Ауыл десе, андыз арқалап келе жатқан апам елестейді. Біздің ауылдағы беткейлердің бір бүйірінде міндетті түрде шоқ-шоқ андыз болады. Олар, яғни андыздар осы сәуір айында қалқайып шығып, бар-барша шөбіңізді басып озып, биіктеп кете барады да, ала жаздай айналасындағы бұталармен бой таластыра ырғалады. Күзге қарата қарауытып, қара талдан бетер қатқылданып, жарты метрдей жапырақтары жарғақ тулақша жалбырап, қаудыр-қаудыр, саудыр-саудыр дыбыс шығарып, төңірегіндегі тебірене ызыңдаған “сазгер” қурайларға үн қосады. Ағашқа бергісіз андыз — таптырмас отын. Әкеміздің барында ауылдағы ең ерке ұл — мына мен пақырыңыз, ал аса ақжарқын ана — Әсем апа-тұғын. Сол бір сәуірде Нұрыбай сайдың күнгей беткейіндегі андыздың арасына әкемізді жерледік. Әлдекімнің сүйемелдеуімен топырақ салып жатқанымда, сегізден енді асқан маған жаңадан қалқайған жас андыз жылап қарағандай көрінген. Елу төртінші жылдың қыраулы күзінде апам екеуміз Қостөбенің теріскейінде андыз шауып жүрдік. Еркелігім ештеңеге де көндіккісі келмей, бұлқынады-ай сонда. Андызды шабамын деп, ортасы ойық кетпенмен аяғымды опырып ала жаздадым. “Аяғыңды аямасаң да, андызды аяп, жанын қинамай, қиялай шап, — деді апам қаудырлаған жапырақтарды үгіп, төрт бөліне жаздаған тобығыма сеуіп отырып. — Еркелейтін ешкімің жоқ енді…” Жалғыз аттық арба толатындай андызды біздің ауылда “бір арқа отын” дейді. Әсем апам сол бір арқа отынды қиялау тұсқа жинап, тырмыштай буып, ойынға айналып кете беретін мені шақырады. Андызды арқалауына септесуім керек. Үйме-төбе отынның түбіне тізе бүгіп, ала арқанмен кеудесін айқара шандыған шешем шіркін: “Ал! Ауп!” — дейді. Мықшыңдап мен де тырысып бағамын. Әп дегеннен, бірден көтеріліп кете алмас.
Екінші, кейде үшінші ұмтылғанда барып, арқалар. Қостөбенің теріскейі мен үйдің арасы бірталай жер ғой, бірақ еңістеу. Орта тұста екі бірдей терең сай бар, солар қиындау. Екінші сайда апам сәл тыныстап, демалады. Сол кезде қайтадан арқалатуым керек. Сайдан өткен соң апам да, мен де көңілдене бастаймыз. Көбінесе: “Кетпеніңді андыздың арасына сұға сал да, ойыныңа бара ғой”, — дейді. Арқасындағы ауыр отынға кетпеннің салмағын тағы үстеп, тайып тұрамын. Мұның бәрін тәптіштегеніме таңырқамаңыз. Аса айып көрмеңіз. Әрине, әркімнің тағдыры әр түрлі, маңдайына жазғанын көреді. Әке-шешесін жанына байлап жүрген ешкім жоқ. Алайда, ақ сәлкеш орамалының ұштары сәл-пәл тербеліп, отын арқалап, қырдан екі бүктетіліп түсетін қайран апаларды елуінші һәм алпысыншы жылдардағы ауылдың бір бейнесі емес еді дей алмассыз. Тоталитаризм тұсында қазақ ауылы да, ауылдың адамдары да небір кезенейлі кезеңдерді бастан кешкен. Біле тұра ұмытып кетеміз кейде. Әйтпесе, біздің Әсем апамыз Әбдікәрім деген белгілі байдың қарқарадай қызы екен. Әкесінің тірлігі түгел тәркіленіп, Ташкентке қашып кеткен. Ол жақтан да тыныштық көрмей, ұсталған. Дегендей ғой. Қоңыр күздің соңына дейін таситын сол андызымыз көкөзек көктемге, наурыз көжеге жетіп жығылатын. Жығылатын дегенім — жығылатын дегенім. Біздің ауыл наурыз мейрамынан ешқашан жаңылған емес. Сталин өлген жылы да Сметтің қара талы түбінде қазан қайнатып, наурызды атаған. Уыз көже мен наурыз көже дәстүрі ешқашан үзілген жоқ. Наурыз демекші, биылғы, яғни 2003 жылғы наурыз мейрамы Оңтүстік Қазақстан өңірінде өзгешелеу өтті. Өзгешелігі сол, бұл күннің басты тұлғасы Қыдыр ата болды. Бір аймақта Қыдыр ата дейді, екінші өңірде Қызыр ата дейді, мәселе онда емес. Ең бастысы, Наурыз мерекесі талай тұста Қыдыр атаның батасымен басталды. “Уа, Құдайым, оңдасын. Жаманшылық болмасын, аруақтар қолдасын. Аман сақтап төл басын, еккен егін солмасын. Орта толып ырысқа, бейбіт өмір орнасын. Бостандықтың ордасын, періштелер қорғасын. Бесіктегі бөбектің бақайшағы тоңбасын. Ұлыс күні ұл мен қыз тайпалдырсын жорғасын. Көш бастаған көсемдер өрге тартсын арбасын. Сөз бастаған шешендер, әділдіктен танбасын. Көл жиналып тамшыдан, теңіз толсын қаңсыған. Құт-береке кетпесін диқаншы мен малшыдан, асығы түссін алшыдан. Бақыт ашып қақпасын, мәңгі-бақи жаппасын. Пәле-жала қазақты іздесе де таппасын!” — дейді Қыдыр ата. Ләйім, айтқаны келгей. Сырбаз ақындарымыздың бірі Са
