Инновация – жаңаша өрлеу кепілі

Сенбі, 2 ақпан 2013 7:57

Қазақстанның ХХІ ғасырдағы жаңаша өсу жолдарының тың белес­терге көтерілуінде инновациялық экономиканы нығайтудың жаңа міндеттері, ғылым мен білімнің стратегиялық қадамдары, мемлекет басқарудың эволюциялық жүйелері көзделген. Олар – өңірлерді дамыту, тұрғындарға мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын арттыру, электронды үкіметті дамыту, заң жүйелерін жаңғырту, адам капиталының сапалы өсуіне қол жеткізу, тағы басқа да серпінді стратегиялық жетістіктер. Осы бағыттардың бәрінің де алға өрлеуде маңызы өте зор.

Сенбі, 2 ақпан 2013 7:57

Қазақстанның ХХІ ғасырдағы жаңаша өсу жолдарының тың белес­терге көтерілуінде инновациялық экономиканы нығайтудың жаңа міндеттері, ғылым мен білімнің стратегиялық қадамдары, мемлекет басқарудың эволюциялық жүйелері көзделген. Олар – өңірлерді дамыту, тұрғындарға мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын арттыру, электронды үкіметті дамыту, заң жүйелерін жаңғырту, адам капиталының сапалы өсуіне қол жеткізу, тағы басқа да серпінді стратегиялық жетістіктер. Осы бағыттардың бәрінің де алға өрлеуде маңызы өте зор.

Осы уақыттарда нақты страте­гия­лық болашақ айқындалып, инновациялық бағдарламалар әзірленді. Экономиканың шикі­заттық емес секторларына, осы са­лалардағы инвесторлар мен жа­ңашылдарға қолдау көрсетілуде. Шағын және орта кәсіпкерлерге, ірі өндірістік кешендердің, ин­но­вациялық жобалардың әдістері мен тетіктерінің бүкіл желісі қамтылуда.

Осындай өрлеуді жүзеге асы­ру­да өңір басшыларының алдында бірнеше күрделі де құн­ды міндеттер, болжамдар мен ба­ламалардың болуы уақыт талабы. Жедел сипатта жүзеге асы­ратын міндеттерді, жүйелі түрде атқаратын жұмыстарды оңтайландыру, біліктіліктің, білім­ді­ліктің, қабілеттіліктің белгісі. Өңірлерді инновациялық ғылыми бағытта мемлекеттік деңгейде зерттеу, жобаларды бизнеспен тығыз байланыстыра отырып орындау, инновациялық жаңа экономиканың дамуы бүгінде өте өткір де өмірлік мәселе. Әрбір өңір қандай өндіріспен нақты айналысуы қажет, олардың қандай өңірлік артықшылықтары бар, инфрақұрылымдары мен еңбек ресурстарының деңгейі – міне, осылар айқындалуы қажет.

Елбасының жаңа стратегиялық бағдарламасы еліміз үшін саяси, экономикалық, білім мен ғылым, әлеуметтік тұрғыда бағыт-бағдар беретін үлкен мәні бар тарихи құжат. Елбасын толғандырған өзекті мәселелердің ең бастысы – жаңа ғасырдағы еліміздің ин­новациялық жаңа экономикаға бет бұруы.

Экономика өз-өзінен дамымайды, оны дамытатын адам ка­пи­талының деңгейі, сапасы мен әлеуметтік белсенділігі. Сон­дықтан адам капиталына мән беру, қолдау бүгінде инновациялық эко­номикаға талпынған көптеген елдердің өзекті мәселесіне айналуда.

Инновация жаңа экономиканы жаңғыртудың, өсудің тың бастамасы. Инновациялық бағдарламаларды жүзеге асыруда өмірлік, өндірістік салалық идея­лардың, ғылым мен білім са­ла­ларының рөлі айрықша. Ин­но­вациялық жаңа ғылым мен білім экономиканы жаңғыртуға ықпал жасаумен бірге, мамандарға жаңа инновациялық ойлау жүйесін қалыптастыруға да әсерін тигізеді. Қазіргі әлемде ғылымның жетіс­тік­тері мен озық технологияларды жаңаша ұйымдастыру мен басқару әдістерін өндіріске батыл енгізу күн тәртібінде бірінші кезекте тұр. Инновациялық даму деген тек қана жаңа технология мен техниканы сырттан сатып алу емес, сол техникамен өндіріс өнімділігін, сапасын көтеретін, алға апаратын, жүйелі басқаратын білікті, білімді мамандарды қажетінше дайындау.

Қазіргі кезең білектің емес, білімнің заманы. Жастары білімді елдің жүзі жарық, болашағы жар­қын. Елімізде сапалы, білімді мамандардың әлі де аз екенін мойындап, заман сұранысына жауап беретін жаңа буын кадрларын даярлау қажет. Инновациялық жүйені тиімді пайдалануға көптеген жаңа идеялар мен әзірленімдер ұсына алатын білікті мамандар ғана экономиканы алға бастыра алады.

Әрине, ең басты мақсат – Қазақстанның үдемелі индус­трия­лық-инновациялық даму бағ­дар­­ламасын жүзеге асыру. Бұл ба­ғыт заманауи ғылыми-техни­калық, тех­нологиялық жаңа бас­та­малар­ды қажет етеді және оны жүзеге асы­ру арқылы мемле­кет­тің ин­но­ва­циялық экономиканы да­мытуы­ның жаңа межелері анықталмақ.

Қазақстанда ғылыми-техни­ка­лық, технологиялық прогрестің стратегиясы мен тактикасын жа­сау, олардың инновациялық қажеттілігін өзекті сұраныс ретінде қарастыру, барлық ғылыми-тех­никалық, технологиялық бағыт­тарды анықтап, бір жүйеге келтіру бүгінгі күннің өзекті мәселесі.

Инновациялық жаңа эконо­ми­каның стратегиялық бағыттарының жоғары қарқыны осы үдеріске қатысушыларды мына міндетті шарттармен қамтамассыз еткенде ғана іске аспақ. Олар: жаңа әлемдік рынокқа сәйкес жүйелі білім, озық технология, өңірлік өндіріс пен қызметке салынған инвестиция нәтижелері, меншік құқығын қорғау заңнамалары, инновациялық жаңа ағымдарды тиімді қолдануда бәсекелестік шеңберін кеңейтудің нақты мін­деттері, инновациялық жаңа жүйелер қызметін атқаруда қар­жы­лық, материалдық, табиғи және еңбек ресурстарының ерек­шеліктерін, ұтымдылығын және қолдану нәтижелерін қарастыру, т.б. Интеллектология ғылымының тұжырымы бойынша, стратег менеджерлер ғана «ақылды экономиканы» жүзеге асырып, болашақ экономикалық қауіп-қатерлер мен жетістіктерді алдын ала болжай алады.

Елбасының 2012 жылғы Жол­дауында және ғылыми мақа­ла­ларында біліктілікті жоғарылату, интеграцияланған орталықтар ашу, білімнің қажеттілігін арттыру, жастардың бойына патриоттық, адамгершілік, заңға бағынушылық сияқты қасиеттерді дарыту, отан­дық ғылымдарды жаңғырту, ин­но­вациялық әлеуетті өсіру бас­ты міндеттер ретінде аталған. «Өмір бойы білім алу» әрбір қа­зақ­стандықтың жеке кредосына ай­налуы тиіс, білім беру жүйесін ақпараттандыру жүйелі жүргізілуі қа­жет», деп атап көрсетілген Жолдауда.

Өңірлердің қуаттылығы – Қа­зақ­станның қуаттылығы дегенді Елбасымыз талай рет қайталап айтты. Өңірлерді дамыту, бұл бү­гін­де маңызды бағыт. Әр өңірдің табиғи өзіндік ерекшеліктерін, экономикалық мүмкіндіктерін, тауарға деген ішкі және сыртқы сұраныстарды ескере отырып жүргізілуі тиіс бұл орайдағы барлық жұмыстар.

Қазақстан әлемдегі елдер арасында бәсекеге төтеп беретін, ин­но­вациялық экономикасы тұрақты да­мыған, білікті, білімді мамандары бар, мемлекетті жаңаша бас­қа­ру­да ерекше ойшыл басшылары бар ел болуы тиіс. Бұл – Елбасы алға қойған мақсат.

Ұлы Әл-Фараби «Тәрбиесіз бе­рілген білім қауіпті» деген екен. Білім беру жүйесі патриотизм, адамгершілік, ұлтаралық келісім, толеранттылық, рухани даму, заңға бағынушылық сияқты құндылықтармен астаса жүруі тиіс. Жас мамандарымыздың бойы­на адами құндылықтарды сіңіре білсек, ұстаздық еңбегіміздің ақталғаны деп білемін.

Біз енді үйренетін ұлттан үй­рететін ұлтқа айналуымыз қажет, ұлттың жаңғыруы экономиканы жаңғыртудан әлдеқайда қиын. Қуатты мемлекетті қалыптастырып тәуелсіз еліміздің келешегі үшін ерінбей еңбек етудің үлгісін танытатын кез келді, еңбекке қабілетті жандар масылдық пиғылдан арылып, өзін өзі қамтамасыз етіп, жаңа жұмыс орындарын ашып, мемлекетіміздің өрге басуына тиісті үлестерін қосуы керек.

2012 жыл Қазақстан елі үшін әлемде ерекше табысты, қуа­ныш­ты жыл болды. Бұл жылда еліміз жаһандық тағы бір күрделі жарыс­та оза шауып, ЭКСПО-2017 көр­ме­сін өткізу құқын жеңіп алды, 2050 жылға дейінгі Даму стратегиясы белгіленді.

Әрине, ұзақ мерзімді стратегия­ны болжау, әлемде болып жатқан құбылыстарды, мемлекеттің ішкі-сыртқы жағдайларын сараптау, жаңа экономиканың қандай сипатта басқарылуы, қандай өнім шығару, халықтың әлеуметтік өрлеу жағ­дайы, жаңа инновацияның жаңа экономикаға тиетін әсері, ғылым-білім жүйелерінің, шетел тәжірибелерінің тек тиімді бағыт­тарын ғана пайдалану, міне, осының барлығын сараптай келіп, мүмкіндігімізді, келешек жолымызды, алатын белестеріміздің қан­дай болу қажеттілігін ой еле­гі­нен өткізгеннен кейін ғана анық­талатыны, өте күрделі процесс екені белгілі.

Елбасы өз сөзінде экономика­лық прагматизм туралы өте жиі айтып жүр. Соңғы Жолдауында Қазақстанды корпорацияны­ басқарғандай басқару керек деп атап көрсетті. Бұл жерде праг­матизм мемлекетті үнемді эко­но­микалық басқару дегенді білдіреді, оның ішінде ең ерекшесі бюджет табысын корпоративтік білгірлікпен жасау және барынша тиімді іске асыру, бюджет қаржысын тиімді, дұрыс пайдалану, бюджеттік жоспарлау мен бюджетаралық қатынастарды жетілдіру, бюджетті сапалы орындаудағы әкімшілер жауапкершілігін арттыру, бюджет қаржысын пайдаланудағы жариялылықты қамтамасыз ету, әлеуметтік саланы нығайту, әр тиынға бақылау болуы керек.

ЭКСПО-2017 көрмесінің Аста­нада өтуі оңай жолмен келген жоқ. 150-ден астам ірі мемлекеттің ішінен бізге бұйыруы тегін емес. Қазақстан жаңа экономикаға негіз­делген жаңа энергия проб­лемасын таңдады. Сол арқылы жеңіске жетті. Бұл көрменің ин­новациялық, экономикалық бас­қару жүйесінде маңызы өте үлкен. Бұл – Қазақстанға деген дүниежүзі мемлекеттерінің зор сенімі, бұл – Қазақстанның дүнежүзіне танымал болып келе жатқанының белгісі, бұл – әлем елдерінің Қазақстанның мүмкіндігін бағалағаны.

ЭКСПО-2017 көрмесінің мақ­са­ты 150-ден астам елдегі бүгінгі ең үздік техника мен инновациялық технологияларды көрсету. Бұл үлкен жаңалық, бұл біздің өзімізді де алға басуға ынталандырады. Біз де, бастамашы ретінде, өз же­тістіктерімізді көрсете аламыз, олар: күн модульдері, жел элек­тр стансалары құрылысы, тау өзен­дерінің қуатын пайдалану, жер асты энергиясын пайдалану, т.б.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев­тың «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауы аса маңызды құжат. Мұндай стратегия халықты болашаққа сеніммен қарауға жетелейді, тәртіпке, ұқып­тылыққа, талпынысқа талаптандырады.

Қазақстанның жаңа страте­гия­лық бағытының бүгінде әлем саясаткерлері тарапынан то­лық қолдау табуының өзі оның өміршеңдігін көрсетеді.

Ахан ДҮЙСЕМБАЕВ,

экономика ғылымдарының докторы,

академик, Еуразия халықаралық экономика

академиясының толық мүшесі.

ҚАРАҒАНДЫ.