Отандық экономиканы әртараптандыру, халықты өнімді жұмыспен қамту және табысын арттыру, әлеуметтік көмектерді қолжетімділігі секілді мәселелерді іске асыру жолдары нақтыланды. Соның ішінде шағын және орта бизнес экономиканы әртараптандырудың негізгі өзегіне және тірек күшіне айналуы екені айтылды.
Бүгінгі таңдағы біздің шағын және орта бизнесті дамытудың стратегиялық бағыты – өндірістік тауарлар мен қызметтердің ішкі жалпы өнімдегі үлесін қазіргі 25-27 пайыздан 2050 жылға қарай 50 пайызға дейін ұлғайту. Бұл үрдіс жіті қадағаланып, үнемі жетілдіріліп тұруға тиіс. Себебі ол – елдегі бизнес-ахуалдың негізгі көрсеткіштерінің бірі.
Біріншіден, елдің 1000 тұрғынына шаққандағы шағын және орта бизнес субъектілерінің саны Қазақстанда орта есеппен 24-25 шамасында. Дамыған елдерде бұл көрсеткіш 20-50 бірлік аралығында құбылады екен. Демек бұл тарапта жасалатын жұмыс әлі де көп.
Екіншіден, экономикалық көрсеткіш – экономикалық белсенді халықтың ішіндегі шағын және орта бизнестегі үлесі. Елде бұл 30 пайызды құрап отыр. Салыстырмалы түрде алсақ, АҚШ-та жұмысқа жарамды халықтың 55 пайызы, Жапонияда 72 пайызы табысын аталған сектордан табады екен. Міне, біздің еліміз де осындай межені басты бағдарға алуы қажет.
Үшіншіден, елдің ішкі жалпы өнімі көлеміндегі шағын және орта бизнес тауарлары мен қызметтерінің үлесі 27 пайызды құраса, дамыған елдерде 60-70 пайыз аралығында. Демек біздің елімізде шағын және орта кәсіпкерлікті екпінді дамыту үшін қолайлы жағдай қалыптастыруға екпін түсірілуі керек-ақ.
Төртіншіден, шаруашылықтар ішіндегі аталған бизнес санының үлесі 93 пайызға жетіп отыр. Бұл дамыған елдер көрсеткішінің деңгейіне сәйкес келеді. Алайда шағын және орта бизнестің ішкі жалпы өнімдегі үлесі әлі аз екені даусыз. Қазір Қазақстанда бұл көрсеткіш 27-29 пайыз көлемінде қалып отыр. Бұл – біздің елде ішкі жалпы өнімнің көп бөлігін, яғни 70 пайызын ірі бизнес қалыптастырып отырғанының айғағы. Оның үлесі көбінесе экономиканың нақты секторының, соның ішінде мұнай-газ, тау-кен салаларына тиісті екенін аңғарамыз. Міне, осыдан біздің экономикамыздың шикізатқа тәуелді екені көрінеді. Сондықтан, ұлттық экономиканы әртараптандыру – маңызды мәселе.
Бесіншіден, шағын және орта бизнес субъектілері қызметінің тұрақтылық деңгейі заңды тұлға ретінде тіркелген субъектілерінің саны мен олардың белсенді субъектілері санының арақатынасымен анықталады. Сол себептен жұмыс жасамайтын кәсіпорындарды жабу амалын жеңілдетіп, оларды статистикалық есептен шығаруды оңтайландырған жөн.
Шағын және орта кәсіпорындарда еңбек өнімділігі орташа 15,5 мың долларды құрайды. Бұл ұлттық экономика бойынша орташа көрсеткіштен, яғни 24,5 мың доллардан 1,6 есе төмен. Ал әлемдік дамыған елдердің көрсеткішінен 8 есе төмен. Қазақстанда шаруашылық қызмет атқаратын субъектілердің арасында жеті пайызға ие болып отырған ірі бизнес елдегі ішкі жалпы өнімнің 70 пайызын өндіреді.
Өзге өңірлер секілді Атырау облысында да шағын және орта кәсіпкерліктің дамуында серпіліс бар. Өңірде 2019 жылғы статистикалық мәліметке сәйкес жұмыс істеп тұрған 46756 субъект тіркелген. Бұл 2018 жылмен салыстырғанда тоғыз пайызға артық. Олардың құрамындағы заңды тұлғалар – 7151, жеке кәсіпкерлер – 37139, шаруа қожалықтары – 2466. Барлығы 133,6 мың адам жұмыспен қамтылып отыр. Бұл 2018 жылға қарағанда 5,5 пайызға өскендігін байқатады.
Әлемде қиын жағдай қалыптасып отыр. Мұның әсері біздің елімізге де тиеді. Ал қиындықтан шығудың нақты жолы бар ма? Әрине, бар. Бұл – ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру, ғылыми мүмкіндіктерді пайдалану есебінен еңбек өнімділігін арттыру, ауыл шаруашылығы нысандарын шағын несиелеу және қолдау.
Бақтыбек ТАУБАЕВ,
ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы
Атырау
