– Бала кездегі арман ғана емес, сахна – менің өмірлік сағынышым болып келеді. Басымнан аса ауыр күндер өткен жылдары емделуіме байланысты 8 ай бойы театрға бара алмадым. Сонда Қостанайдағы сәнді-сәулетті театрымның тұсынан өткенде көз жасыма ие бола алмайтын едім. Сахнаны аңсатып жүрегімдегі мейіздей қатқан сағыныш көз жасыммен еріп бара жатқандай сезінетінмін, – деп бастады І.Омаров атындағы облыстық қазақ драма театрының белді актрисасы Ақдәмен Досанова. Ол сахнаға, театрға деген ынтызарлық сезімнен арылған емес. «Өмірім сахнасыз болса қайтер едім?» деген баланың қиялындай ойға да берілетін кезі бар. Міне, жасы алпысты алқымдағанда соның себебін өзі тапқан сыңайлы.
– Сахнаның тазалығынан екен ғой. Мен сахнаға шыққанда жаман, кірлеген киімді шешіп тастап кеткендей әсерде жүремін. Сахна әртістің де, залдағы көрерменнің де жүрегін тазалайды. Өнердің киесі бар дейтіні де сол шығар, сірә, – дейді Ақдәмен. Өнер адамға қанмен берілетін де құдірет екені дәлелдеуді қажет етпесе керек-ті. Әкесі Әбдуәли ақсақал өнерден құралақан емес еді. Ал нағашысы Сардан жырауды Торғай өңірі ұмыта қойған жоқ. Ақын Серікбай Оспанов Ақдәменге арнаған бір өлеңінде:«Әбекең – әкеңіз ән салған еді, нағашың жыршы-жырау Сардан еді» деп айтса-айтқандай екен.
Ақдәменнің әкесі Әбдуәли аштық жылдары тұлдыр жетім қалыпты. Алматыдағы бір ағайындары баланы алып кетіп, қамқорлық жасайды. Мектепте оқып жүрген зерек бала театрдан қалмайды екен. Сахнаның аққуындай Күләштің, Шараның, Қанабектің, Қалибектің, сол кездегі ел аузында аңыз болып кеткен дарындардың өнерін тамашалайды. «Қыз Жібек» операсындағы арияларды өзі жақсы білген, ыңылдап айтып отыратын болған.
– Әкем ауылда алғашқылардың бірі болып патефон сатып алды. Аудан орталығына, Алматыға барса пластинкасыз келмейді. Қазақтың барлық әнін ауылда жұрт біздің үйден тыңдайтын.Оның үстіне радиосыз үй кемде-кем еді ғой. Содан ба екен, мен де әнге құмар болдым, – дейді ол.
Халық композиторларының, Шәмші Қалдаяқовтың, Әсет Бейсеуовтің, Нұрғиса Тілендиевтің әндерін, «Гауһартас», «Алқоңыр», «Дайдидау» сынды ән жауһарларын ол радиодан, патефоннан үйренеді. Бірақ қазақтың баласындағы ұяңдық Ақдәменді де айналып өтпепті. Балалары көп шетінеген ата-анасының Ақдәмені үйдің еркесі болса да, ән айтқысы келетінін ата-анасынан жасырып, ұялып жүреді. «Әнші болсам, сахнада жүрсем» деген балалық арманын да айтуға әке-шешесі жақтырмайтын болар деп бата алмайды. Халқымыздың өмірі кең далада әнмен өтсе де, қазақ ауылдарында өнер адамына деген көзқарас неге дұрыс болмағанына таңғаласың. Ортаның осындай әсерінен жасөспірім Ақдәмен де бойындағы ұшқын атқан өнерін өзі жерлеп жүрді. Қызы мектепті бітірген соң, ата-анасы: «Қызым, кім болғың келеді? Қайда барсаң да қолыңды қақпаймыз, оқы» дейді ғой. Сонда да жүрек түкпіріндегі «әнші болғым келеді» дегенді айтпады. Арқалық медицина училищесіне барады. Ұзын сөздің қысқасы – орысша оқи алмай, Жангелдин ауданындағы өзінің Көкалат ауылына қайтып келеді.
1976 жылы Ақдәмен Әбдуәлиқызы Торғай кентінде әкімшілікке хатшы болып орналасады. Шынайы өнер енді Ақдәменге «бағынбайтынын» сездірді. Үзілістерде жас қыз сызылтып ән салады. Баяғы бала кезіндегідей барылдаған емес, дауысы сопраноға ауысқандай. Оны өзі де сезеді, ән айтқан сайын ерекше қанаттанады. Сол жылы комсомол күніне арналған аудандық конференциядан кейін жастардың көркемөнерпаздар үйірмесі концерт қояды. Ақдәменнің сахнада ән айтқанын конференцияға ардагер ретінде шақырылған әкесі Әбдуәли ақсақал бірінші рет көріп, өз көзіне өзі сенбеген екен. Солай Ақдәменнің әншілігін айналасы да байқады. Ол Торғайда құрылған «Ғасырлар пернесі» фольклорлық ансамблінен бір-ақ шықты. Ол бала кезден аңсаған арманына 20 жасында қол жеткізді. Ол ансамбль жетекшісі, белгілі композитор Бақытжан Сәуекеновтің ұстаздығымен дауысын қырнай түсті.
Ақдәменді нағыз халықтың ортасынан қайнап шыққан өнерпаз десек артық болмас. Ол ансамбльде әнші бола жүріп, Жангелдин аудандық халық театры қойған «Қыз Жібек» спектаклінде Жібектің рөлін ойнады. Оның талабына Арқалықтағы қазақ драма театрының сол кездегі режиссері марқұм Жамбылбек Есенбеков риза болыпты. 1991 жылы Ақдәмен облыстық қазақ драма театрына шақырылады. Оның алғашқы рөлі «Қалқаман-Мамырдағы» қалмақ қызы Сәнайдың бейнесі болатын. Одан кейін «Қыз жылаған» спектакліндегі Қатша рөлін сомдады. Шағын рөл болғанмен, Қатша –Ақдәмен көрерменін селк еткізді.
– Режиссер Жамбылбек ағамыз сонда менен бетер қуанған еді. «Көрермендердің қол соғысын көрдің бе? Рөлдің ірі, ұсағы болмайды деп осыны айтады. Қатшаны керемет ойнадың, сен болашақта өзіңе тән аналар галереясын жасауың керек» деген еді, – дейді Ақдәмен толқып. Кейіпкеріміз театрда режиссер айтқан аналар галереясын жасамаса да, шағын рөлдердің шебері атанды. Сахнада бір-екі көрініп, көрерменнің назарын аудару да екінің бірінің қолынан келе беретін шаруа емес. І.Омаров атындағы облыстық театрда көптеген рөлдерді ойнады. Әлі күнге бабында. «Жасым келді» демейді, жастармен бірге қойылымдардың бәріне қатысып жүр. Өнер адамы ретінде «арқадан қаққаннан» да кенде емес. Шығармашылық адамдарына берілетін облыстық «Меценаттар клубының» сыйлығын алды. Ақдәмен Досанова өнерге өмірін арнаған жан. Жұбайы Қабдол-Мәжит Иманов театрдың белді актері, мәдениет саласының үздігі. Баласы Жәнібек те осы саланы таңдаса, келіні Нәзира да өнер адамы болып жолықты. Биылғы V республикалық (этно) театрлар фестивалінде Нәзира Иман «екінші пландағы үздік әйел адам бейнесі үшін» аталымын иеленді.
– Жас кезім ғой, кітап оқып отырған едім, мазамды ала берген кішкентай ұлымды кітаппен салып қалдым. Сонда анам «баланы кітаппен ұрушы болма!» деп шар ете қалған еді. «Кітаптың ішінде жақсы адамдардың аты аталады, олар тегін емес, киесі болады, балаға зияны тиеді» деген еді анам. Содан бері адамзатқа рухани азық беретін, жанын тәрбиелейтін театрды, музейді, кітапхананы киелі орын санаймын, – дейді Ақдәмен. Сахнада жүріп, оған деген сағыныш жүрегін мизам шуақтай жылытатыны содан болар. Жан тазалығы да, оны сезіну де керемет қасиет емес пе?!.
ҚОСТАНАЙ
