Суреттерді түсірген Ерлан Омар, EQ
Туристердің ағыны артады
Бізге де мұндай жаппай үрдістен шет қалуға болмайды» дегені есімізде. Еліміздің табиғатына қатысты мәселелерді тізбектеген Мемлекет басшысы экологиялық туризм мәдениетін белсенді дамыту – маңызды міндет екенін айтты.
Әлемдік туризмде кең тараған үрдісті Қазақстанда дамыту үшін Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің бастамасымен бірнеше жоба қолға алынды. Атап айтқанда, «Алтын Емел» және «Шарын» ұлттық табиғи парктерінде экологиялық туризмді дамыту тұжырымдамасы таныстырылды. Таяуда Алматы шаһарында қоғам өкілдерінің қатысуымен жиын өтіп, жауапты ведомство арнайы баспасөз турын ұйымдастырды.
Министрліктің ақпаратына сүйенсек, «Алтын Емелдің» аумағы 307,6 мың гектарды құрайды. Мұнда туристік бағыттардың саны – 3-еу. Былтыр ұлттық паркке 19 мыңдай турист келген. Бұл жердегі тәртіпті 144 қызметкер қадағалайды.
«Осы жобаны орындау арқылы 2025 жылға қарай жергілікті халық 250 жаңа жұмыс орнымен қамтылады. Жыл сайын келетін туристердің ағыны 20 мыңнан 78 мыңға дейін көбейіп, бюджетке түсетін қаражат 10 есеге артады», деді Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Ерлан Нысанбаев.
Тұжырымдаманы таныстыру кезінде министрдің орынбасары «Іле Алатауы» мен «Шарын» ұлттық парктерінің дамыту жобасын мысалға келтіріп, «Алтын Емелде» жүргізілетін жұмыстарды да бақылап, баға беретін тәуелсіз қоғамдық кеңес құрылатынын жеткізді.
Оның айтуынша, былтыр 2019-2025 жылдарға арналған туризм саласын дамытуға байланысты мемлекеттік бағдарлама қабылданып, соның негізінде еліміздегі экологиялық туризмді өркендету барысында АҚШ тәжірибесі ескерілмек. Дәлірек айтқанда, мұнда туристiк маршруттар мен соқпақ жолдарды дамытуға көбірек күш салынады.
«Сонымен бірге заманауи сапар орталықтары, кэмпингтер, этноауылдар салынады. Бұл нысандардың құрылысына жеңіл жиналатын материалдар пайдаланылады. Сондықтан парк аумағында түбегейлі үлкен құрылыс жұмыстары жүргізілмейді», деді Е.Нысанбаев.
Аталған аумақта 3 бағытты реттеп, жөнге келтіру жоспарланған. Нәтижесінде «Шыған» бақылау өткізу пункті маңындағы аумақта автокөлік тұрағы және этноауыл салынады. Туристерге Мыңбұлақ учаскесінде аялдап, жылжымалы асханадан тамақтануға жағдай қарастырылады. Сол секілді тарихи-мәдени нысан – Шоқан Уәлиханов бұлағына баруға мүмкіндік алады. Сонымен қоса жабайы аң-құстарды тамашалау үшін көру алаңы салынады деп көзделуде.
Салалық органның өкілдері межеленген мақсатты орындауға инвесторлар жұмылдырылатынын айтты.
Шарын шатқалының қирамайтынына кім кепіл?
Дәл осындай үлгіде «Шарын» ұлттық табиғи паркін де дамыту міндеті қойылған. Оның тұжырымдамасы қоғамдық кеңесте таныстырылып, бұл өңірдегі экологиялық туризмді жеке инвесторлар жолға қоятыны мәлім болды. Жобаға сәйкес, осы аумақта 2 заманауи сапар орталығы (300 млн теңге), 4 жаяу жүргінші маршруты (100 млн теңге), түнеуге арналған орындар (экоотель – 400 млн теңге), сондай-ақ этноауыл мен 3 көру алаңы салынады деп жоспарланып отыр. Тұтастай жобаға 3 млрд теңгеге жуық қаражат жұмсалмақ.
Мәдениет және спорт вице-министрі Өркен Бисақаевтың айтуынша, бұл жобаға кіріспес бұрын Құрама штаттардағы ұлттық парктердің тәжірибесі егжей-тегжей зерттелді.
«Біздің еліміз бен АҚШ-тағы ұлттық парктерді салыстырсақ, оларда инфрақұрлым бұрыннан бар. Бұл елде табиғи аумақтар жеке серіктеске арнайы шартпен 15 жылға беріледі. Тапқан пайданың бір бөлігі ұлттық парктің арнайы шотына аударылып, осы қаражат табиғатты қорғау шығындарына жұмсалады», деді вице-министр.
Экологиялық бағалау жүргізілді ме?
Алайда жоғарыдағы дамыту тұжырымдасымен келіспейтін жандар да бар. Алматылық белсенділердің пікіріне сүйенсек, инвестициялық жобалар қоршаған ортаға әсерді бағалау (ҚОӘБ) шараларынсыз іске асырылып отыр. Сол себепті табиғат жанашырлары мұндай тұжырымдамалардың қысқа уақытта атүсті қаралып, қабылдануына үзілді-кесілді қарсы.
«Ұлттық парктерде туризм инфрақұрылымын жедел дамыту бойынша мемлекеттік органдардың белсенді іс-қимылдары бірқатар мәселені туындатады. Мәселен, Қоршаған ортаға әсерді бағалауды жүргізбей – өсімдік жабындысын алып тастауға, ауыр техниканың көмегімен алаңдарды тегістеуге, геобұрандалы шегелерді (бетонды іргетасты ауыстыру) салынатын нысандарды қатайту үшін тереңдетуге бола ма деген заңды сауал туындайды? Заң не дейді? Экологиялық кодекстің 36-бабында: «1. Қоршаған ортаға әсерді бағалау қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына тікелей немесе жанама әсер етуі мүмкін шаруашылықтарға және өзге де қызметтің кез келген түріне міндетті саналады… 2. Қоршаған ортаға әсерді бағаламай, оған ықпал ететін шаруашылықты және өзге де қызмет жобаларын әзірлеуге және іске асыруға тыйым салынады…». Бұл ретте жердің үстіндегі және астындағы суларға, ландшафттарға, топырақ жабындысына, өсімдіктер мен жануарлар әлеміне және тағы да басқа әсерлер есепке алынатынын айта кеткен орынды», делінген Қазақстан биоалуандылықты сақтау қауымдастығының парақшасында.
Табиғат жанашырларының бұл көзқарасын басқа да қоғам белсенділері қуаттады.
«Алтын Емел» ұлттық паркін дамыту тұжырымдамасын қарау бойынша кезекті кездесу өтті. Іс жүзінде бұл жаңа байқауды ұйымдастыруға арналған кезекті жоспардың таныстырылымы. Онда Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жаңа учаскелерді ұзақ мерзімді жалға беруді жоспарлап отыр. Мұның бәрі қарақұйрықтар мен құландарды сақтауда әлі күнге дейін үлгілі болып келе жатқан паркте жүргізілмек», деді қоғам белсендісі Елена Ерзакович.
Аталған бастаманы ұсынған ведомство өкілдері құрылыс жұмыстары қоғамдық кеңес мүшелерімен талқыланғаннан кейін ғана инвесторлар ашық байқау негізінде анықталатынын жеткізді. Экология министрлігі ұлттық парк жерлері заң бойынша жекеменшікке берілмейтінін, тек белгілі бір аумақтар туризмді дамыту мақсатында уақытша пайдаланылатынын айтады. Десе де инвестор міндеттерін орындамаған жағдайда мемлекет кез келген уақытта келісімшартты бұзуға құқылы.
«Инфрақұрылым болмаса да халық келеді. Бірақ артынан қаншама қалдық қалады. Дәретхана, сондай-ақ тиісті орындар қарастырылмаса қаншама проблеманың орын алуына алып келеді. Биыл Көбейтұзда, сол секілді басқа да табиғи аумақтарда өзекті мәселелер туындағанда Президент біраз тапсырма берді. Сонда полициямен бірлесіп, ауқымды тексеру жұмыстарын жүргіздік. Нәтижесінде мыңдаған тұрмыстық қалдық жиналып, бірнеше проблеманың беті ашылды. Қолға алынған бұл жоба осындай түйткілді мәселелерді шешуге септеседі», деді Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің төрағасы Зұлпықар Жолдасов.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақта туристік қызметті жүзеге асыруға парк учаскелері бес жылдан 45 жылға дейін жалға беріледі.
Экологтар туристер ағынының салдарынан қорғалатын табиғи аймақтардың рекреациялық жүктемесі шамадан тыс артып, қоршаған ортаға залалы тиюі мүмкін деп алаңдаулы.
P.S. Әлбетте, Президенттің Жолдауында айтылғандай, экологиялық туризм мәдениетін қалыптастырған құптарлық іс. Әйтсе де, бұл шаруа тиянақтылықты қажет ететінін жоғарыдағы сын-ескертпелерден аңғаруға болады. Еліміз азаматтық қоғамды құруға бағыт алғандықтан қоғамдық пікірдің қаншалықты маңызды екені айтпасақ та түсінікті. Мемлекет басшысы айтқан «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдасының преамбуласы осыда жатыр емес пе?
