Байланыс жүйелерінің жаңа дәуірі
Бұрындары ғарыш саласын дамытуда мемлекеттердің рөлі басым еді. Қазір жағдай басқаша. Бизнестің осы салаға мықтап кірісуі оның кең өріс алуына септесті. Демек, ғарышты коммерцияландыру оның тамырына қан жүгірткенін аңғартса керек. Әсіресе Жер орбитасына зымыран ұшыру, сондай-ақ ғарыш аппараттарын шығару қызметіне сұраныс мол. Жыл сайын бұл бағытқа шамамен 1,5 млрд доллар жұмсалатын көрінеді. Осы ретте шағын қуатты зымырандардың орны бөлек. Артықшылығы сол, оның құрастырылуы көп уақытты қажет етпейді әрі қызметі арзанға түседі. Шағын жерсеріктерді шығарумен айналысатын инвесторлар үшін бұл таптырмас мүмкіндік. Бүгінде осы қызмет түрін SpaceX, Blue Origin, Rocket Lab және басқа да компаниялар жолға қойып, табыстарын еселеп жүр. Аталған саладағы екінші тартымды бағыт – ғарыш қондырғыларының өндірісі әрі оған қызмет көрсету ісі. Десе де зымыранды ұшыру мен жерсеріктерді жасаудан түсетін қаражат айналымы қалған бағыттардан озып тұр. Мәселен, 2018 жылы 300-ден астам компания аталған салаға қаражат құйған. Ал спутниктік суреттерді және ғарыштан келетін басқа да ақпаратты сараптаумен айналысатын компаниялардың қызметіне инвесторлардың қызығушылығы бұрынғыдай емес. 2017 жылы одан түскен ақша 410 млн долларды құраса, бір жылдан кейін оның көлемі 275 млн долларға төмендеген. Республикалық ғарыш байланыс орталығы басқарма төрағасының орынбасары Роман Ермашовтың айтуынша, қазір төмен орбиталды спутниктік топтарға сұраныс жоғары. Ол ғарыш жерсерігінің бұл түрі байланыс технологиялары бағытында инновациялық төңкеріс жасауға қауқарлы деп есептейді.
– Төмен орбиталды спутниктік топтар – өте қызықты бағыт. Әлемнің назары қазір осы салаға бұрылып отыр. Неге десеңіз, төмен орбиталды спутниктер байланыс технологияларының ауқымын кеңейтіп, жаңа деңгейге көтеретіні күмәнсіз. Бұған дәлел ретінде Илон Масктің Starlink жобасын айтуға болады, – деді Р.Ермашов.
Оның айтуынша, осы саланың тағы бір көшбасшысы – OneWeb компаниясы да қатардан қалмай келеді. Ресейліктер де өз жобаларын ұсынып жатыр. Бұл бағытта Қытай StarNet баламасын жетілдіру үстінде. Яғни, барлық телекоммуникациялық жер серігі операторлары геостационарлық емес топтардың бұл бағытын мұқият бақылап отыр. Өйткені, бизнес орта мен нарық өте қатал. Қазір ілесе алмасаң, кейін қуып жету қиынға түседі.
Цифрлы технологияның ауқымы кеңейеді
Төмен орбиталды жерсерік жүйелерінің басты ерекшелігі - жер бетіне жақын орналасуында жатса керек. Бұл байланыстың кідірмей таралуына айтарлықтай септеседі. Дәстүрлі геостационарлық спутник пен жер бетінің арақашықтығы 40 мың шақырымды құрайтынын ескерсек, төмен орбиталды жерсерікке мың шақырым биіктікте жеткілікті. Егер де классикалық геостационарларда байланыс шамамен 600 миллисекундқа кідірсе, төмен орбиталды жүйеде бұл көрсеткіш аса байқалмайды және жер бетіндегі байланыс желілерінен еш кем түспейді, дейді сарапшы.
– Бүгінде MTOM қосымшалары дамыған заманда, байланыс таратушы жүйелерге қойылатын талап өте қатал. Яғни, автономды машиналар арасындағы байланыс кедергісіз жүруі тиіс. Қазір бағалы қор нарығы белсенді дамып жатқаны мәлім. Табыс пен шығыс көлемін үздіксіз бақылап отыру үшін байланыс жүйесі соған лайықты болуы қажет. Сол секілді үздіксіз байланыс киберспортта аса маңызды. Мысалы, жүргізушісіз басқарылатын автокөлікті алып қарайық. Мұндай көлік құралдары орталықтандырылған сервермен жұмыс істейді. Ол жол бойындағы қауіпті алдын ала көрді делік. Тиісінше, «Абайлаңыз, алдыңызда қабырға» деген белгі жіберіледі. Ойлап қараңызшы, осы белгі жарты секундқа кідірсе, не болатынын елестетудің өзі қиын. Классикалық спутник мұны қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан геостационарлық емес спутниктік жүйелер жаһандық сұранысты толығымен қамтамасыз етудің жалғыз жолы, – деді Республикалық ғарыш байланыс орталығы басқарма төрағасының орынбасары.
Дамудың жолы – әріптестік орнату
Мамандар Қазақстанға жаһандық жарысқа түсудің қажеті жоқ деп санайды. Одан гөрі саладағы заманауи үрдістерді мұқият зерттеп, көшбасшы компаниялармен жемісті әріптестік орнатқан анағұрлым пайдалы болмақ. Бұл бір жағынан отандық телекоммуникацияның дамуына жол ашса, екіншіден Қазақстанға өз аймағында төмен орбиталды спутник жүйелерін өркендетуге мүмкіндік береді.
– Байқоңырға ие Қазақстанның бағы бар. Бұл – ғарыштың Меккесі десем артық айтпаспын. Жасыратыны жоқ, ол әбден ескірді. Ғарыш айлағын жаңғырту қажет. Десе де оның жұмысы тоқтамайтыны даусыз. Мұндай полигон күллі дүние жүзінде жоқтың қасы. Әлбетте, зымыранды ұшыруға қатысты проблемалық сұрақтар аз емес. Бұл бірінші кезекте экологияға байланысты. Алайда қоршаған ортаға қатысты барлық даулы мәселелерді тек ғарыш өнеркәсібіне тели беруге болмайды. Керісінше экологиямызды қорғауға бағытталған ғарыш жобаларының саны аз емес. Ғарыш – жаһандық проблемаларды реттейтін алаң. Қазір бұл саланы коммерциялық тұрғыда дамыту жолға қойылғаны белгілі. Жекелеген компаниялар табысты жетістіктерге жетіп жүр. Әрине, бизнестің аталған салаға тартылуы қуантады. Дегенмен оған үлкен қаражат жұмсалатынын ескерсек, бұл үлкен тәуекелді қажет етеді. Осы жолға Қазақстан да біртіндеп келеді деген үміттемін. Қазір алға қойған міндеттердің бірі – инвестициялық қаражатпен ғарыш аппаратын жасау. Бұл істі қаржыландыруға дайын компаниялар табылатынына сенімдіміз. Ашық айтайық, дәл қазір Қазақстан осы саланың алпауыттарымен бәсекеге түсе алмайды. Себебі ұзақ жылдан бері тұрақты ғылыми-техникалық база болуы тиіс. Уақыт өте келе еліміз бұл қатардан көрінуі мүмкін. «Қазақстандағы ғарыш күндері: Байқоңыр – әлемдік ғарыш бесігі» халықаралық форумы осыған үлесін тигізетіні шүбәсіз. Өйткені, қаншама бәсі мықты компаниялар елімізге келіп отыр. Барлығы да Қазақстанмен ынтымақтастық орнатуға әзір екендерін білдірді. Бұл үміт ұялатады, – деді Республикалық ғарыштық байланыс орталығы басқарма төрағасының кеңесшісі Виктор Лефтер.
Білікті мамандар тапшы
Дүниежүзілік тарихта адам баласы ғарышқа қазақ жерінен аттанғанымен, Қазақстан дербес мемлекет ретінде аталған саланы енді қолға алып келеді. Отандық ғарыш өнеркәсібін өрге домалату үшін ғылыми-техникалық базаның талапқа сай болуы маңызды рөл атқарады. Бірақ бұдан да маңызды мәселенің бірі – маман тапшылығы. Бұл тенденция елімізде анық байқалуда. Осы мәселені реттеуде Airbus компаниясы Қазақстанмен тығыз әріптестік орнатқанына 10 жыл толды.
– Қазақстанмен ғарыш саласында стратегиялық әріптес ретінде 2009 жылдан бастап жұмыс істеп келеміз. Содан бері ғарыш инфрақұрылымын арттыру үшін бірқатар жұмыс атқарылды. Атап айтқанда, екі жасанды жерсерігі орбитаға ұшырылды. Сондай-ақ «Ғалам» атты бірлескен кәсіпорынды ашу жөнінде уағдаластыққа қол жеткіздік. Бұл компания «Қазақстан Ғарыш Сапары» ұйымымен бірлесіп құрылды. Аталған кәсіпорында ғарыш жерсеріктеріне қажетті бөлшектер шығарылады. Сол секілді мұнда спутниктерге арналған құрастыру сынақ алаңының құрылысы аяқталуға жақын қалды, – деді Airbus Қазақстан компаниясының бас директоры Роман Блащишин.
Жуырда бас шаһарда өткен халықаралық форумда Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Асқар Жұмағалиев елімізде ғарыш аппараттарын құрастыру-сынау кешенінің құрылысы аяқталғанын жеткізді. Ведомство басшысы бұл кешен отандық ғарыш саласын сапалы жаңа деңгейге көтеретінін айтады.
– Бүгінде Қазақстанда екі телекоммуникациялық спутник жұмыс істейді. Біз осы саладағы мүмкіндіктерімізді одан әрі дамытуды көздейміз. Құрастыру-сынау кешенінің құрылысы аяқталды. Яғни, 2020 жылы өз спутнигіміздің жобасын жасап, өндіріске кірісу арқылы жаңа деңгейге көтерілуді жоспарлап отырмыз. Бұл Қазақстанның әлемдік ғарыш қауымдастығының толыққанды мүшесі ретіндегі бастамасы, – дейді министр.
Бүгінде ғарыш – төртінші өнеркәсіптік төңкерістің маңызды бөлігіне айналды. Еліміздің аталған саладан табатын пайдасы қаншалықты? Орбитадағы отандық жобалар осы сауалға жауап бере ала ма? Бұл – уақыт еншісіндегі мәселе.
