– Биыл Қазақстан Қарулы Күштерінің құрылғанына 28 жыл толып отыр. Осы уақыт аралығында қазақ армиясының әлеуеті қаншалықты күшейді?
– Біздің буын Қазақстанның Қарулы Күштерін құру және аяғынан нық тұрғызу бағытында атқарылған орасан жұмысқа куә болды және осы жауапты процеске тікелей араласты. Көптеген мәселе тез арада шешуді және реформалауды талап етті. Айталық Қарулы Күштердің құрылымын анықтау, әскерлерді техникалық жарақтандыру, әскери білім беру жүйесін құру, әскери қызметшінің берік әлеуметтік пакетін қалыптастыру, әскери ғылым мен жеке технологияларды дамыту, халықаралық әскери ынтымақтастық және басқа да мәселелер.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңде кәсіби әскери кадрлармен, заманауи қару-жарақпен және әскери техникамен жабдықталған, мобильді бөлімшелері қалыптасқан, толыққанды, жауынгерлік қабілетті армия құру – өте үлкен еңбек. Бүгінде бүкіл әлемде біздің елді табысты және қарқынды дамып келе жатқан мемлекет ретінде біледі. Қазақстан әскері де толағай табыстарға қол жеткізді. Бұл – Қазақстанның Тұңғыш Президентінің көреген шешімдері мен қазіргі әскери-саяси басшылық жұмысының нәтижесі.
Біздің армияның алдында тұрған міндеттер толық көлемде орындалып, жауынгерлік даярлық пен елдің қорғанысы қажетті деңгейде қамтамасыз етілді. Біздің бөлімшелер БҰҰ-ның Ливандағы бітімгершілік миссиясына, ел ішіндегі және басқа да мемлекеттердің аумағындағы халықаралық әскери маневрлерге қатысып келеді. Қарулы Күштердің дамуы тұралап қалған емес. Әскерлердің күнделікті қызметіне біртіндеп жаңа технологияларды енгізіп жатыр. Геоақпараттық технологиялар, роботтехника, киберқауіпсіздік, автоматтандырылған басқару жүйесі және ұшқышсыз авиация сияқты жаңашылдық тәуелсіздіктің алғашқы жылдары арман еді. Ал қазір мұның бәрі – бүгінгі армиямыздың бір ерекшелігі. Жыл сайын әскери-техникалық әлеуетті арттыру, әскери қызметшілер мен олардың отбасы мүшелерінің әлеуметтік-тұрмыстық және тұрғын үй жағдайларын жақсарту, әскери қалашықтар мен гарнизондардың инфрақұрылымын дамыту жөніндегі мәселелерді шешуге әжептәуір қаржы бөлінеді.
– Әлем елдерінің әскери қуатын бағамдайтын Global FirePower-дің 2020 жылғы рейтингінде Қазақстан 138 мемлекеттің ішінен 63-орыннан көрінді. Былтыр 54-орынға тұрақтаған едік. Бұл көрсеткіш неге төмендеді деп ойлайсыз?
– Global Fire Power рейтингін түзген сарапшылар мемлекеттердің әскери қуатын салыстыру үшін 50 түрлі фактор бойынша бағалау әдістемесін пайдаланады. Рейтинг қорытындысын шығарарда қорғаныс бюджеті, әскер саны, әскери техника мен қару-жарақ көлемі, әскер түрлері, мемлекеттің географиялық ерекшеліктері ескеріледі.
Мұндай рейтингтер туралы әртүрлі пікірлер кездеседі. Бірінші кезекте ақпарат көзінің объективтілігі мен шынайылығы сұрақ тудырады. Көбінесе олар интернетте жарияланған материалдар мен ашық дереккөздерді пайдаланады. Сондықтан рейтинг жасағанда негізделген деректер толық болмауы мүмкін. Әскери істе сарапшылар мұндай қорытындыларға сүйенбейді. Бастысы, біздің армиямыз жоспарға сәйкес тұрақты дамып келе жатыр, елімізді қапысыз қорғауға қашанда дайын.
– Арыстағы арсеналдың жарылуынан қандай сабақ алдық? Алда осындай төтенше оқиғаларды болдырмау үшін қандай шаруа атқарылып жатыр?
– Арыс қаласындағы апатқа бір жылға жуық уақыт болды. Бүгінге дейін төтенше жағдай салдарын жою бойынша құрама жасақ жұмысын жалғастыруда. Әскери қызметшілер аумаққа зерттеу жүргізіп, қойма маңайындағы фрагменттерді іздестіріп жатыр. Металл сынықтарын тазалау, сұрыптау және арнайы жабдықталған алаңға шығару, техникалық аумақты тазалау, инженерлік оқ-дәрілерді түгендеу жұмыстары жүргізілуде. Жергілікті тұрғындардың өтініштеріне жауап беретін мобильдік топ бұрынғысынша кезекшілік етеді.
Осындай тәуекелдерді барынша азайтудың маңызды бөлігі – оқ-дәрілерді шығару және басқа қоймаларда біркелкі орналастыру. Бұған өткен жылдың маусым айынан бастап басымдық беріліп, арнайы күш жұмылдырылды.
– Індет қаупі төніп тұрған шақта Қарулы Күштердің Бас штабында «Радиациялық, химиялық, биологиялық қорғаныс және экологиялық қауіпсіздік департаменті» дейтін жаңа құрылым жасақталды. Бұл бастаманың тиімді тұстарын айтып бере аласыз ба?
– Коронавирус пандемиясы радиациялық, химиялық және биологиялық қорғау бөлімшелерінің қандай маңызы бар екенін көрсетті. Осы ретте Қарулы Күштерде жаңа департамент құру туралы шешім қабылданды. Бұл – қазіргі заманғы қауіп-қатерлерді, әскерлердің мүмкіндіктерін және әлемнің жетекші елдерінің қорғаныс-өнеркәсіптік кешенінің даму үрдістерін ескере отырып, радиациялық, химиялық, биологиялық қорғау міндеттері жүктелетін жеке, жаңа құрылымдық бөлімше.
Вирустың таралуына қарсы күреске әскери бөлімшелер алғашқы күннен бастап кірісті. Қарулы Күштердің арнайы отрядтары 22 елді мекенде жалпы көлемі 43 млн шаршы метрден асатын объектілер мен жолдарды зарарсыздандырды. Бұған қоса әртүрлі бөлімшелер өз әскери қызметінің бағытына қарамастан қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етумен айналысуда, әскери авиация шетелден отандастарымызды эвакуациялады, әскери медицина халықтың денсаулығын қорғауға атсалысып жатыр.
– Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында тегеурінді әскер қалыптастыру міндетіне басымдық берді. Бұл ретте қандай жұмыс қолға алынды және Парламентте арнайы бағдарламалық құжаттар қаралып жатыр ма?
– Президент Қасым-Жомарт Тоқаев армияны тиімді және бәсекеге қабілетті қару-жарақпен қамтамасыз етуді, әскери білім беру сапасын арттыруды және халықаралық әскери-техникалық ынтымақтастықты нығайтуды тапсырды. Сондай-ақ оқ-дәрілерді сақтау инфрақұрылымын жетілдіруге назар аудару қажет екенін атап өтті.
Әскерді қайта жарақтандыру – бұл күрделі және әжептәуір ұзақ процесс. Бұл әскердің қажетіне және елдің экономикалық әлеуетіне қарай іске асады. Соңғы жылдары Қарулы Күштерге заманауи көпфункционалды жойғыштар, тікұшақтар, ұшқышсыз ұшу аппараттары, жауынгерлік кемелер әкелініп жатыр. Әуе көліктерін топтастыру айтарлықтай күшейтілді. Бұл ел аумағының ауданын ескере отырып, әскерлерді батыстан шығысқа және тағы басқа бағытта жедел көшіру қажет болған кезде маңызды рөл атқарады. Өмірі мен денсаулығына қауіпті міндеттерді орындайтын әскери қызметшілердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге септесетін робототехникалық кешендер дамуда.
Сондай-ақ отандық кәсіпорындар арқылы қолда бар техниканы күрделі жөндеу және жаңғырту жұмыстары жүргізіледі.
– Қазіргі кезде халықаралық әскери ынтымақтастықты дамыту бойынша қандай жұмыс жүргізілуде?
– Халықаралық әскери ынтымақтастықтың мақсаты – мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету және оның ұлттық мүдделерін қорғау үшін қажетті жағдайлар жасау, сондай-ақ халықаралық және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін басқа елдермен өзара іс-қимылды нығайту. Қазақстан бұл ынтымақтастықты екіжақты қарым-қатынастар контексінде және БҰҰ, ЕҚЫҰ, АӨСШК, ҰҚШҰ, ШЫҰ, ТМД, НАТО сияқты халықаралық және өңірлік ұйымдарға қатысу арқылы жүзеге асырады. Мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттерін орындау үшін көпвекторлы сыртқы саясат, прагматизм, сыртқы саяси және экономикалық мақсат қағидаттарын сақтау маңызды.
ҰҚШҰ форматындағы негізгі бағыттар – жедел ден қоюдың ұжымдық күштерін дамыту, кадрлар даярлау және әскери-техникалық ынтымақтастық. Ал ТМД форматында біздің Қарулы Күштер қызығушылық танытқан салалардағы көпжақты әскери ынтымақтастыққа мән берілсе, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымымен ынтымақтастықта жалпы әскери-саяси басымдықтар мен бірлескен терроризмге қарсы даярлық мәселелері назарға алынады.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымымен өзара іс-қимыл бірқатар халықаралық құжаттар мен келісімдер шеңберінде жүзеге асырылады. Бұл – 2011 жылғы Вена құжаты және Еуропадағы әдеттегі Қарулы Күштер туралы шарт бойынша жыл сайынғы әскери ақпаратпен алмасу, ЕҚЫҰ-ның жеңіл және атыс қаруы туралы құжаты, қауіпсіздіктің әскери-саяси аспектілеріне қатысты мінез-құлық кодексі, ЕҚЫҰ-ның кедергіге қарсы миналар бойынша сұрағы және басқалар. Тұрақты түрде ұйымға қатысушы елдер өзара инспекциялар жүргізеді.
НАТО-мен ынтымақтастық шеңберінде Қазақстан «Бейбітшілік жолындағы әріптестік» бағдарламасының қатысушысы болып табылады. Бұл бірлескен оқу-жаттығуларға қатысу, бейбітшілікті қолдау жөніндегі операцияларды жүргізуде тәжірибе алмасу сияқты іс-шаралар арқылы ұлттық бітімгершілік әлеуетін дамытуға қызмет етеді. Ұлттық бітімгершілік әлеуетін дамыту Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшелігі шеңберінде жүзеге асырылады. Сонымен қатар Халықаралық әскери ынтымақтастық екіжақты негізде Ресеймен, Қытаймен, Орталық Азия аймағы елдерімен, АҚШ-пен, ЕО және НАТО елдерімен жүргізіледі.
– Әңгімеңізге рахмет, аға. Мерекеңіз құтты болсын! Қазақ армиясының айбыны аса берсін!
– Сөз соңында тәуелсіз Қазақстанның шекарасы бүтін, шебі берік болуы үшін қалтқысыз қызмет етуге қашанда дайын Отан қорғаушыларды мерекесімен құттықтаймын. Азаматтардың отбасына саулық, бақ-береке тілеймін. Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын!
Әңгімелескен
Орынбек ӨТЕМҰРАТ,
«Egemen Qazaqstan»
