл аймақта 42 мыңға жуық адам қаза тапқанын айтып, Пәкістан Кашмирдің ерекше мәртебесін екіжақты араздықты қоздыру үшін пайдаланып келгенін мәлімдеді. Қазір істің бұлай насырға шапқанына әлем елдері алаңдаушылық білдіріп отыр. Оның үстіне 1999 жылдан бастап екі ел де ядролық қаруларға иелік етеді. 2002 жылы Қазақстан екі мемлекеттің басшыларын Алматыда келіссөз жүргізуге шақырып, нәтижесінде олар өздерінің ядролық қаруын бірінші болып іске қоспайтындары жөнінде мәлімдеме жасаған.
