Қарабалық ауданы мен Ресейдің Челябі облысына қарасты Троицк қаласының арасын тек Үй өзені бөліп жатыр. Екі ара таяқ тастам жер, ауылы аралас, қойы қоралас. Қашаннан өзеннің арғы жағы мен бергі жағына адамдар жиі қатынап жатады. Троицк қаласының қала мәртебесі болғанымен өзі аттас ауданның орталығы ғой. Ал тарихқа көз салсақ, өткен ғасырдың 30-40-жылдарына дейін Троицк Ресейдегі ірі сауда, мәдениет, тіпті саяси орталық болған. Тек Қарабалық ауданы ғана емес, облыстың шекара маңындағы аудандарының барлығында тұрғындардың әрі-бері қатынауы бір саябырсыған емес. Бірақ бұрынғыдай ортақ қазаны бар оттың басында емеспіз. Заңы, рәмізі, ішкі саясаты бөлек-бөлек елміз. Сондықтан көңілі жақын болғанмен, шекарадан көкаттының бәрі өте бермейді, қос көршінің де заңы, қорғаныс талаптары барынша сақталады. Дегенмен, мемлекет заңымен реттелген ережелердің күнделікті тіршілікте адамдарға әбігерлік тудыратын тұстары бар екендігін шекара аумағы саналатын Қарабалық ауданының тұрғындары жиі көтереді.
Бұл мәселе «Шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың шекаралық аймаққа кіруіне рұқсатнама қағаз беру қағидаларын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтыруларды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 23 шілдедегі №734 Қаулысы және оның кейінгі толықтырулары мен өзгерістері арқылы реттелген. Осы қаулы бекіткен Ережеде шекаралық аймаққа кіруге рұқсатнама қағаз кімге берілетіні тайға таңба басқандай жазылған. Онда рұқсатнама қағазы оқу, емделу, жұмыс істеу, туризм мақсатымен шекаралық аймаққа кіретін шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға берілетіні туралы жазылған.
Бірақ жұрттың барлығы Қарабалыққа жұмыс істеуге, оқуға немесе турист болып келе бермейді, адамдар өздерінің туысына, ата-анасына, достарына, құда-жекжатына жеке шаруасымен келеді. Олар келген сайын аудандық көші-қон қызметі бөлімінен рұқсатнама қағазын алу көптеген адамдар үшін кәдімгідей қиындық туғызып келген. Қарабалық ауданындағы Смирнов селолық округінен басқа елді мекендердің барлығы шекаралық аумаққа кіреді. Мысалы, Челябі облысында жұмыс істейтін ұлы немесе тұрмыстағы қызы Ресейдің азаматы болған соң ол шетелдік болып саналады да, Қазақстанға келуі үшін аудандық көші-қон орталығынан рұқсатнама қағаз алуы қажет. Ол құжат жеті күнде дайын болады. Ең қызығы, Ереже бойынша Қазақстанға келетін адам Қарабалық аудандық көші-қон бөліміне рұқсатнама қағаз үшін арызды алдын ала келіп тапсыруы тиіс. Ол құжат жеті күнде дайын болған соң, оны алуға қайта келеді. Егер Ресей азаматы рұқсатнама қағазға арыз бермей, онсыз шекаралық аумаққа өтті дегенше, біздің елдің заңын бұзған болып шыға келеді. Сенімді ақпарат көздерінен алған мәліметке қарасақ, біздің шекарашылар тек наурыз айында ғана рұқсатнама қағазсыз Қарабалық ауданында жүрген 10 шетел азаматын ұстаған.
– Аудандық ішкі істер бөлімінің көші-қон бөліміне Ресей азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдардан рұқсатнама қағаз үшін күніне 20 шақты арыз түседі. Ал жаз айларында бұл сан 80-ге дейін жетеді, – дейді Қарабалық аудандық көші-қон қызметі бөлімінің бастығы Қайрат Ыбыраев.
Күнделікті тіршілік бұл тәжірибенің қарапайым адамдар үшін өте қолайсыз екенін көрсетті. Өйткені өмірде түрлі жағдайлар кездеседі. Осыны ескеріп, аудандық ішкі істер бөлімінің көші-қон қызметі бөлімі шекара аумағында шекаралық режімді қадағалау қызметімен өзара ауызша келісіп, рұқсатнама қағазды беруді кейбір жағдайда жеңілдеткен. Ресей азаматы Қарабалыққа келген бетінде рұқсатнама қағазға өтініш береді де, өз арызының көшірмесін алады. Ол жеті күнде дайын болғанша Қарабалық ауданында жүре беруіне болады. Мемлекет мүддесі тұрғысынан ойлағанда, бұл да мәселені түбірінен шешетін шешім емес. Рұқсатнама қағазын дайындауға неге жеті күн керек? Өйткені осы күндер ішінде Қазақстанға Ресей жағынан өтетін адамның кім екені тексерілмей ме?
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың шекаралық аумаққа кіруі үшін рұқсатнама қағаздың берілу Ережесі бойынша Қазақстанда тұратын етжақын туыстары ауырып қалған немесе қайтыс болған жағдайда шекаралық аумаққа Ресей азаматын рұқсатнама қағазсыз өткізуге болады. Бірақ алдын ала мұндағы туыстары оған медицина мекемелері куәландырған жеделхат салуы тиіс. Ал ауырған немесе қайтыс болған туысы жалғызілікті адам болып, оларға жеделхат салатын адам болмаса ше? Мұндай жағдай Қарабалық ауданында орын алған да көрінеді. «Қазақтелеком» бөлімшелерінің мәлімдегеніндей, қазіргідей цифрландыру, коммуникация заманында жеделхаттың күні өткен.
Боскөл селолық округінің әкімі Сапар Төлеубаевтың да ата-анасы Челябі облысының Қызыл ауданында тұрады.
– Ата-анам мен біраз ағайын-жекжатым сонда қалды. Олардың бізге әр келуі осындай құжаттарды реттеуден тұрады. Келмей жатып рұқсатнама қағазды олардың өздері келіп алуы қажет. Бірақ қазір сәл жеңілдетілді. Әрине, жүріп-тұруға ыңғайсыздық бар. Қазіргі цифрландыру заманында соны жеңілдетуге болмас па екен деп ойлаймын, – дейді Сапар Тонушбайұлы. Расында, рұқсатнама қағазын алуды оңайлату тек адамдар үшін қолайлы болуымен қатар, мемлекет қауіпсіздігін сақтауды да нықтай түсері сөзсіз.
Шекаралық аудандардағы өзекті мәселе тек рұқсатнама қағаздың алынуы ғана емес. Мысалы, Боскөл селолық округіндегі тұрғындар үшін Челябі облысына қатынау соңғы жылдары қиындап кетіпті. Өйткені 2013 жылға дейін Боскөлді басып өтетін «Челябі – Қарталы» электр пойызы бұл стансаға тоқтайтын, ал қазір тоқтамайды. Пойызбен зуылдап жетіп баратын жерді боскөлдіктер тас жолмен айналады.
Жалпы, Қостанай облысында 8 аудан Ресейдің шекарасында орналасқан. Жыл басынан бергі он айда осы аудандар тұрған шекаралардан облысқа барлығы 2500 шамасында шетелдік өткен. Оның ішінде 1700-ден аса адам тек Қарабалық шекара аумағына келген. Мемлекет мүддесіне орай заңның барлығы да орындалуы керек. Алайда, оның адамдар игілігіне сай, қолайлылығы, уақыттан ағынынан қалмағаны да ескерілгені орынды. Оны қарабалықтықтар сезініп отыр.
Қостанай облысы,
Қарабалық ауаны
