Әлем • 07 Қазан, 2019

Жаңа құрылым Сирия дағдарысын еңсере ала ма?

373 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

Халықаралық қоғамдастықты 8 жылдан бері алаңдатып келе жатқан Сирия дағдарысының күрмеуін шешу барлық қатысушы тараптарға оңай тиіп жатқан жоқ. Елдегі ауыр жағдайды жеңілдетуге, тұрақтылықты қалыптастыруға бағытталған түрлі келіссөздер жүргізіліп, сириялықтардың үмітін оятқан бірқатар игі қадамдар жасалса да Сирияның аспаны қара бұлттан арылар емес.

Жаңа құрылым Сирия дағдарысын еңсере ала ма?

«Астана процесі», Женева келіс­­сөздері, кепілгер мемлекеттер басшыларының ортақ келі­сім­­ге ұмтылысы, осы түйт­кіл­ге ті­­ке­­лей қатысты басқа да саяси бас­­­тамалар Сирия дағдарысының ек­­пінін біршама төмендетті. Десек те, әлі де бұл бағытта ауқым­­­ды шаралардың қолға алынуы аса қажет екенін уақыттың өзі көр­­сетіп отыр. Осы орайда «Сирия ки­кіл­жіңін шешу ісінде ал­дағы кезеңде әлемдік қоғам­дас­тық, оның ішінде Сирия үкім­е­ті мен елдегі оппозициялық күш­­тер, қа­тысушы мемлекеттер мен халық­­аралық ұйымдар тара­пы­нан қандай саяси жүріс, ізгі­лік­ті қадам жасалмақ?» деген мазмұн­дағы сұрақ туындайтыны сөзсіз.

Бұл сауалға әзірге мардымды жауап табылмағанымен, көңіл­ге жылылық ұялататын, ор­тақ мәмілеге келуге барынша тырысу ниеті қылаң бергендей. Бұл үміт­ке толы ізгі ниеттің туын­дауы­на Сирияның жаңадан құ­рыл­ған Конституциялық коми­теті түрткі болып отыр.

Аталған Конституциялық комитеттің жасақталуы Сирия үкі­меті мен оппозициялық күш­тер өкілдерінен құралған келіс­сөз комиссиясының келісімі нәти­жесінде мүмкін болды. Дегенмен қос тараптың осындай ортақ ше­шімге келуіне Біріккен Ұлттар Ұйымының, қатысушы елдердің, «Астана процесінің» кепілгер мемлекеттері – Түр­кия, Ресей, Иранның қолдау білдір­генін айта кетуіміз керек. Мәселен, жоға­рыда аталған үш мемле­кет­тің дипломаттары Сирия Конс­ти­туциялық комитетінің мүшелі­гіне үміткерлерді анықтау үшін ауқымды жұмыстар жүргізген.

Енді Сирияның жаңадан құ­ры­лған Конституциялық коми­теті жөнінде аз-кем тоқтала кетейік.

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің осы жылдың 30 қыркүйегінде өткен отырысында белгілі болғандай, сириялық Конституциялық комитет алдағы 30 қазаннан бастап өз жұмысын бастамақ. БҰҰ-ның Сирия жөніндегі арнайы өкілі Гейр Педерсеннің айтуынша, Сирия конституциясын әзірлеуге арналған бұл жаңа құрылымға екі адам тең төрағалық етеді – бірі Сирия үкіметінің, екіншісі оппозиция өкілі. Комитет құрамына үкімет сайлаған 50 кандидат, оппозицияның 50 мүшесі және түрлі діни және этнос өкілдерінен тұратын тағы 50 белсенді азамат енген. Комитет мүшелерінің 30 пайызы әйелдер көрінеді.

БҰҰ-ның өкілі Гейр Педер­сен Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында Конституциялық комитетті құру қадамын ел үкіметі мен оппо­зиция арасындағы алғаш­қы ма­ңызды саяси оқиға деп баға­лады. «Бір сәтке ойланып, осы келі­сім­нің маңыздылығын түсіну­ге тырысайық. Бұл – үкімет пен оппозиция арасындағы алғаш­қы нақты саяси келісім, бұл 2254 қарардың негізгі тармақ­тарын – жаңа конституция жобасын әзірлеу тәртібін бекітуге мүмкіндік береді», деді ол. Оның пікірінше, бұл келісім Сириядағы саяси процеске жол ашады.

Сондай-ақ БҰҰ өкілі Г.Педер­сен Сирияның сыртқы істер ми­нистрі Уәлид Муаллемге және оп­по­зициялық Сирия келіссөз ко­мис­­сиясының жетекшісі Насер Хари­­риге ынтымақтастық үшін ал­­ғыс білдіре келіп: «Мен Ресей, Түр­­кия және Иран елдеріне осы келі­­сімді түзуге көмектескендері үшін ерекше алғыс айтамын», деді.

БҰҰ ҚК отырысынан тара­ған ақпараттарға қарағанда, ко­митет­тің құрамында 45 адамнан тұратын кіші комитет жұмыс істейді. Үкімет пен оппозиция­ның және азаматтық қоғамның әрқайсысынан 15 адамнан енген бұл кіші комитет конституция баптарының нұсқаларын дайындайды. Бұл нұсқаларды қабылдау үшін Конституциялық комитет мүшелерінің 75 пайызы қолдап дауыс беруі қажет.

Г.Педерсен ҚК отырысында Сирияның болашақ консти­туциясының жобасын сыртқы ойыншылардың қатысуынсыз тек сириялықтар әзірлеуі керек екенін, бұған БҰҰ барлық мүмкіндікті жасайтынын жеткізе келіп, «Сирияның болашақ конституциясы тек сириялықтарға ғана тиесілі», деді.

Отырыста АҚШ-тың БҰҰ-дағы елшісі Келли Крафт АҚШ-тан басқа Франция, Германия, Ұлыбритания, Иордания және Сауд Арабиясы, сондай-ақ Ресей мен Түркияға, сондай-ақ БҰҰ-ның Сирия жөніндегі арнайы өкілі Г.Педерсенге Конституциялық комитетті құруға көмектескені үшін ризашылығын білдірді. «Комитеттің құрылуы маңызды тарихи оқиға, бұл Сириядағы дағдарысты саяси үдеріс аясында шешуге бағытталған алғашқы қадам», деді К.Крафт.

АҚШ елшісі, сонымен бірге Сирия қақтығысындағы Иран­ның рөліне теріс баға берді және елдегі түйткілді шешуге бағыт­тал­ған күш-жігерге «ізгі ниет» көрсетуден дәйекті түрде бас тартып отырғанын баса айтты. «Егер Иран 2254 қарарға сәйкес саяси процеске шын ниетпен үлес қосқысы келсе, онда ол Сирияны тастап, содырлары мен оларға қосылғандардың барлығын елден дереу шығарып жіберер еді», деді.

Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында сөйлеген Ресей Сыртқы істер министрінің орынбасары Сергей Вершинин: «Біз сириялық дағдарысты әділетті реттеу жолында алға жылжу үшін нақты жағдайлар жасалды деп қана­ғат ете аламыз», деді. С.Вершинин Конс­титуциялық коми­теттің құ­ры­­луын бүкіл халық­аралық қо­ғам­дастық үшін үлкен жетістік деп атады. Ол бұл бастаманы игі істің соңы емес, басы ғана еке­нін жеткізе отырып, «Ресей Конс­ти­туциялық комитеттің сәтті іске қ­о­сылуына және тұрақты қыз­метіне ықпал ету үшін қолдан кел­­­ген­нің бәрін жасайды. Түркия мен Иранның құрметті өкілдерінен тиіс­ті кепіл­демелер алынды», деді.

Ресейлік дипломат, соны­мен бірге АҚШ елшісінің Иран туралы пікіріне жауап берді. «Маған бұл сөздердің жалпы осы залда айтқаны біртүрлі болып көрінеді. Иран «Астана процесінің» кепіл­гер мемлекеттерінің бірі ретінде Сириядағы терроризмді жеңу үшін көп жұмыс істеді. «Шағын топ» деп аталатын кейбір Батыс қа­­ты­сушылары саяси процесті бас­­тау және оған жағдай жасау үшін не істегендерін еске түсіру қиын».

Қорыта айтқанда, Сирия­ның жаңадан құрылған Конститу­циялық комитеті 30 қазаннан бастап өз қызметіне кіріспек. Алай­да Конституциялық коми­тет­тің құрылуы Сирияның бар­лық мәселелері шешілді деген­ді білдірмейтінін, оның елдегі жан­жалдың реттелуіне толық ке­пілдік бермейтінін ескеруі­міз керек. Дегенмен оның жүйе­лі жұмыс істеп, Сирияда тұрақ­ты­лық, келісім, бейбітшілік орнатуға негіз қалайтын бастамалар көтеріп, елдің жаңа конституциясын қа­лып­тастыру жолында қандай нәти­жеге қол жеткізеді деген сенім бар. Бірақ бәріне уақыт деген алып төрелік жасайтыны белгілі.

Әзірге Сирияда зорлық-зом­бы­­лық азайған жоқ, террорис­тік топ­тар өз іс-әрекеттерін жалғас­ты­рып жатыр. Идлибтегі жағдай ауыр.