«Бұдан жаман күнде де тойға барған» жұрт қанша жерден шаруасы шалқып, шекесі шылқып отырмаса да жағасына түкіріп, шүкір етуден танған емес. Қанға сіңген қанағатшыл қасиет жақсы шығар. Бірақ осы әдеттің енжарлыққа, еріншектікке де қызмет ететін, ізденіске тұсау болатын кезі болады. Несібені еселейтін еңбекке екпін беруге келгенде ерік-жігер жетпей, тәуекел ете алмайды. Кемшілігі кемерінен асып тұрса да, кемелденуге талпынбайтын жанға қашанда өзін зор, өзгені қор көретін себеп, көңілге медет табылар. Осындай тәубешілдік түбімізге жететінін айтып түңілгендерге өре түрегеліп, тіксініп қарайтындар тағы бар. Алайда қоғамның осы олқы тұсын ұлт руханиятының ұстыны Абайдың өзі қатты сынады емес пе?!
Ұлы ойшыл жиырма үшінші қара сөзінде біздің қазақты оңдырмай жүрген бір қуаныш, бір жұбаныш барын айтады. «Қуанышы – елде бір жаманды тауып, я бір адамның бұл өзі қылмаған жаманшылығы шықса, қуанады. Енді жұбанышы – жалғыз біз бе, елдің бәрі де сүйтіп-ақ жүр ғой, көппен көрген ұлы той, көппен бірге болсақ болады да деген сөзді жұбаныш қылады» дейді.
Абайдың бұл сөзі бүгінгі таңда да өзектілігін жойған жоқ. Құдды дәл қазіргі уақыттың тамырын тап басып айтып тұрғандай. Мұны бұрынғының сөзі деуге аузымыз бармайды. Абай – сондықтан Абай, сондықтан классик.
Шымбайымызға батса да, әлі күнге дейін бойымыздағы бойкүйездікті, болымсыз қасиеттерді ақтап алатын сан түрлі амалға арқа сүйейтініміз шындық. Құлқынның қамымен құр өткізген күнімізді тәуір көріп, «тәубемізге» түсеміз. «Тәспімізден жаңылып қалармыз» деген күдікпен ілгерінді іске, татымды тірлікке тәуекел етуге жүрегіміз дауалай бермейді. Сөйтіп жүріп қолымызды мезгілінен кеш сермейміз. Бірақ кешіккенімізді, текке өткізген уақыттың өзін теріске шығармай, «Ештен – кеш жақсы», «Асықпаған арбамен қоян алады» деген сыңайлы сөздермен сылтауратып, тағы да ақтап аламыз.
Әлемде NEET деген қалыптасқан термин бар. Тарқатып жазсақ, бұл «Not in Empoloyment. Education or Training» дегенді, қазақшаласақ, «не оқып, не қарекет етіп қарық қылмайтын адамдар тобы» ұғымын білдіреді. Статистика комитетінің дерегі бойынша былтыр елімізде осындай жастардың үлесі 7,3 пайызды, ал алдыңғы жылы 7,9 пайызды құраған екен. «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының 2019 жылы жүргізген сауалдамасына сүйенсек, оқуға селсоқ, жұмысқа құлықсыз жастардың 50,7 пайызы «қазіргі өмірім қанағаттандырады деуге болады» деп жауап берсе, 30,5 пайызы «толығымен қанағаттандырады» деп көрсетіпті. Осыған қарап, қамсыз, қарекетсіз, «тәубешіл» жастардың әлі де басым екені байқалады.
Дана Абай атамыз қынжылған кезіндегі қазақ қоғамының бүгінгі сиқы да «алма ағашынан алыс түспегенін» айғақтап тұр. Абай оныншы қара сөзінде: «Әуелі, құдайдан тілеймісің? Тілейсің. Құдай берді, бергенін алмайсың. Құдай тағала саған еңбек қылып мал табарлық қуат берді. Ол қуатты адал кәсіп қыларлық орынға жұмсаймысың? Жұмсамайсың. Ол қуатты орнын тауып сарып қыларды білерлік ғылым берді, оны оқымайсың. Ол ғылымды оқыса, ұғарлық ақыл берді, қайда жібергеніңді кім біледі? Ерінбей еңбек қылса, түңілмей іздесе, орнын тауып істесе, кім бай болмайды? Оның саған керегі жоқ. Сенікі – біреуден қорқытып алсаң, біреуден жалынып алсаң, біреуден алдап алсаң болғаны, іздегенің – сол» дейді. Абайша айтқанда, «Құдай берген дүниенің» өзін қажетке жарата алмай отырмыз ғой?..
Жұртымызды мұндай кертартпа әдеттен арылуға бастайтын жолды нұсқайтын да осы – кемеңгер тұлғамыз. Абай бір өлеңінде:
Тәуекелсіз, талапсыз мал табылмас,
Еңбек қылмас еріншек адам болмас.
Есек көтін жусаң да, мал тауып кел,
Қолға жұқпас, еш адам кеміте алмас, – дейді.
Яғни кез келген кәсіптің көзін тауып, еселі еңбекке жетелейтін – ынта мен жігер, тәуекел мен талап. Қазақта «Уайым түбі теңіз – түсерсің де кетерсің, тәуекел түбі жел қайық – өтерсің де кетерсің» деген аталы сөз бар. Яғни тәуекел – жетістіктің кілті. Тәуекелдің тірегі – тынымсыз еңбек. Еңбек қана адамның қадірін арттырып, еңсесін тіктейді. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні Мәшһүр Жүсіпше қайырар болсақ, «Жігіттікте жаннан кеште іс қыл: өлсең – өлесің, өлмесең – кісі боласың».
...Осыдан кейін тәубешілдіктен гөрі тәуекелшілдіктің тұғыры әлдеқайда биік екенін пайымдауға болар!
