Көріп отырғанымыздай, Орталық Азия елдерінің ішінде атакәсіптен қашықтап кеткені біздің халық екен. Жыл басында Үкіметтің кеңейтілген отырысында Президент Қ.Тоқаевтың: «Ауыл шаруашылығы талай эксперимент жүргізілген, көп азап шеккен сала» екенін сынағаны осыған байланысты.
Агросекторы дамымаған елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуі, өз халқын өз жерінде дайындалған өніммен асырауы мүмкін емес екені белгілі. Бұл орайда еліміздің дүкен сөрелеріндегі азық-түліктің 35 пайызын импорттық өнім құрайтынын айта кетейік. Қазақстанға азық-түлік экспорттайтын 25 мемлекеттің қатарында Ресей, Украина сияқты жақын маңайдағы елдерді айтпағанда Италия, Нидерланд, Ирландия сынды Еуропа мемлекеттері, Гана, Куба сияқты дүниенің бір қиырында орналасқан елдер де бар.
Сырттан келетін өнім көп болғасын ба, әйтеуір соңғы 3 жылда азық-түліктің бағасы 30 пайыздан артық қымбаттапты. Яғни тағамды сырттан тасудың салдары теңгенің тербеліске түсуіне де әсер ететін факторлардың бірі деуге болады.
Дүниежүзілік банктің жетекші экономисі Сергий Зоряның айтуынша, COVID-19 пандемиясы Орталық Азия елдеріндегі азық-түлік қауіпсіздігіне, ауылшаруашылық саласы мен аграрлық сектор өнімінің экспортына үлкен қауіп төндіріп отыр. Ірі экспорттаушы саналатын 16 мемлекет биылғы наурыз-мамыр айлары аралығында өнімді экспорттауға шектеу қойды. Алдағы бірнеше айда індеттің беті қайтпаса, тауар айналымын шектеушілердің қатары толыға түсіп, экспортқа аузын ашып отырған Қазақстан сияқты елдердің жағдайы қиындап кетуі мүмкін.
– Орталық Азия елдерінде халықтың шығынының 40-60 пайызы тамақтануға жұмсалады. Карантин күшейсе, азық-түліктің кей түрінің бағасы шарықтайды, адамдардың табысы төмендейді. Ауылшаруашылық жұмысының тоқырауы, шикізатты сақтауға қатысты проблемалар, тасымал жүйесінің бұзылуы жағдайды ушықтырып жіберуі ықтимал. Одан бөлек, карантин кезінде шығынға ұшыраған жергілікті ауылшаруашылық өнімін өндірушілердің несиесін жабуына қатысты да мәселе туындайды. Қорыта келгенде, 6 ай ішінде экономикалық рецессияға байланысты азық-түлікті ішкі тұтыну деңгейі құлдырап, Орталық Азиядағы мемлекеттердің ұлттық валюталары девальвацияға ұшырайды деген көңілсіз болжам бар, – дейді Сергий Зоря.
Жалпы, елімізде агросекторды экономиканың драйверіне айналдыру туралы межелі міндеттің алға қойылғанына бірнеше жыл болған-ды. Әріге бармай-ақ, былтыр салаға тартылған инвестиция көлемі жарты триллион теңгені құрап, алдыңғы жылғы межеден 41 пайызға асып түсіпті. 82 мың ірі қара, 370 мыңнан астам ұсақ мал сатып алуға «Қазагро» 63 млрд теңгеден астам қаржы бөлді. Тиісті министрлік таратқан ақпарға сенсек, Қазақстанда өндірілген ауылшаруашылық тауарлары әлемнің 72 еліне экспортталады екен. Былтыр экспорт көлемі 6,4 пайызға артып, 3,3 млрд. АҚШ долларын құрапты. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2,2 пайызға, азық-түлік өндірісі 2,4 пайызға өскен.
Алайда өндіріс көлемінің өскені 1 жылда азық-түлік құнының 10 пайыздан артық қымбаттауына тосқауыл бола алмады. Әсіресе жыл басынан бері әлеуметтік азық-түлік түріне жататын картоп, пияз, сәбіз, нан, сиыр мен қой еті, қант және басқаларының бағасы көтерілді.
Қалай болғанда да, жылдар бойы шикізат экспортына иек артқан елдердің экономикасы үшін сын сағаты туған сыңайлы. «Арпа-бидай – ас екен, алтын күміс – тас екен» деген сөздің ақиқаттығына COVID-19 пандемиясы кезінде көз жеткізген жайымыз бар. Тиісті министрлік таратқандай, аграрлық сектордағы әлеуетіміз шынымен де артты ма, әлде жоқ па, оны білетін уақыт алыс емес сыңайлы.
