Сұраншы, Саурық батырларға ұрпақтары ескерткіш орнатты
Елбасы «Тарихты танып, зерделеу керек, тарихты таразылау керек, сонда тағдырыңды, бүгінгі тұрпатыңды танисың, келешегіңді бағдарлайсың, алдағы жүрер жолыңның сілемін зерделейсің...» деп нақтылаған. Осы орайда, Жетісу жерінде Сұраншы, Саурық батырларға ұрпақтары арнап салған ескерткіштің пердесі театрландырылған көрініспен ашылды. Дүйім жұрттың алдына шыққан Алматы облысының әкімі Аңсар Мұсаханов: «Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында ұлттық тарихты қайта түлету туралы мәселеге арнайы тоқталған болатын. Бұл орайда Жетісу жерінде айбынды да, атақты Сұраншы мен Саурық батырларға арнап ескерткіш ашып отырмыз.
Сұраншы, Саурық батырларға ұрпақтары ескерткіш орнатты
Елбасы «Тарихты танып, зерделеу керек, тарихты таразылау керек, сонда тағдырыңды, бүгінгі тұрпатыңды танисың, келешегіңді бағдарлайсың, алдағы жүрер жолыңның сілемін зерделейсің...» деп нақтылаған. Осы орайда, Жетісу жерінде Сұраншы, Саурық батырларға ұрпақтары арнап салған ескерткіштің пердесі театрландырылған көрініспен ашылды. Дүйім жұрттың алдына шыққан Алматы облысының әкімі Аңсар Мұсаханов: «Мемлекет басшысы халыққа Жолдауында ұлттық тарихты қайта түлету туралы мәселеге арнайы тоқталған болатын. Бұл орайда Жетісу жерінде айбынды да, атақты Сұраншы мен Саурық батырларға арнап ескерткіш ашып отырмыз.
Жетісу жерінде кешегі Қарасай, Наурызбай, Қабанбай, Райымбек батырлардан үзілмей келе жатқан батырлықтың алтын арқауын Саурық Ыстамбекұлы мен Сұраншы Ақынбекұлы жалғастырғанына тарих куә. Қос батыр ХІХ ғасырда Қоқан бектері мен қырғыз манаптарының үстемдігінен елді азат етіп, ғұмырларын ат үстінде өткізді.
Тарихи сын кезеңде елі үшін жандарын құрбан етіп, кең байтақ өлкені бізге аманаттап кеткен батырлардың арман-мүддесі бүгінгі күні орындалды.
Тәуелсіз ел болып, іргелі мемлекет құрдық. Тарихымызды түгендеп, салт-дәстүрімізді қайта жаңғырттық. Бүгін, міне, облыстағы ескерткіштер қатары тағы бір тұғырлы тас мүсінмен толығып отыр» деді.
Келесі кезекте, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Серік Үмбетов, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Сейіт Қасқабасов ұлттық құндылықты ғылыми тұжырыммен ұштастыра сөз сөйледі. Қос батырға арналып өткізілген ақындар айтысында бас жүлдені жеңіп алған Сара Тоқтамысова арнау айтқан соң, батырлар аруағына бағыштала құран оқылды.
Сұраншымен замандас-құрдас әрі ол жүргізген шайқастарға қатысқан даңқты ақын Сүйінбайдың – «Ту алып жауға шықсаң сен» атты тарихи өлеңі мен «Сұраншы батыр» атты толғауы бар.
Жыр сүлейі Сүйінбай ескі жырауларша, бұрын Қарасай заманында Дулат пен Шапырашты дұшпанның тепкісін көрген жоқ еді деп, өткен өмірді айта отырып, Қарасайдың ержүректігін үлгі етіп, Сұраншы, Саурықты қайрап, Қарасай бабамыз қырық мың дұшпанға тайсалмай, өзі жалғыз тиетін деп, қайраттандыра жігерлендіріп алып:
– Ақтұяқ атқа мінесің,
Бүгін маған ересің.
Қаншама халқың ереді,
Оны да кейін көресің.
Ту алып жауға шықсаң сен,
Іледе жатқан Жаныс пен
Шапырашты, көп Дулат,
Олар да атқа мінеді.
Өздеріңдей болған соң
Сұраншы, Саурық – тірегі», – деп бір қайырады.
Сұраншы – тарихи тұлға, ол елін, жерін отаршылардан қорғаған қаһарман. Жыр-толғауларда, аңыздарда ол мінсіз адам, сегіз қырлы, бір сырлы батыр. Сүйінбай да, Жамбыл да осы тұрғыда бейнелеген Сұраншыны. Әсіресе, Жамбылдың Сұраншысы – классикалық эпостың батыры кейпінде көрінеді. Ол – адамгершілігі мол, достыққа адал, дұшпанға қатал, жақсылық жасауға құмар үлкен жүректі азамат. Осындай ойды Саурық батырға қатысты да айтуға болады. Сүйінбай да, Жамбыл да өз шығармаларында Саурықтың ерлігі жөнінде толғайды, оны Сұраншымен қатар атап, батыр ретінде көрсетеді. Сүйінбай:
– Руы Шапырашты Саурық батыр
Дулатқа асқар таудай емес пе еді?!
Кеше өткен дүниеден екі үстінің
Саурықпен қай жағынан теңеседі?!
– деп ойын жалғаса, Жамбыл: – Батыр Саурық, Сұраншы жаудан өлген, Халық үшін шәйіт болып, жанын берген. Елді қорғап өлгеннің арманы не, Қалың қазақ құрметтеп, соңына ерген, – деп түйіндеген.
Сөйтіп, елім деп жарғақ құлағы жастыққа тимеген Сұраншы батыр 1864 жылы Оңтүстік өлкесін қоқандықтардан азат ету үшін болған соғыста Сайрам бекінісіне жасаған шабуыл кезінде ерлікпен қаза табады.
Әсілі, ат шаптырмай астың сәні кірген бе?! Бұл күні де тай, құнан, топ, аламан бәйге, жорға жарыс өткізілді. Аламан бәйгеде Ғабит Үмбетовтің «Қарақұс» атты тұлпары өзге аттардан қара үзіп оза шауып мәре сызығын бірінші болып қиды. Бас бәйгеге тігілген «Джип» автокөлігін жеңіп алды. Ал жорға жарыста Жамбыл ауданының «Көкжорғасы» төрт аяғынан тайпала жорғалап, бірінші орынға тігілген шетелдік автокөлікті иеленді.
Нұрбол ӘЛДІБАЕВ,
«Егемен Қазақстан».
Алматы облысы.
