40 мың ата-ана жауапкершілікке тартылған

Жоғарыда аталған ве­домство­ның мәлімдеуінше, жыл ба­сынан бері кәмелетке толмаған­дар­дың түнгі уақытта ойын-сауық мекемелерінде немесе тұр­ғын үйден тыс жерде заңды өкіл­дер­сіз жүргені үшін 40 мыңнан астам ата-ана әкімшілік жауап­кер­шілікке тартылыпты. Аз емес. Ал осы 40 мың бала бір бәлеге ұрынса не болады? Кім кінәлі? Кінәны әлдекімнен іздеген оңай, ал өзегіңді өкініш өртесе, бәрінен де сол қиын.

Ішкі істер министрлігінің ата-аналарға арналған сақтыққа шақыру хабарламасындағы деректер «2019 жылдың 20 тамызында Шығыс Қазақстан облысының Средигорное ауылында үш күндік іздестіру шараларынан кейін зардап шеккендер үйінің ауласында орналасқан құдықтағы балшықтың астынан 2 жасар баланың мәйіті табылды. 26 тамыз күні Ақтөбе облысының Бадамша ауылында жергілікті тұрғындар өзенге батып кеткен 4 жасар баланың денесін алып шықты. Ал сол күні Нұр-Сұлтан қаласында 4-қабаттың терезесіндегі тормен ойнап отырып 8 жасар қыз бен оның кіші сіңлісі құлап, ауыр халде ауруханаға жатқызылды. Жыл басынан бері су айдындарында 123 бала суға батып, 119 бала құтқарылды. Жол-көлік оқи­ғаларында 118 бала қаза тауып, 2 275 бала түрлі дәрежедегі жарақат алды», деп жалғаса береді.

Амалсыздан балаларды нанға жұмсаймын

Төрт бірдей немересіне қа­рап үйде отырған зейнеткер Айнагүл Еркінбекқызы ауылды жерде тұрса да балалар­дың қауіпсіздігіне әрдайым алаңдап жүретінін жеткізді. «Ауыл адамдары бір-бірін таниды. Мектеп те үйге сон­ша­лықты алыс емес. Десе де, 2 және 1 сыныпта оқитын үл­кен немерелерімді жалғыз жі­беруге қорқамын. Бұл сөз жол білмейді, көлік көп дегенді біл­дірмейді. Қаладағыдай құ­жынаған машина жоқ қой. Тек теледидардан күн сайын қор­қынышты жаңалықтарды ес­тисің, сол санаңда тұрып алады. Ересектердің бәрі жұмыста болып, 1 жастан енді асқан немереммен үйде қаламын. Сондайда амал жоқ үлкендерін бір-біріне қосақтап, дүкенге нан алып келуге жұмсаймын. Бірақ өзім аулаға шығып, көзіммен шығарып са­лып, қайта қарсы аламын», дейді әже. Ол балабақшаға ба­ратын баласын жалғыз жі­бере алмайтын көрінеді. Бірақ зейнеттегі ата-ана бұлай бола берсе, қоғамдық орында өзін өзі ұстауға, алып жүруге, қор­ғауға епсіз болып, өмірге ерте бейімделуден қалыс қала ма деп алаңдайтынын да жасырмай­ды.

«Өзім көп балалы анамын, Құдайдың қолдауымен бәрін өсіріп, жетілдірдім. Енді, міне, немере бағып отырмын. Қазір жас ата-аналар күн көру үшін жұмыстан бас алмайды. Сананы тұрмыс билеген заманда мұны да түсінесің. Бірақ баланың тәрбиесі, білімі, әлеуметке бейімделуі деген мә­селелерді былай қойғанда, қарапайым өміріне жауап беруден қалып барады. Жыл сайын қаншама аяқ-қолы балғадай, ауырып-сырқамаған, сап-сау балалардан салғырттықтың салдарынан айрылып отырмыз», дейді жанайқайын жеткізген А.Еркінбекқызы.

Қазақстан – демографиялық ахуалы географиялық жағдайы­на сай келмей тұрған ел. Орталық Азия елдері арасындағы Өз­бекстан халқы 33 миллионнан асты. Денсаулық сақтау ми­нистрлігінің Қоғамдық ден­саулық сақтау саясаты депар­таменті директорының орынбасары Зәуре Ахметованың айтуынша, Қазақстандағы туу көрсеткіші 19,6 пайызға өскен. Ал баланың өлімі жыл сайын артып отыр. Ресми деректерде тек жаңа туған нәрестелердің өлімі есептеледі, ал балалар мен жасөспірімдер өлімі бұл көрсеткішке қосыла бермейді.

Толғауы тоқсан тақырып

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жақын­да жа­риялаған алғашқы Жолда­уында: «Жасөспірімдер арасын­да көбейіп кеткен суицид мәселесімен мақсатты түрде айналысу керек», деген еді. Бұл қордаланған түйткілдің түйінін тарқату расымен де жүйелі жұ­мысты қажет етеді. Өйткені Ішкі істер министрлігі биылдың өзінде 312 жасөспірімнің өз-өзіне қол жұмсап, оның 108-і өмірден озғанын мәлімдеді, жыл соңына дейін бұл көрсеткіштің қалай құбылатыны белгісіз. Ал Бас прокуратура 2016 жыл­ғы қорытынды есебінде 5-14 жас аралығындағы 75 жет­кіншек және 15-17 жас ара­лығындағы 52 жасөспірім суи­цид жасағанын жазған. Бұл тізімге жарық дүниемен қош­тасқысы келгендер қатары қо­сылмады. Үш бала тәрбиелеп отырған Жанна Құрманова мұн­дай өкініштің алдын алу үшін ата-ананың өзі психолог болуы керектігін айтады. «Әке-шешесі баласымен ашық сөйлесе алуы қажет. Өмірдің қандай да бір қиын жағдайына тап болған баласының ең сенімді сырласына айналғаны абзал. Мен, мысалы, ұлымның араласатын адамдарын, жақын тұтатын дос­тарының ата-аналарына дейін білемін. Ұл-қыз деп бөлмей, өзіңе жақын тарту керек», дейді Ж.Құрманова. Оның ойынша, бүгінгі балаларға дауыс көтеріп, айғайлағаннан ештеңе өнбейді. Сондықтан барлық мәселені тек сырласып шешуге болады. «Қазір студент болып үлгерген ұлым алып-ұшқан шағында бір қызды ұнатып қалғанын, тіпті қалай «сындырса» болатынын сұрады. Мен ол қыздың қандай екенін, несімен ұнайтынын сұрай отырып, гүл сыйлауға, сөй­лескің келетінін айтуға болатынын жеткіздім. Соңында сыр тарта келе, ұнатудың аяғы үнемі тәтті бола бермейтінін, адам ауыр өзгерістерді кезік­тіре­тінін, біреудің қалауына мойынсұнуға тура келетінін, оның әлі өмірлік жар болмауы мүмкін болғандықтан тү­бегейлі соған ауып кетпеу керегін, кейбір көзқарастары сай келмегендіктен адамдар бір-бірінен бас тартатынын ақы­рындап түсіндірдім», деген ана баласына алдағы өткелде сынып кетпеуге үйретіпті.

Биыл 118 бала жол апатынан қаза болған

Бала өміріне қауіп тек жоғарыда сөз болғандай өрт, су, суицидтен келіп тұрған жоқ. Елімізде жиі орын алатын жол-көлік оқиғаларында да балалар көп зардап шегеді. Айталық, жыл аяғына жетпегеннің өзінде биыл жол апатынан 118 бала қаза болып, 2 275 бала түрлі дәрежедегі жарақат алған. Міне, жаңа оқу жылы да басталды. Барлық мектептер балаларды таситын автобуспен қамтамасыз етілмеген. Ата-аналардың көбі жұмыстан босай бермейді. Жоғары сыныптар бір жөн, бас­тауыш сыныптың оқушылары да мектепке өз бетімен қатынап жүреді. Ал балалардың бәрі бірдей жол жүру ережелерін жетік меңгермеген, оған қоса көлік жүргізушілер түгел кәсіби емес, енді ғана үйренгендері де, жүргізуші куәлігін түрлі жолдармен сатып алғандары да бар.

Елордадағы №48 мектеп-лицейі директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Сырғагүл Сайлаубекқызы осы қыз­метіндегі 10 жылдық тәжі­рибесінде оқушыларының өміріне қауіп төнген кезі бол­мағанын айтады. Оның пайым­дауынша, мұндай нәти­жеге қол жеткізу үшін оқу оша­ғын­да жүйелі жұмыстар жүр­гізілуі керек. «Барлық сынып оқу­шыларына жол ережесімен таныстыру бағытында тәрбие сағаты өтеді, соңында баладан танысқаны жөнінде қолхат аламыз. Бүгінгі балалар мораль оқығаннан тез меңгеріп кетпейді, жан-жақты қызықтыру қажет. Сондықтан біз 7, 8 сынып оқушылары ара­сынан мектептің жас жол инс­пекторларын сай­ла­дық. Бұл басқа да балаларды үйренуге ұмтылдырады», дейді С.Сайлаубекқызы. Жас инспекторлар бастауыш сы­ныптың оқушыларына жол ере­желерін түсіндіріп, қалай, қандай әрекет ету керектігін көрсететін көрінеді. Аталған білім ошағының басшылығы балалардың танымын кеңейтуді мектепішілік деңгеймен шектемей, арнайы мамандарды ішкі істер департаментінен шақырып та қойыпты. Шындығында да жол сақшылары тек ереже­нің сақталу-сақталмауын ба­қылаумен шектелмей, жас ұр­пақтың таным-тәрбиесіне де көңіл бөлуге мүдделі һәм ата-аналарға жәрдемші болса, бүгінгі бала болашақтағы қа­уіпсіз қоғам мен лайықты көз­қарасты қалыптастырар еді.

Жұмыла көтерген   жүк жеңіл

Иә, ата-анаға қайта айналып келдік. Бала өміріне төнген қауіп бәрінен бұрын ата-ананы алаңдатады. Сол себепті мектеп, балабақша, қоғам, сақшылар, т.б. факторлардан бұрын бас­ты жауапкершілік ата-анаға артылатыны анық. Әрине бұл басқалардың жауапкершілігін жеңілдету деген сөз емес. Жұ­мыла көтерген жүк жеңіл. Десе де, «Тас түскен жеріне ауыр» деген тағы бар, баланың өлімі бірінші ата-ананың жүрегіне салмақ салады. Ал күнделікті күйбең тірлікте жауапкершілікті ата-анаға бір сәт те санадан шығармай арқалап жүру – ар­дың да, заңның да жазасынан әлдеқайда жеңіл.