Қобыраған қолма-қол ақшадан арылар шақ

Жұма, 29 наурыз 2013 1:09

POS-терминал туралы не білеміз?

Сауда саласына жаңа әдіс-тә­сіл, жаңа леп келгелі қашан. Көбіміз оны күйбең тірліктің көлегейінен көре де бермейміз. Айтпағымыз – елдегі заманалық ірі сауда орындарындағы есеп айырушының төлем терминалы (POS-терминал). Мәселен, елордасы Астананың өзіндегі үлкен сауда үйлерінің бес-алтауында ғана төлем терминалдары бар. Олар көпшілікке белгілі – «Metro», «Magnym», «Paмстор», «ГРИИН», «Керуен» сынды сауда орындары.

Жұма, 29 наурыз 2013 1:09

POS-терминал туралы не білеміз?

Сауда саласына жаңа әдіс-тә­сіл, жаңа леп келгелі қашан. Көбіміз оны күйбең тірліктің көлегейінен көре де бермейміз. Айтпағымыз – елдегі заманалық ірі сауда орындарындағы есеп айырушының төлем терминалы (POS-терминал). Мәселен, елордасы Астананың өзіндегі үлкен сауда үйлерінің бес-алтауында ғана төлем терминалдары бар. Олар көпшілікке белгілі – «Metro», «Magnym», «Paмстор», «ГРИИН», «Керуен» сынды сауда орындары.

Шындығына келсек, бүгінгі таңда ең қымбат тауар уақыт бо­лып қалды. Тұтынушының уа­қытын үнемдеп, қолайлы жағдай жасау үшін сауда орындарында кассалық аппараттарды төлем терминалдары біртіндеп ығыстырып шығарып барады. Өйткені төлем терминалы есеп айырысу бойынша бір сәтте бірнеше операцияны қатар атқарады. Мұнымен бірге, заманауи әмбебап аппарат тұтынушының банктік төлем кәртішкесімен де лезде есеп айырыса алады. Сондай-ақ, тұрақты тұтынушыларға түрлі пайыздық жеңілдікті де автоматты түрде жылдам жасайды.

Өткен жылдың соңына таман ел Үкіметі қалтаға буда-буда ақшаны салып жүруді мүм­­кін­ді­гінше шегеріп, сауда нүк­те­ле­ріне жаппай төлем терминалдарын орнатуды қалаған еді. Бұған операцияны жүзеге асыратын банктердің кейбірі дайын болмай шықты. Расында, игілігі мол бұл іске банктер ғана емес сауда орындары мен ондағы шағын кәсіпкерлер, сондай-ақ тұтынушы халықтың үлкен бөлігі де мүлдем әзір емес. Тіптен төлем терминалдарын көрмеген, білмеген, ұқпағандары да баршылық. Сондықтан жаңа жүйені жаппай қолданысқа енгізбес бұрын, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы POS-терминалдың немене екендігі мен оның толық қызмет мүмкіндігін ел-жұртқа жан-жақты таныс­тырып, тиімділік тұстары мен жақсы қырларын дұрыс ұқтырған құп секілді.

Дайындықсыз шара дағдарысқа шырмайды

Астанада 10 жылдан бері жұ­мыс істеп тұрған «Әлем» сау­да орталығында негізінен же­ке тұлғалар жұмыс істейді. Яғни жауапкершілігі шектеулі серік­тес­тік былай тұрсын, олардың ара­сында жеке кәсіпкерлігін куәлендіргендердің өзі тым аз. Аталған сауда орталығы дирек­то­рының орынбасары (аты-жөнін көрсетпеуімізді сұрады) осы жағ­­­­­­дайға байланысты мұндағы сауда нүктелерінде төлем терми­­нал­дарын орнату әлі ерте екенін ай­тады. Онда тіптен, азық-тү­лік пен көкөніс сататындар қа­тар тізіліп, 1-1,5 метр жерді ғана жал­­­ға алып отыр. Ра­­­­­сын­да, ол нүк­­­телердің иелері жеке кәсіп­кер­­­лігін куәлендіргенімен, оның әр­бір нүктесіне төлем терминалын орнату мүмкін емес сияқты. Ди­­­ректордың орынбасары осыған мең­зеді.

Аталған сауда орталығының екінші қабатында негізінен киім-кешек сататын түрлі көлемдегі сауда дүңгіршектері (бутиктер) орналасқан. Дүңгіршек иелерінің дені төлем терминалы бойынша қызмет көрсету шарасы туралы мүлде білмейді де. Тек теледидар мен радиодан там-тұмдап естіген ақпараттары төлем терминалының не екенін, оны қалай пайдаланып, одан елге және оның өзіне қандай пайда келетінін терең түсініп, ұғуына аздық етіп отырғаны анық. Өркениеттің бір өрнегі саналатын төлем терминалына өту шарасын кәсіпкерлермен қатар, мұқым елге кешенді түрде дұрыс түсіндіру, нанымды насихаттау шарасын қолға алған жөн екенін тағы қайталаймыз. Әйтпесе, көрмеген, білмеген, танымаған жаңалыққа жұрттың бәрі үдере үркіп қарауы ықтимал. Негізі, тау суындай тасқынды талап, жаңалықтың жақсылығын көріп-біліп, пайдасына көзі жеткенде ғана туатынын қаперге алған дұрыс-ау.

Сонымен, біз тілдескен киім-кешек дүңгіршегінің иесі Гүлмира Мәсіғұтқызы Астанаға жақында қоныс аударып, жеке бизнесін Керекуден енді көшіріп жатыр екен. Соған орай әлі кассалық аппараты да, жеке кәсіпкерлігін куәлендіретін құжаты да жоқ. Бірақ керекті құжаттың бәрін жасап жатыр. Төлем терминалынан жалпылама түсінігі бар. Бұл жүйеден бір ұққаны, одан ел бюджетіне де, жеке кәсіпкерге де, сатып алушыға да пайда болмақ. Мұндай жүйенің заңдық негізде ғана жұмыс істейтініне нанғысы келеді. Сондықтан, төлем терминалының табиғатын түбірлі түсіндіріп, тиімділігі мен пайдасына көзін жеткізсе өз сауда орнында орнатылуына қарсы емес.

Келесі бір сауда дүңгіршегінің иесі болып табылатын Күлән Зайытқызы төлем терминалы туралы естімеген, ол туралы ештеме білмейді. Өйткені газет оқымайды, теледидар қарамайды, радио тыңдамайды (Бұл жерде жаңалықтар мен ақпараттарды айтып отырмыз). Апайымыздың жеке кәсіпкерлік куәлігі де, кас­салық аппараты да бар. Бірақ сау­да нашар, киім-кешек, зат алуға келушілер тым сирек. Сондықтан, апайымызды төлем терминалынан гөрі «Сауда орным жабылып, табыс көзім мүлде тоқтап қалмайды ма?» деген ой көбірек мазалайды. Шындығын айтқанда, «Артем» базарындағы сауда нүктесі жала­қысының өзін жабуға жетпей жа­былып қалыпты. Қазіргі 60 шар­шы метрді құрайтын «Әлем» ба­зарындағы нүктесі де сол кепті кие ме деп күйзеледі, кейуана.

Ал елордадағы «Орталық базар», «Көк», «Биік Шанхай» сынды базарлардағы ашық-шашық «жабайы» саудалар жөнінде айтпасақ та болады. Әйткенмен, Астана тұрғындарының бірқатарын базар тұтынушылары тұрғысында сөзге тарттық. Төлем терминалының мә­ні мен маңызы жөнінде жалпы тү­сінік алған олардың барлығы дер­лік жаңа жүйені жатсынып, оны пайдаланудан бас тартқан жоқ. Керісінше, қалтаға буда-буда ақша салып жүргеннен көрі, банктік бір кәртішкемен төлем жасаған абзал екендігін айтты. Демек оларға төлем терминалы туралы жарнама дұрыс жетпей жатыр. Осы орайда төлем терминалдарын сауда нүктелеріне орнатқысы келетін банктер мен кәсіпкерлер өз пайдасын еселеуі үшін бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз байланыста жұмыс істегені жөн-ау деген пайым келеді. Әйтпесе, жан-жақты дайындықсыз шара жаңа жүйені дағдарысқа шырмауы әбден ықтимал.

Жаңалықтың жақсылығын жасырмалық

Бұл сөзді «Керуен» сауда ор­талығындағы Galmart супер­мар­­кетінің бас администраторы Ми­рас Сәбитов айтты. Маманның дегеніне сенсек, құлқын сәріден түннің бір уағына дейін жеті бірдей төлем терминалында үздіксіз сау­­­да жүретін орынның тұтынушыларының 30 пайыздан астамы алған азық-түлігіне төлемді банктік кәртішкемен жа­сайды екен. Елордадағы сол жағалау әкімшілік аудан болған­ды­қтан, аталған азық-түлік супер­маркетінің қызметін негізінен мемлекеттік қызметкерлер мен ұлттық компаниялардың орта­лық аппаратының мамандары тұ­ты­нады. Сондай-ақ, Астананың Есіл ауданы тұрғындарының дені бақуатты адамдар екені де аян. Супермаркеттің саудадағы та­сының күн озған сайын өрге до­ма­­лауының құпия-сыры осында-мыс.

Galmart супермаркетінің ашыл­ғанына бар-жоғы жыл толыпты. Сонда да, әуел бастан іске қосыл­ған төлем терминалымен жұмыс істеу қалыпты жағдайға айналып үлгерген. Терминалдарды банк­тер әкеліп орнатқан. Әзірше, терминалдар «Халық банкі» мен «Қазкоммерцбанктің» төлем кәр­тішкелеріне қызмет етеді екен. Өкі­нішке қарай, отандық банк­тер­дің бірқатарына хабарласып, төлем терминалдары туралы пікірлерін ала алмадық. Оған қоса, жоғарыда аты аталған сауда орталықтарының жетекші менеджер мамандары қарапайым сұрақтарға жауап беруден бас тартып, қожайынның арнайы рұқсатына қарай сілтеді. Ал қожайынды орнынан табу біздің елде қиямет-қайым екені тағы белгілі.

Төлем терминалы туралы тоқ­сан ауыз сөздің тобықтай түйі­ні – жаңалықтың жақсы­лығын жа­сырғандай болу, банк пен кәсіпкерге және тұтынушыға, яғни үш тарапқа да пайдасын емес, кесірлі зиянын тигізіп тұр десек, артық айтқандық емес. Сондықтан жаңа­лықтың жақсылығын жарнамалауға, ақын Мұқағали айтқандай: «Асығу керек, асығу керек, асығу…».

Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ,

«Егемен Қазақстан».