Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылғы 5 мамырда «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында «Шындықты айтсақ, шетелдерде халқымыз нағыз еңбекқор жұрт ретінде әлі таныла қойған жоқ. Бұл біздің беделімізге де едәуір нұқсан келтіреді. Қажырлы еңбектің арқасында ғана көп мәселені шешіп, мемлекетімізді дамытамыз, әл-ауқатымызды арттырамыз», деген болатын.
Әлеуметтік өмірді еңбек идеясы аясында ұйымдастыруды мемлекет дамуының алғышарты ретінде қарау орынды. Қоғамдық қатынастарда жұмыс істегісі келмейтін жастардың болуы, ауадан ақша жасап, тез табысқа кенелгісі келетін ойлардың таралуы, жеңіл жұмысты місе тұтатын адамдар қатарының көбеюі жалпы қоғамдық сананың прогрессивтілігіне қарсы салмақ тудыруы мүмкін. Соңғы оқиғалар тізбегінде күмәнді қаржылық институттардың қызметіне, эстрада жұлдыздарының лотореясына қатысу секілді патерналистік көңіл-күйді көбейтетін шараларға көптеген адамдар тартылып жатыр.
Қоғамдық санада кең етек алып кетуі мүмкін тоғышарлық, масылдық, енжарлық секілді әлеуметтік бағдарлар орнай бастағанда еңбек етуге деген ынта мен жігер азайып, жұмыс өнімділігі төмендей түседі. Адам мүмкіндіктерін асыра бағалап, еңбек нарығын қазірден цифрлы технологиялардың қолына ұстату туралы болжамдар расқа айналған күннің өзінде оның көкжиегі әзірге көз қарықтырады. Ендеше еңбек күшін ұйымдастыру, кадрға арқа сүйеу бүгінде өзекті болып қала бермек.
Осы ретте, адам капиталы туралы тұжырымдар тек озық шыққандарды марапаттап, көтермелеуге бағытталғандығын атап өткен жөн. Әлеуметтік-экономикалық саясаттың нысаны да, оның жүзеге асу нүктесі де әлеуметтік құрылымдар болып табылады. Екеуінің арасындағы берік әлеуметтік тәртіп әріптестікке ұласып, мақсатты межелерге қол жеткізуі керек. Елдің әл-ауқатының өсуі мен дамуы осы әлеуметтік тәртіптің циркуляциясына тікелей байланысты.
Елдегі коронавирус індетіне байланысты орнаған төтенше жағдай уақытында елдің қауіпсіздігі дәрігерлер мен полицейлердің қолына қарады. Сол секілді, кез келген жұмысшы күшін талап ететін салалардың барлығы қарапайым адамдардың еңбек қолынсыз бір қадам алға баспайтыны белгілі. Осы орайда, қоғамда еңбек адамының әлеуметтік бет-бейнесін қалыптастыру, адал еңбекке ынталандыру маңызды мәселелердің бірі екендігі сөзсіз.
Еңбек адамының дәрежесі мен қоғамдағы орнын айқындау бірнеше мәселелерге байланысты қажет етіледі. Біріншіден, әлеуметтік саладағы өзгерістер Қазақстан экономикасының мүмкіндіктеріне сәйкесе бермейді. Екіншіден, әсіре саясиланған топтар мен популистік ұрандардың көбеюі мемлекет деңгейінде еңбек адамының рөлін өсіруді қажет етеді. Үшіншіден, қайтымды әлеуметтік саясат. Қоғамның әлжуаз топтарына бағытталған әлеуметтік пакеттер жұртшылықтың еңбекке құлшынысына көлеңке түсірмеуі тиіс. Төртіншіден, жастарға тәрбие берудің басты құралы ретінде еңбек идеясын ілгерілету қажет. Бесіншіден, әлеуметтік жауапкершілікті көтеріп, өз тағдырын қолына алатын жетілген тұлғаларды қалыптастыру.
Әр салада еңбек адамы үшін көрсетілетін қызмет пен әлеуметтік көтермелеулерде жеңілдіктер қарастырудың идеологиялық мәні бар. Өзбекстан тәжірибесінде көше сыпырушысына үй кезегін аларда басымдық белгіленген. Ал ағылшындарда әлеуметтік стимул көзделген Виктория кресінің лауреаты қатардағы жауынгер болған күннің өзінде шеру уақытында генерал шенділердің алдында келуге толық құқылы.
«Еңбек – бәрін жеңбек» қоғамның ұранына айналу үшін де көзқарастық, ақпараттық ықпал ету құралдары арқылы үздіксіз жұмыс жүргізілуі керек. Әсіресе еңбекті бағалау, өз саласының маманы болу, адал қызмет ету тағы басқа құндылықтар басты назарда болғаны шарт.
Еңбек адамы идеясы әлеуметтік тұрлаулы күшке айналуы үшін еңбек адамының бейнелік үлгідегі әлеуметтік портретін қалыптастырған орынды секілді. Ол мұғалім, дәрігер, машинист, аспазшы болуы да мүмкін. Кәсібі мен қызметі оң бағаланған саланың еңбек адамының портреті мен түсі, формасы әлеуметтік үлгілерде (төсбелгі, мектеп формасы секілді) бейнеленіп, қоғамда адал еңбекке деген оңды резонанстық күй тудыруға бағытталуы тиіс. Бұл ретте, еңбекке ынталандырудың басқа да ойластырылған әдіс-тәсілдерінің жүйесін әзірлеуге болады.
Қорыта келгенде, еңбек адамы идеясы жалпы халықты еңбекке жұмылдырып, еңбек адамына деген құрметті арттыруы тиіс.
Маркетинг дамыған заманда ірілі-ұсақ компаниялар еңбекке ынталандырудың түрлі тәсілдерін өндіріске ендіруде. Мұндай жекелеген мысалдар арқылы олардың табысты кәсібінің құпиясын түсіндіруге болар еді. Сол секілді, мемлекет деңгейінде тұтас бір идеологиялық қондырма арқылы еңбекке деген адамдардың қарым-қатынасын өзгертіп, халықтың әл-ауқаты мен табысының артуына қол жеткізуге болады.
Жалпы еңбек адамы идеясы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауында қойылған мақсаттар мен міндеттерге сай келеді. Онда кәсіпкерлікті дамыту санаға сіңген патерналистік пиғыл мен масылдықтан арылтуға мүмкіндік беретіндігі айқындалған. Еңбек адамына мемлекет тарапынан мәртебе белгілеп, көтермелеу маңызды. Бұл адамдарды сенімділікке, жеке белсенділікке, мақсаттар мен ойлардың бірлігі арқылы тұрақтылық пен үйлесімділікті қамтамасыз етуге атсалысуға үндейді. Осылайша қазіргі тарихтың ең қиын сәттерінде өзімізді және мемлекеттілігімізді сақтау үшін бойымызға жақсы қасиеттерді, құндылықтарды қалыптастырамыз. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда еңбек адамы идеясы өзінің үлесін қосары сөзсіз.
Нұрғиса КӨШЕРОВ,
саясаттанушы
