Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев халыққа Жолдауында ұлттық валютаның әлеуетін күшейту, елдегі ақша-несие саясатына бірнеше мәрте тоқталып, Ұлттық банк пен Үкіметке тиісінше тапсырма жүктегені мәлім. Мәселен, тұтыну несиесінің тым көптігін сынға алып, жедел шара қабылдау керектігін қадап айтты. «Ақша-несие саясатының тиімділігінің аздығы ел экономикасын дамытуға тежеу болып отыр» деді Қ.Тоқаев. Екінші деңгейлі банктердің активтерін тәуелсіз бағалау Президенттің тапсырмасы бойынша басталды. Түптеп келгенде, мұның барлығы қаржы институттарының жұмысын жөнге салуға бағытталған.
Тәуелсіз мемлекет экономикасының темірқазығы төл валютасы екені түсінікті. Сонау тоқсаныншы жылдары қабылданған тағдырлы шешім арқылы жарыққа шыққан төл теңгенің қазақ үшін орны әманда бөлек. Сол себепті кейінгі жылдары Еуразиялық экономикалық одақ ішінде «ортақ валюта» туралы әңгімені қоғамның ауыр қабылдауы бекер емес. Ұлттық банк осы төңіректегі алып-қашпа әңгімені бірнеше рет ресми түрде теріске шығарғанымен, халық көкейіндегі алаңның сейілмеуі де соған байланысты.
Жалпы валюталық интеграция туралы идеяны 2016-2017 жылдардан бастап Ресей тарапы ұсына бастады. Олардың пікірінше, ортақ валюта болмайынша, экономикалық интеграция «шикі» болмақ. Ал биылғы жыл басында Еуразия даму банкінің басқарма төрағасы Андрей Бельянинов ортақ валютаға дереу көшу керектігін, тіпті жаңа валютаның «рубль» деп аталуы қажет екенін айтты. Айта кетерлігі, Еуразия даму банкі акциясының 65,97 пайызы Ресей Федерациясына тиесілі. 32,99 пайызы Қазақстан Республикасының иелігінде болса, қалған одақтас елдердің үлесі 1 пайыздан төмен.
Ресейлік тәуелсіз сарапшылар мен банкирлердің ұсынысы өз алдына, соңғы бір жылда одақтас елдердің мемлекеттік органдары да отқа май құя түскенін байқадық. Мәселен, өткен жылдың желтоқсан айында Ресейдің Қаржы министрлігі Еуразиялық экономикалық одақ елдері арасындағы трансшекаралық есептесу жүйесінде бірыңғай электронды валюта енгізу қажеттігін мәлімдеді. Ортақ электронды валюта түгілі жалпы электронды ақшаның не екенін толық түсінбей жатқанда аталған идея ақылға қонбайды деуге болады.
Ал осыдан бірер ай бұрын Беларусь Президенті А.Лукашенконың сөзі салмақтырақ шықты. «Бүгінде бізге ортақ валюта туралы ұсыныс айтылып жатыр. Ресейдің ақшасы да рубль, біздікі де рубль. Ортақ валютаны, әрине, «рубль» деп атаймыз. Кімнің рублі екені маңызды емес. Ең бастысы, бұл ортақ ақша болады», деген еді ол.
А.Лукашенко мен В.Путиннің ортақ валютасы Еуразиялық экономикалық одақ ішіндегі келісім емес, өзара одақтас мемлекет құру туралы бастамаларының бір тармағы болуы мүмкін. Қалай дегенде де, мейлі ресейлік сарапшылар, мейлі одақтас елдің президенті ұсынсын, Қазақстан билігі ортақ валютаны қолдамайтыны анық.
Күні кеше ғана Мәжілісте «ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер арасында қаржы нарығы саласында заңнаманы үйлестіру туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы мақұлданды. Осыған орай көпшіліктің көкейінде Ұлттық банк пен Парламенттің ұстанымы екі бөлек пе деген де ой туындады. Әрине, бұл ортақ қаржы нарығы мен ортақ валютаны шатастырудан туған ұшқары пікір. Ортақ қаржы нарығы – әр елдің ұлттық немесе орталық банктерінің ақша-несие саясатын біркелкі ету. Толығырақ айтар болсақ, Мәжіліс қабылдаған заң жобасы бойынша одақтас елдердің ұлттық немесе орталық банктері қаржы нарығы қатысушыларын тіркеу, халықаралық стандарттар бойынша қаржы нарығы саласындағы қатерлерді реттеуді бірдей жүргізу, қаржы нарығы қатысушыларын бірдей бақылау, бір ел берген лицензияны одаққа мүше мемлекеттердің бәрінің мойындауы, қаржы нарығындағы ақпаратпен бөлісу сынды талаптарды орындауы керек. Ал ортақ валюта – жоғарыда аталғандай, одақтас елдер арасында бірыңғай ақша пайдалану деген сөз. Оны Еуроодақтағы еуромен салыстыруға болады. Бұл мемлекеттің валюталық тәуелсіздігінен айырылуын білдіреді. Яғни, халықтың көпшілігі қазір ортақ қаржы нарығы дегенге үрке қарап, ортақ валюта деп түсініп жүр.
Бірер күн бұрын Ұлттық банк «ортақ валюта» туралы кезекті алып-қашпа әңгімені кезекті мәрте жоққа шығарды. Ондай әңгіме әдейі ұйымдастырылып отырғанын мәлімдеді. Ұлттық банк төрағасы айтқандай, ортақ валюта енгізу мүлде қарастырылмайды. Әр мемлекет өзінің тәуелсіз валюталық саясатын жүргізеді.
