Қазақстан кәсіпкерлерінің құқығын қорғау жөніндегі уәкіл Рустам Жүрсінов журналистермен өткен онлайн жиында бизнес климат рейтингісінің "Өңірдегі экономиканың және нарықтың жалпы жағдайы" суб-факторы бойынша талдау нәтижелері ерекше маңызды екеніне тоқталды.
2019 жылдың қорытындылары бойынша Қазақстанда параметрлерді бағалауда 2,22-ден 2,76-ға дейін, яғни 0,5 пайыздық тармаққа дейін үлкен өзгеріс бар.
Бизнес-омбудсменнің айтуынша, бұл экономика мен аймақтық нарықтың біркелкі дамымай жатқанын көрсетеді. Кәсіпкерлердің пікірінше, экономиканың және нарықтың жалпы жағдайы Атырау, Қызылорда және Павлодар облыстарында жоғары, ал Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарында төмен. "Зерттеу көрсеткендей, субфактор параметрлерінің бірде-біреуі айтарлықтай жақсарған жоқ. "Жақсарды" көрсеткіші 50% -дан аспады. Осыған қарамастан, "Жалпы жағдай және логистикалық инфрақұрылымның дамуы (жолдар, түйіспелер, тұйықталатын орындар, көлік тұрақтары, қоймалар)" сияқты көрсеткішке сәйкес респонденттердің жартысы жақсарғандығын атап өтті, ал бестен бірі өзгерістерді "үлкен жетістіктер" деп атады Рустам Жүрсінов.
Р. Жүрсінов ең төменгі нәтиже ("депрессия") көбінесе (12%) белсенді және белсенді халықтың саны, әлеуметтік әл-ауқат және жалпы экономикалық жағдай сияқты параметрлерге қатысты болатынын айтып өтті.
Сонымен қатар, әлеуметтік ахуалға төмен баға берілген аймақтар - Алматы, Қостанай және Жамбыл облыстары. Бизнес-омбудсменнің айтуы бойынша, зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы бизнестің инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ету үшін жағдай жасау және бизнесті жақсарту үшін шешім қабылдау мүмкіндігінің өзгеруімен салыстыру.Осыған байланысты, талдауда табысты компанияларға, бизнесте белгілі бір жетістікке жеткен әлеуетті сала жетекшілеріне, олардың тәжірибесі мен біліміне сүйене отырып, олардың кәсіби (объективті) көрінісін құруға болатындығы болжанады. "Осындай талдаудың негізінде біз аймақтық тұрғыда бизнес нарықтық және ресурстық көрсеткіштерді басқаша бағалайтынын білдік. Мәселен, Жамбыл облысында қарастырылып отырған суб фактордың бағалары салыстырмалы түрде төмен болғанына қарамастан, жаңа банк филиалдарын, қызмет көрсету орталықтарын, жаңа қаржылық қызметтерді ашу және шоттар, төлемдер жүргізу үшін мобильді цифрлық қызметтерді дамыту қол жетімділігіндегі өзгерістер жоғары бағаланады. Осы индикатор бойынша Солтүстік-Қазақстан облысымен (2.31) салыстырғанда рекордтық жоғары (3.02) жинаған "Нұр-Сұлтан" дәрігері егжей-тегжейлі зерттеуді қажет етеді", деді Рустам Жүрсінов.
Респонденттердің пікірінше, суб-фактор – Атырау облысындағы жалпы көшбасшылыққа қарамастан, Маңғыстау және Түркістан облыстарының тәжірибесі мен жұмыс істейтін халықтың санын арттыру, халықтың әлеуметтік әл-ауқаты және халықтың жалпы экономикалық жағдайы тұрғысынан қабылдау ұсынылады.
Жұмыс істеп тұрған ШОБ субъектілерінің санының өсу қарқынына сәйкес Маңғыстау облысы ең табысты 5 аймақтың тізімін жабады. Түркістан облысы республикада орташа мәні 1,96 баллмен 1,78 балл жинап, салыстырмалы түрде жақсы орынға ие (8 орын). Бұл статистикалық мәліметтердің бизнестің көңіл-күйімен және пікірімен белгілі бір арақатынасының болуын көрсетеді.
"Жаңа тауарлар мен қызметтердің пайда болуы тұрғысынан бизнес-сегменттегі бәсекелестіктің жоғары деңгейіндегі Қостанай облысының тәжірибесі таңқаларлық. Адал және адал бәсекелестік экономикалық және технологиялық дамудың, бүкіл ел бойынша алға жылжудың негізгі шарты екені ешкімге құпия емес. Сондықтан монополиялар құруға ұмтылатын шенеуніктердің "кеңестік ойлауын" қайта құру үшін тұрақты жұмыс қажет. Атап айтқанда, бәсекенің дамуы мен жаңа өнімдердің пайда болуына Солтүстік Қазақстан, Алматы облыстары мен Алматыда назар аудару керек", деді Рустам Жүрсінов.
Дамыған логистикалық инфрақұрылым және автокөлік тұрақтары мен қоймаларды пайдалануға дайын инфрақұрылым дайындалған, бұл Алматының ерекшелігі болып табылады.
"Алматыдан басқа, Атырау және Павлодар облыстары осы көрсеткіш бойынша көшбасшылардың үштігіне кіреді. "Бұл басқа облыстар мен қалалардың, әсіресе, Қостанай облысының өкілдері жоғарыда аталған өңірлерден көп нәрсені үйренеді деген сөз", деді Рустам Жүрсінов.
Респонденттердің айтуынша, ең белсенді бизнес Атырау, Қызылорда және Павлодар облыстарында шоғырланған. Бұл аймақтар жаңа кәсіпорындардың пайда болуына, транзакциялардың санына, нарық көлеміне және сатып алу қабілетіне алып келеді. Субъективті бағалауды ішінара ресми статистика растайды. Мәселен, Қызылорда және Атырау облыстары жұмыс істеп тұрған ШОБ санының өсу деңгейі бойынша көшбасшылардың бестігіне кіреді, Қостанай, Атырау және Қызылорда облыстарының кәсіпкерлері өз аймағындағы бизнестің рентабельділігіне оң баға береді.
"Аймақтарда рентабельді кәсіпорындардың өсуі салық түсімдерінің деңгейін сапалы түрде анықтайды. Алайда, мұнда "жұмсақ" деректер "қатты" мәліметтермен келіспеді. Осылайша, Түркістан, Алматы және Қарағанды облыстары ШОБ-тен түсетін салық түсімдерінің өсу қарқыны бойынша көшбасшы болып табылады. Егер салық түсімі бойынша орташа өсу қарқыны 126,4% болса, онда Түркістан облысында – 143,7%, Алматыда – 132,6% және Қарағандыда – 127.1%. Бұл ретте, Қостанай, Атырау және Қызылорда облыстарының осы көрсеткіштің өсу қарқыны орташа республикалық көрсеткіштен төмен. «Өңірлердің инвестициялық белсенділігі кейде үлкен алаңдаушылық тудырады, өйткені теңгерімсіздіктің өсуі және инвестициялық процестерді басқару сапасының төмендеуі байқалады.
Дегенмен, мемлекеттік және жеке инвестициялардың жоғары белсенділігі бар аймақтар бар. Кәсіпкерлердің айтуынша, бұл Қостанай, Батыс Қазақстан және Павлодар облыстары. Мұнда сауалнама статистикаға да қатысты. Осылайша, Батыс Қазақстан (129,2%) және Павлодар (126,7%) облыстары осы көрсеткіш бойынша көшбасшылардың үштігіне кіреді. Шымкент қаласы ШОБ негізгі капиталына салынған шетелдік инвестициялардың өсу қарқыны бойынша көшбасшы (139,1% және 4,00 тармақ)", деді ол.
Дегенмен, мемлекеттік және жеке инвестициялардың жоғары белсенділігі бар аймақтар бар. Кәсіпкерлердің айтуынша, бұл Қостанай, Батыс Қазақстан және Павлодар облыстары. Мұнда сауалнама статистикаға да қатысты.
"Осылайша, Батыс Қазақстан (129,2%) және Павлодар (126,7%) облыстары осы көрсеткіш бойынша көшбасшылардың үштігіне кіреді. Шымкент қаласы ШОБ негізгі капиталына салынған шетелдік инвестициялардың өсу қарқыны бойынша көшбасшы (139,1% және 4,00 тармақ) . Шикізаттық емес сектор кәсіпорындарының негізгі капиталына шетелдік инвестициялардың өсу қарқыны талданды. Бұл көрсеткіш бойынша Павлодар облысы кәсіпкерлерінің пікірі статистикаға ішінара сәйкес келді, яғни облыс 2,77 ұпаймен алғашқы бестікке кіреді. Павлодар облысындағы шикізат емес сектор кәсіпорындарының негізгі капиталына шетелдік инвестициялардың өсу қарқыны республика бойынша орташа мәні 118,3% болатын 138,7% құрады.
Сонымен бірге инвестициялық белсенділікке қатысты депрессиялық көңіл-күй Жамбыл облысында байқалады (1.73), 50/50 ресми статистика растайды. Сонымен, ШОК негізгі капиталға салынған шетелдік инвестициялардың рейтингісінде бесінші орынды иеленсе, шикізат емес кәсіпорындардың негізгі капиталына шетелдік инвестициялардың өсу қарқыны 13-ші орында.
Қазақстан аймақтарының айырмашылықтарының тарихи, географиялық, табиғи-ресурстық және өндірістік-экономикалық тамырлары бар. Алайда, олар аймақтағы және тұтастай елдің ШОБ дамуына кедергі болмауы керек. Керісінше, оларды аймақтың экономикасын әртараптандыру үшін әлеует ретінде пайдалану керек" деп сөзін түйіндеді Р. Жүрсінов.
