Кәдеге аспаған дипломнан қара жұмыстың бәсі артық

«Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы аясында 11 мыңнан астам ақмолалықты жұмыспен қамту жоспарланып отыр. Бұл шын мәнінде шарапаты мол үлкен көмек деуіміз керек. Індеттен арылған соң да сол 11 мыңнан астам отбасы­ның дастарқанынан бұйырған дәм арылмайтын болады. Қазірдің өзінде екі жүзге жуық жұ­мыс­шыға сұраныс бар. Әйтсе де, өзекті өртер өкініші сол – да­йын жұмысты істеймін деп бел буып, белсеніп шығатындар болмай тұрғаны қынжылтады. Көкшетау қалалық жұмыспен қамту орталығында жұмыссыз ретінде 540 адам тіркелген. Осы арадағы қисынсыздыққа қараңыз, жаңағы жұмыссыз ретінде тіркелген жарты мың­нан астам адамның арасынан жұ­­­мыс­шы таба алмау деген қи­сын­ға келе ме? Мұның себебі неде?

– Жұмыссыз ретінде тір­кел­ген адамдардың көпші­лігі қара жұмыс істеуге құлық­сыз. Кейбіреулерінің айтуына қараған­да, ұсынылған жұмыс­тан табатын жалақы жарытымсыз. Енді біреулері тіпті жұмыс істегісі келмейді. Жалақы туралы да уәж айтуға болады. Мәселен, ең төменгі жалақы 85 000 теңгеден басталады. Жұмыс ауқымына қарай одан әлдеқайда жоғары болуы әбден мүмкін. Бір қызығы есепте тұрғандардың басым көпшілігінің жоғары білімі бар. Бәлкім сондықтан болар, мұндай адамдар қара жұмыс істегісі келмейді, – дейді қалалық жұмыспен қамту орталығының маманы Александр Солодка.

Зер салып қарайтын болсаңыз, дәл қазіргі қиыншылық кезінде құрылыс пен жол жөндеу саласында жұмысшыға сұраныс өте жоғары екен. Мұндай жұмыстарды істеу үшін кәдеге аспай жатқан дипломның түкке де қажеті жоқ.

Тек масыл болып отырған адамдардың бо­йындағы отбасына деген жауапкершілік артып, қара жұмыс істесем де күнімді көруім керек деген ұмтылыс болса жетіп жа­­тыр. Тіпті коронавирус індеті шар­пы­май тұрып-ақ қалалық жарнама газе­ті­нің бетінен дәнекерлеуші, механизатор, жүр­гізуші, токарь, құры­лыс­шы ма­ман­дық­та­ры бойынша жұ­мысшы іздейтін жарнама көз сүріндіретін.

Біз бір жағынан елімізді жұ­мыс­сыздық жау­лап алды деп сары уайымға салынып жа­тамыз. Бұл шамасы бойкүйез, боркемік, сау­сағын қимылдатпай ақша тап­қы­сы ке­ле­тін адамдардың жұ­мыс­қа деген пе­йі­лі­нің жоқты­ғы­нан шығар.

Көпке топырақ шашудан аулақпыз. Жас­тар тарапынан жұмыс істеуге деген сәл-пәл ынтаны көргенде үміт оты тұтан­ған­дай.

– Жұмыспен қамту орталығына жаз­ғы де­малыс кезінде студенттерге лайықты жұ­мыс тауып бере ала ма деген үмітпен келіп отырмын. Табыла қалса, жаздай еңбек еткім келеді, – дейді студент Айсұлу Ба­тырбекова, – аздаған қара­жат жинап, ата-анама салмақ салмай, оқуға қажетті зат­тарымды сатып алар едім.

Осы бағдарлама аясында Көкшетау қала­сында жалпы көлемі 10,4 млрд тең­гені құрайтын 33 жоба іске асырылуда. Бұл дегеніңіз 2600 жаңа жұмыс орны. Оның 1300-і жұмыспен қамту орталығы ар­қы­лы өтуге тиісті. Енді бір мына дерекке назар аударыңызшы, қазіргі күні қажет болып отырған жұмысшылардың тек 26-ы ғана табылған. Міне, бүгінгі за­ман­дастарымыздың бо­йын­дағы ең­бек­­ке де­ген ықы­лас­тың шынайы көр­сеткіші.

Бұл арада ең басты айтарымыз, жас тол­қынның мамандық таңдаудағы жаң­сақ басуы. Оған алдымен ата-ана­лар­­дың те­ріс ық­палы көп тиеді.

– Өтпелі кезеңде жекеменшік оқу орын­­дары қоғамға қажеті бар ма, жоқ па, са­рап­қа салмай кейбір маман­дық­тар­­ды жа­уыннан кейінгі саңы­рау­құ­лақ тәрізді қап­татып жіберді, – дейді психолог Бақытгүл Оспанова, – әне бір жылдары заң­гер мен экономист ма­мандықтары бо­­йынша оқығысы келген жастардың саны күрт өсіп кетті. Ал еңбек нарығына мұн­­ша­ма маман қажет емес еді. Міне, жұ­мыс­сыз­дықтың көбейген тұсы да осы. Кәдеге аспай­тын диплом көбейді. Дип­ломы бар жас­тардың қара жұмысқа құлықсыз болатыны да осыдан.

Мамандардың айтуына қара­ған­да, ата-аналар бауыр еті балалары мемле­кет­­тік грант бойынша оқуға балы жет­пей­­тін жағдайда қай мамандық бойынша үміт­кер аз, соған тапсыра береді. Кейін бала ол мамандық бойынша жұмыс істей ме, жоқ па, мамандығы оны қызықтыра ма, ол жағы қаперге алын­байды. Түссе бол­ды, қолына дип­лом тисе болды. Енді біреу­лер үлпілдетіп бағып, үкілеп өсірген айналайындарын қасынан қарыс қадам ұзат­пай, өз қалаларында оқытуға тыры­сады. Мамандық таңдаудағы жаң­сақ­тық та осы жерде орын алмақ.

– Қазір білім ошақтарына оқу жы­лы­ның аяғында әрбір оқу орындарынан келіп жарнама жасайтындар бо­лып тұра­ды. Бірақ олар өздеріне қа­тысты басқа ма­мандық туралы еш мәлі­мет бермейді. Қай мамандық бо­йын­ша қызмет барысын­да тез кө­те­рілуге болады, қайсының та­бы­­сы толымды деген сұрақтарға жауап бол­­ма­ғаннан кейін үлкен өмірге енді ғана қадам басқан жастардың алдында бей­­­мағлұм дүние тұрмақ. Сондықтан білім ошақтарында жоғары сыныптарда мамандық дайындауға байланыс­ты ақпарат беретін үйірмелер жұмыс істе­се оң болар еді, – дейді қарт ұстаз Алпысбай Тұрсынбаев, – әр шәкірттің өмір­лік мамандық таңдауы өте маңызды қадам ғой.

Жұмысшы мамандығын даярлау тура­лы мәселе бүгін ғана көтеріліп отырған жоқ. Негізінен мыңдаған жұмысшы ар­мия­­­сын ұясынан ұшырып отырған кәсіп­тік-техникалық колледждердің жұ­мыс ауқы­мын бір екшеп алу әбден керек. Мәселен, механизаторларды даярлайтын колледждерде бүгінгі күні егістік алқап­тарда кездеспейтін астық ком­байн­да­ры мен тракторлардың ескі үлгі­лері оқы­тылуда. Бұл мәселені біз де індете іздеп көргенбіз. Колледж бас­шы­ларының айту­ларына қарағанда, оқу құралы ретінде құны әлденеше миллион тұратын жаңа шетелдік үлгідегі астық кешендері оқу орнына бұйыратын түрі жоқ. Тек плакаттар мен бейнебаян арқылы ғана оқытылады. Көз­бен көріп, қолмен ұстамаған соң санаға сіңе ме? Оның үстіне еңбек тәжірибесі де ке­­ше­гі кеңес заманындағыдай тиянақты өткі­­зіліп отырған жоқ. Қазір шағын ауыл­­дардағы шаруа қожалықтарына, серік­­тес­тіктерге тәжірибеден өткізу үшін кол­ледждің білім алушыларын топ-топ қы­лып жіберу мүмкін емес. Бірақ бұл арада біз мынандай ұсыныс айтар едік. Есе­сі­не аудан әкімдіктері арқылы келісіп, әр шаруашылыққа төрт-бесеуден жібе­ру­ге әбден болады. Сонда олар бүгінгі қол­да­ныс­тағы техниканың тетігімен тың­ғы­лық­ты таныса алар еді.

Сөз жоқ, мемлекет тарапынан шарапаты мол қамқорлық көр­се­тіліп отыр. Кол­ледж оқушы­ла­ры арнайы мем­лекеттік тап­сы­рыс бойынша білім алады. Оқу, жа­тақхана тегін, әлеу­меттік жағынан аз қам­та­масыз етіл­ген отбасылардың балалары тегін та­мақтана алады. Жол ақысына да же­ңілдік жасалған. Бірақ колледж бітір­ген білім алушылардың барлығы бір­дей өздері оқып-бітірген мамандық бойынша жұмыс істемейді. Колледж басшылары тү­лектерінің жұмысқа орна­ласқан, ор­на­ласпағанын зейнетақы қорына түсетін жарна арқылы ғана тұс­пал­дайды екен. Ол түлек өзі оқыған мамандық бо­йынша механизатор болып жұмыс істеп жүр ме, жоқ әншейін басқа жұмысқа орналасты ма, ол жағы тас қараңғы.

Бұл да үлкен мәселе. Өйткені жаңағы механизаторды оқытып даярлауға мем­лекет тарапынан қыруар қаржы жұм­салды ғой. Мәселен, Краснояр ауы­лындағы №3 агротехникалық кол­лед­ждің мемлекеттік тап­сырыс бойынша оқыған 10, Щучье қала­сындағы жоғары педа­го­ги­ка­лық кол­ледждің 10, осы қаладағы орман шаруа­шылығы, эко­ло­гия және туризм коллед­жі­нің 15, Көкшетау қаласындағы жоғары тех­­ни­калық колледжінің 50 түлегі маман­дық­­та­ры бойынша жұмыс істе­мей­ді. Егер әуел баста белгілі бір ма­мандық алып, жұ­­мысшы болып істей­мін деген балалар осы оқу орындарында оқы­ғанда, дәл бүгінгідей жұмысшыға жарымай отыр­мас едік.

Қос-қос дипломды сандыққа салып қойып, не қоғамға, не өзіне көк тиын пайдасын тигізбей отырған жұмыссыздар армиясының күн санап өсіп келе жатуы­ның бір себебі осы тәрізді. Ендігі бір себебі, мың рет айтылып, жүз рет жазыл­ғанымен, масылдықтан арыла алмай отырғанымыз.

Ақмола облысы