Руханият • 17 Қыркүйек, 2020

Жеті жасында жүйрік жүгендеген

788 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Тұлпарды тұрысынан танитын халқымыздың тағдыр-тәлейі атпен біте қайнасып жатыр. Бәсірелі бәсекеде көмбеден келер жүйрікке алғашқы айналымнан-ақ айдар тағып қоятыны сол. Қалай десеңіз де халқымыздың қанына сіңген қасиет қазанаттың дүбірінде тұрғандай. Өзі құралыптас балалар ағаш атпен алысып жүргенде күліктің күрең жалына жабысып, қариялардың көзқуанышына айналған жеті жастағы бала – бүгінде жалы биік азамат. Атбегі Дәулет Бейісбаев десеңіз, ат баптап жүрген шабандоздар өре түрегеледі. Қаламды да жанына серік еткен жас жігіттің өнерде де, өмірде де алар орны ерек.

Жеті жасында жүйрік жүгендеген

Дәулет Халықұлы – бәйгеге ат қо­сып жүрген ел азаматтарына таныс есім. Жалынды жас. Екі мүшелді енді еңсерген ол І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінде журналистика мамандығы бойынша білім алуда. Білімгер болса да сонау балауса шағынан жылқы баптаумен айналысып келеді. Шабандоз ретінде де өзі баптаған сәйгүліктермен сан мәрте топ жарғаны бар.

– Кешегі кезеңдегі ат баптау тә­сілдері бүгінде өзгеріске ұшырады. Оған дәуірдің дамуы әсер етсе керек, – дейді Дәулет Халықұлы. – За­ма­науи қоражай, жаттықтыру тех­ни­ка­ларының қоғамға енуі мен асыл тұқымды, таза қанды, арабы, ағыл­шын жылқыларының қазақ жеріне жерсіндіріліп, бәйгеге түсуін соның басты салдары деп ойлаймын. Тіпті өзінен туған жануарға, енесіне шабатын «тексіз» айғыр да шаршы топ­­­та шашасына шаң қаптырмай жүр. Алайда бұл айтылған дүниелер бәй­­­генің, ұлттық ат спортының сұр­қын қашырып, бәсін төмендетіп тұр дей алмаймыз. Десе де, ұлттық көз­қараспен байыптасақ, қазақы қаза­нат­тардың аламаннан көрінбей, кө­рінсе де бағы жанбай келе жатқаны қын­жылтады.

Бәйге десе ішкен асын жерге қоятын Дәулет Халықұлы арабы мен ағылшын, асыл тұқымды мен қа­занаттың шатысуынан пайда болған будандардың қазақы жылқыға дес бермей келе жатқандығын да алға тартты. Дегенмен әрбір тұлпардың бағының жануына – бабының жақсы болуы тікелей байланысты. Қазақ жеріне жерсіндірілген аттардың бәрі ұзақ уақыт бәйгеге дайындалады. Қа­раша түсіп, жерге тоң қатқаннан қораға тоғытылатын тұлпарлардың жемшөбі, оның мөлшері атбегінің қадағалауында. Бөктірілген арпадан бастап, жонына төселер жабуға дейін бапкердің жеке жауапкершілігінде. Аламанға ай қалды дегенде жү­ген­деп, жабу салып, баптай са­лар ке­шегілердің қазанатындай емес, асыл тұқымды сәйгүліктерге ұзақ уақытты қажет ететін бап керек. Осылай деп ойын айтқан атбегі өзі бап­таған тұл­парлардың қыр-сырын да әңгіме арқауы етті.

Тұлпардың іш тартуы, құмалақ тас­тауы қай мөлшерде, қай уақытта болатынын, жарауы жеткен аттың жоны шарқаттай жалтылдап тұратындығын, түптеп келгенде, бәйгеде алдына қара салмас қылқұйрықтының болмыс-бітімін егжей-тегжейлі баяндаған Дәулет Халықұлы қазанат пен жер­­сіңді жануарлардың тағы бір айыр­машылығын алға тартты.

– Бәйге үшін үкілеп үміт артып, асыл тұқымды, таза қанды аттарды сатып аламыз. Оның дені бабы мен бағы қатар келсе, иесінің қанжығасын майлайтыны хақ. Дегенмен бәйгеден кейін де дүйім елдің қанын қыздырар көкпар ойыны бар емес пе?! Өкінішке қарай, жерсіңді жануарлар бәйгеден кейін тұра алмай, екі-үш күн қорада жатып қалады. Кейбірі одан да ұзақ. Ал қасиетіңнен айналайын қазанатты Қырымнан Үрімге айдап, түн жорттырып аламанға түсірсең де, бәйгеден кейін көкпарға салсаң да мыңқ ет­пей­ді-ау. Кейде аламанның алды­нан­ келмеген қазақы атты «сазайын­» берейін деп жалпы көкпарға да­ салып жіберген кезім болды. Сонда ауыр­сынғанын аса қатты байқамадым.

Бабаларымыз күллі Еуразия ке­ңістігіне тұлпар тұяғының мөрін қал­дырғанда, сол қасиетті төл жануарымыз емес пе тақымында ойнаған?! Осылай деп іштей тебірене бірауық ой құшағында қалып, бүгінге дейін 100-ден аса бәйгеге ат қосып, соның алпыс-жетпісінде үздік үштіктен кө­рінген Дәулет Халықұлының ат­бегілік өнерге қанымен араласып, жанымен кірігіп кеткеніне сүйсіне түскендей болдық.

Алматы облысы Көксу ауданы­на қарасты Ақтекше ауылында қо­ңыртөбел тіршілік кешіп жатқан Ха­лық пен Дүйсебаланың бес баласы­ның бірі, атбегі Дәулет: «Кейде ару­лармен тілдессем де, аңдаусыз ат жай­лы әңгіме айтып қалатыным бар. Бұл қанға сіңген әдетім шығар», деп жылы жымияды. Жымия тұрып, болашақта да жылқы жануарын баптауды жалғастыра берерін, қазақтың ұлттық ат спортына өзіндік үлесін қосуға тырысатындығын тілге тиек етті. Журналистика саласында білім алып жатқан ол қазанаттың қасиеті туралы еңбек жазуды да іштей жос­парлап жүргендігін атаусыз қал­дыр­мады.