Тамила

Тамиланың таңғажайып өне­ріне таңырқап отырып осы бір оқиғаны қайта есімізге түсірдік. Санамыздың сахнасы тарлығынан шығар, мүсін өнері десе мүлгіген қалпы Еуропаға қарап есіней салатын әдетіміз емес пе! Әйт­песе түбі бір түркі жұртының тереңдегі тарихын тасқа қашап, биік-биік бітіктерге жорық жырларымызды дәптерлеген, батыр бабаларымыздың балбал мүсіндерін байтақ сахараға осыдан мыңдаған жылдар бұрын орнатып кеткен өзіміздің өр бабаларымыз емес пе еді!..

Тамила сол өршіл рух пен азат санадан туған дара дарын дер едік. Тамиласы кім деп тағатсыздана бастаған боларсыздар, бәрін рет-ретімен баяндайық.

Тамила Маматова – Алатаудың арғы бетіндегі қырғыз ағайынның қаршадай ғана бәдізші бегімі. Ұлы тұлғалардың асқақ мүсіндерін құмнан құйып, тұғырға көтеріп жүрген таңғажайып талант.

Бұл жаңа есіммен ойда-жоқта ұшы­растық. Әлеуметтік желінің бетін жүгіртіп жатып белгілі публицист Бауыр­жан Омарұлының парақшасында жарқ ете қалған ерекше туындыға елең ете қалдық. «Ала-Тоодой Айтматов» деп басталған жазбаны ашып оқымау мүмкін емес еді. «Бұл – қазақтар көп айта­тын Адамзаттың Айтматовы – шоң Шыңғыстың алып мүсіні. Авто­ры – жас шамасы біздің баламыз қарайлас қырғыздың бір тұтам ғана кішкене қызы Тамила Маматова. Саз балшықты илеп, құмда ойнап өскен кəдімгі айылдың перзенті. Қаламгердің құрыштай құймасын бір жыл бойы тер төгіп, ерінбей-жалықпай жасап шыққан көрінеді. Таланты телегей теңіз, табиғаты бөлек Тамиланың осы дүниесі туралы мәліметтер бүгінде әлеу­меттің желінің кемерінен асып-төгіліп жатыр... Мінсіз мүсін, терең талғам, ерен еңбек... Тау тұлғалы туындының кішкене қыздың қолынан шыққанына таң- ғаласың. Қазақша айтқанда, болайын деп тұрған бала!».

Бұл жазбаның ерекше айтар тұ­сы, Айтматов көкеміздің әлгі алып ескерткіші И.Репин атындағы Санкт-Петербург бейнелеу өнері, мүсін және архитектура институтын 2018 жылы бітірген мүсінші қыздың диплом жұмысы ғана екен. Сөзінің соңын ағамыз «Ал біз қазір қандай дипломдарды қорғатып жүрміз?» деп түйіпті! Рас-ау!

Тамиланың ыждаһатты еңбегі мен ықыласты тілегі оны осындай биік дәре­жеге көтергені қуантады. Не керек, құмнан құбылыс тудырып қайталанбас тарихи тұлғаларды саздан сомдап жатқан біртуған ағайындарымыздың айбыны асып-ақ тұр.

Енді ескерткіштің қалай дү­ние­ге келгенін қысқаша баяндап өткіміз келеді. Тамила жас күнінен классик жазушының шынайы болмысын ескерткіште ерекше көрсетуді армандайды екен. «Екінші мамандық алуым үшін диплом қорғап, жазушының жас күніндегі келбетін сомдауға тырыстым. Басында кемеңгер тұлғаның егде тартқан тұлғасын мүсіндегім келген, оған ұстаз­дарым жазушының жалын атқан жастық шағын сомдауды тапсырды. Ауылыма келе салып, кітапханаға тарттым. Қаламгер зертханасына үңіле жүріп алғашқы кескіндерді ойластырдым, түрлі эскиздер сыздым, портреттерге үңілдім, қайткен күнде қолымды жүргізуге талпындым. Неше күн өткенде тәуекелге бел байлап, қаңқаның алғашқы арматураларын дәнекерлей бастадым», дейді скульптор сұлу.

Композициялық құрылымы, жеткізер ойдың шешімі шебер шыққан туындыны автор әлі де дамыта түсетін сияқты. Мамандардың айтуынша, саз балшықтан жасалған бұл жұмыс әлі модель ғана деуге болады. Бұдан соң осы мүсіннің қалыбы жасалып, басқа металға немесе тасқа көшірілуі керек екен. Мүсінші Маматова бұдан бөлек, болашақта жазушы мүсінін қоладан да құюды армандайтынын айтады. Алайда қолаға кететін қомақты қаражатқа демеушілер табылмай жатқан сыңайлы. Талантты тұсайтын осындай тиын-тебен ғой, десек те оның қиял қанаты қайырылмаса екен дейміз. Айтматов феноменін ерекше бағалайтын Санкт-Петер­бург жұрты әлгі дипломды қорғау кезінде аталған мүсіннің биіктігі мен көлеміне қатты таңғалғанын айта кеткеніміз жөн. Аядай ғана шеберханадан алып мүсінді алып шыққан аруға шын өнерде шекара болмайтынын мойындай білетін ресейліктер зор ықылас танытыпты.

«Ей, қара тас! Менің сені қалай сүйеті­німді сезсең ғой! Сенен қиялымдағы кез келген мүсінді қашап алар едім! Сені қайырымсыз дейтіндердің өздері қатты!» деп тебіреніпті Тамила талант. Оның өресі биік өнері мен таңғажайып талантына біз де әлбетте бас иеміз. Бағанағы әңгімеміздің басында айтқан «Суретшіге ақыл, мүсіншіге бұлшық ет керек» деген сөз де Тамиланың тас мүсін­дерінің алдында аласарып бара жатқандай.

 * * *

Әйтеуір әңгімемізді классик жазушы Шыңғыс Төреқұлұлынан бастадық қой, сол қарымды қаламгер атамыз бір сұхбатында үнемі өзімен бірге алып жүретін екі жәдігері барын айтыпты. Оның бірі әйгілі «Манас» жыры болса, екіншісі өзіне ұстаз тұтқан ұлы жазушы Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы екен.

Біздің Тамила қарындасымыз да сол жазушы атасы жанынан тастамай кеткен ұлы хакім, кемеңгер тұлға Абай болмысын өз шығармашылығына өзек етсе қандай жарасымды болар еді. Әрине бұл іске ел би­лі­гін­дегі қызметшілер қырын қарамайды деп ойлаймыз. Біздегі бір-бірінен айнымай мүлгіген мүсіндерді көргенде «Тамиланың Шыңғысындай ескерткіш Абайы­мызда да болса» деп армандап қалғанымыз жасырын емес. Ха­кімнің асқақ тұлғасын шаблоннан шығарып, еркін сомдайтын Тамилаға тапсырыс берсек талайдың көкейіндегі Абай Алатаудың арғы қақпасынан алшаңдай кіретініне күмәніміз жоқ. Биыл адамзаттың алып ойшылының 175 жылдық мерейтойына Тамила талант тамаша тарту жасаса, оған үкіметіміз үрке қарамаса, нұр үстіне нұр емес пе!..