Тастанды балалар тағдыры

Щучье қаласындағы сәбилер үйінің тарихы 1945 жылдан бастау алады. Зұлмат соғыстың соңы. Ел ішінде же­тім-жесірдің көп кезі. Әйтсе де көне­көз қариялардың еске алуынша, ал­ғашқы жылдары бес-алты-ақ сәби бол­ған. Кісіліктен кенде, адамгер­ші­лік­тен ада болмаған тұс. Қайырым көп, жан­ашырлық мол. Қазір облыстағы жалғыз мекеме елу балаға ар­налған. 37 сәби бағылып, күтілуде. Мекеме қыз­мет­керлерінің айтуына қа­рағанда, соңғы жылдары тастанды бала­лардың саны біршама азайды. Ал мұн­дағылардың тағдыр соқпағы сан қилы. Бірден айта кетелік, 37 сәбидің алтауы ғана тұл­дыр жетім, қалғандарының аналары, кей­бірінің әкелері бар.

Тағдыр жолы қилы-қилы. Бір алаң­да­тарлығы, соңғы жылдары жас аналар­дың көбейіп кетуі. Бой жетпеген бей­бақтардың жаза басып, жүкті болып қалуы – сәбилер үйін тол­тыру­дың ең басты себептерінің бірі екен. Тығырыққа тірелгенде, әлде тағды­рына налыған ашу үстінде онсыз да қарақан басын қайда сыйдырарын білмей жүрген жас босанған, әлі отбасын құрып үлгермеген жас аналар бір жапырақ қағазды қос жанарынан сорғалаған көз жасына шылап, баладан бас тартамын деген өтініштерін жазатынға ұқсайды. Сәбилер үйінің қыз­меткерлері облыстағы перзентханалардан дәл осындай оқыс оқиға жайлы жайсыз хабар түссе, міндетті түрде жетуге асығады. Бірден онсыз да тағдырдан таяқ жеген бейбаққа ақыл-кеңес айтып, ширықтырмай, мән-жай­ды майдан қыл суырғандай етіп, жайлап білуге тырысады.

Бұл жерде де жүрек жылуы керек. Райынан қайтаруға, үміт отын жағуға жандарын салып бағады. Әсіресе, қара­көз қарындастар ар-ұят жағын көп ойлай­ды екен. Жаза басқанын әке-шеше­сі­не айтуға жасқанады. Көрші-қолаң, ет жақын ағайын-туыс бар дегендей. Табалап, күстәналайтындар да табылмай ма?! Тағы бір себебі, әлеуметтік-тұрмыстық мәселелер. Әлі мамандық алып үлгермеген, баспанасы жоқ, табыс таппайтын жас ана баласын құшақтап қайда бармақ? Кімнің құшағына сия­ды? Есі кетіп есеңгірегенді есіркеп, маңдайынан сипайтын жан табылар ма?..

Сәбилер үйінде «Үміт» тобы бар екен. Дәл жаңағыдай жаза басқандардың жағдайын сәл де болса түзеп, қолтығынан демеуге арналған. Үміт отын үзбеуге бағытталған. Аналармен алты айға келі­сімшарт жасалады. Өз қолы өз аузы­на жеткенше. Бәлкім осы уақыттың ішін­де табысын талғажау етер жұмыс табы­лып қалар. Ал баспана мәселесі жуық арада шешіле қоймайтын, қиын түйін. Әйтсе де, үмітсіз шайтан ғана емес пе, адам баласы тырмысса керек. Өзі үшін, өзегін жарып шыққан перзенті үшін. «Үміт» тобындағыларға анасының күнделікті келіп, жанары жасқа толған шарананы көруіне, күтуіне, аялауына, аймалауына рұқсат етіледі. Мәселенің өзі де баласынан безіп кетпей, бауыр бастыруға деген ұмтылыста жатыр. Жас анаға да мекеме қызметкерлері қолда­ры­нан келгенінше көмек көрсетеді. Осы топ биыл сәбиінен бас тартқан отыздан астам ананы райынан қайтарып, балаларын бауырына алуға себепші болыпты. Бұл әрине, мекеме қызметкерлерінің айтып ауыз жеткізгісіз жеңісі. Жеңіс болғанда қандай, отыз сәби өз отбасында тәрбиеленіп, ана махаббатына бөленбек. Жаратқаннан одан өзге не тілерсің?

Осы арада бір ғана оқиға жөнінде сөз сабақтай кетелік. Сәбилер үйінің басшысы Дана Шахметованың айтуына қарағанда, оқыс оқиға жайлы кезекті хабар жеткен. Он алтыға енді толған жас қыз аяқ-қолын бауырына алыпты. Шекесі торсықтай екі сәби – егіз бала! Ал әкесі?! Әкесі беймәлім. Ана ғана білсе керек. Бірақ тіс жарып айтпайды. Жараның аузын тырнап, қазбалап сұрау тағы қиын. Тасбауыр тағдырдың таяғы мұндай қатты болар ма? Жастықтың әсерінен жаза басқан ананың өзі тұлдыр жетім. Жетімнен туған жетімектерді бағатын баспана, табыс табар жұмыс жоқ. Мекеме қызметкерлері өмірден түңілген, тағдырына налыған ананың үзіліп бара жатқан үмітін жалғаған. Егіз баланы «Үміт» тобына алған. Ал жас ананы өздеріне жұмысқа орналастырыпты. Арада үш жарым жыл өткенде қанша қатал болғанымен, тағдыр да қашанғы жылата берсін, ел қатарына қосылған. Бұл бір ғана мысал. Ал мұндай оқиғалар тіптен жиі кездеседі екен.   

– Аналарды да кінәлауға болмайды, – дейді мекеме басшысы Дана Тасболатқызы, – ең басты мәселе әлеу­меттік-тұрмыстық жағдайда ғой. Сәби­лерін бағып-күтетін жағдайлары болма­ған соң не істесін? Аналар үйінде бір жарым жасқа дейін ғана көмек көрсетіледі. Одан соң балабақшаға да бере алмайды. Баспанасы, табысы болмаған соң шарасыздықтан осындай қадамға барады.    

Сәбилер үйін паналаған титтей жа­зығы жоқ бейкүнәлардың ішінде ден­сау­лы­ғында ақауы бар балалар да бар екен. Ата-аналары сол себепті бас тарт­­қан. Мекемеде қазір оңалту мәсе­лесі оң жолға қойылыпты. Бұрын қи­мыл-қозғалысында кінәраты бар балаларды арнайы мекемелерге апарып оңалтса, қазір қажетті медициналық құ­рал-жабдықтарды өздері орнатып жатыр. Сәбилердің ден­сау­лық­та­ры қатты қадағаланады. Балалар емханасы таяқтастам жерде. Өздерінде де дәрі­гер­лер, медбикелер бар.

Әне бір жылдары өз ұлтымыздың сәбилері көптеу болатын. Қазір сирепті. Әйтсе де бар. Бұл жерде әр ұлттың сәбиі өз тілінде тілі шығуына айрықша мән беріледі екен. Мүмкіндігінше, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын сақтауға көңіл бөлінген.

Жанашырлар да бар. Қолдау-демеу көр­се­тіп тұрады. Мекеме ештеңеге мұқ­таж емес. Сәбилердің ас-суы, киім-кешегі жеткілікті. Ал демеушілік, жан жылуы моральдық тұрғыдан қажет. Қоғамда мейірімді жандардың көптігі көңіліңді демдейді екен. Құдды әлгі қамқорлыққа өзің бөленіп тұрғандай. Мекеме қызметкерлері астаналық кә­сіп­кер Павел Калашниковтың көмегін жыр қылып айтады. Міне, осындай азаматтар бар жерде қамкөңілді кептеген көк мұздың да көктем шуағымен жібі­ге­нін­дей еріп кететініне күмән жоқ.

Бейкүнә балаларды бауырына басып, асырап алушылар да аз емес. Өтініштер жиі түсіп тұрады. Бұрынғыдай әдейілеп ат сабылтып келіп, түрін, түсін, жынысын білудің де қажеті жоқ. Бәрі меке­ме­нің сайтында мөлдіреп тұр. Бір­ден келіп ала салмайды да бала асырап алуға ниет білдірушілерге 15 күн уақыт беріледі. Осы уақыт ішінде әлгі мейірімді жандар өздері қалаған сәбиге бауыр басулары керек. Еттері үйренгенше. Жұпар иісі бұрқыраған жас сәбилердің демімен мауқын басқанша. Бәлкім, ең керегі – махаббаты оянғанша. Осы уақыт ішінде болашақ ата-ана сәбидің жайын аңда­ған­да, мекеме қызметкерлері оларды да бақылайды екен. Баланы қалай киін­ді­ре­ді, қалай тамақтандырады, көздерінде мейірім шуағы бар ма?

– Біз кез келген ата-анаға егер ниет білдірсе, сәбидің бар жайын жасырмай айтамыз, – дейді мекеме басшысы Дана Тасболатқызы, – денсаулығын, қалыптасып келе жатқан мінез-құлқын, тіпті шыққан тегін де.

Бір баланы бағып-қағуға шамасы жеткенімен, мейірімі жетпейтіндер болып қала ма деген сақтық та. Оларға тағдырдың таяғы бір рет оңдырмай тигені де жетіп жатыр емес пе?!

– 2017 жылдан бастап «Балажан» жобасы жүзеге асырыла бастады, – дейді патронаттық медбике Гүлназ Карпина, – бұл топта қазір 17 бала бар. Күндізгі балабақша есебінде. Түпкі себебі, әлеуметтік-тұрмыстық жағдайға байланысты. Үйлерінде балаға қарайтын жан жоқ. Ал жұмыс істемей, қол қусырып отыруға тағы болмайды.

Гүлназ Майданқызының айтуына қарағанда, жас аналардың шақшадай басын шарадай қылатын қаны шығып тұрған мәселе, әлеуметтік-тұрмыстық жай. Таяуда ғана перзентханада сәбиін қолхатын жазып тастап бара жатқан жас анамен жүздескен. Жұмыс бабымен. Өзі де, психолог та жылы-жылы сөйлегенімен, жас ананың жанын жадырата алмапты. Үміт оты да тұтанбаған. Алдында екі жол тұр. Екеуі де ауыр, аянышты. Жас ана сәбиінен жеріп, бақытын болашақтан тағы іздемек. Бәл­кім табылып қалар, ал сәбилер үйін­де­гі жетімектің жайы ше? Аш болмас, жа­лаңаш болмас. Ана махаббатын, мейірін, сезі­мін сезінбей өседі-ау...

Мекеме қызметкерлерінің бар жайды тұрмыстық мәселеге тірегенімен, мұның арғы жағында тәрбиенің тайыздығы, отбасындағы, мектептегі, қоршаған орта­сын­дағы адами құндылықтардың олқы түсуі жатқан жоқ па екен?..

 Ақмола облысы,

Бурабай ауданы