Бұл – шаруаларды толғандырып отырған проблема
Мәжіліс Төрағасының орынбасары Қабиболла Жақыповтың жетекшілігімен кеше «Жерлерді мелиорациялаудың проблемалары және оны шешудің жолдары» деген тақырыппен Үкімет сағаты болып өтті. Депутаттар алдында Ауыл шаруашылығы министрі Асылжан Мамытбеков баяндама жасады.
Бұл – шаруаларды толғандырып отырған проблема
Мәжіліс Төрағасының орынбасары Қабиболла Жақыповтың жетекшілігімен кеше «Жерлерді мелиорациялаудың проблемалары және оны шешудің жолдары» деген тақырыппен Үкімет сағаты болып өтті. Депутаттар алдында Ауыл шаруашылығы министрі Асылжан Мамытбеков баяндама жасады.
Вице-спикер өзінің кіріспе сөзінде Қазақстанның әлемдік экономикаға белсенді түрде кіруі, оның бәсекеге қабілеттілігі, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуі – жер ресурстарын тиімді пайдалануға байланысты екендігін ерекше атады. «Сонымен, мемлекет алдында, еліміздің ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді одан әрі ұлғайту үшін жерді мелиорациялауды және суды пайдалануды түбірімен жақсарту міндеттері тұр», деді Қ.Жақыпов.
Бұдан кейін А.Мамытбеков баяндама жасап, мелиоративтік жүйені сауықтыру және суармалы жерлерді қалпына келтіру үшін нарықтық тетіктерді қолдану қажеттігіне назар аудартты. Министрдің мәліметіне қарағанда, қазіргі кезде суармалы жерлердің көлемі 1990-жылдармен салыстырғанда үштен бірге (2,1 миллион гектар) кеміп, 1,5 миллион гектарды құрайды екен. Оның негізгі себептері: жерлердің эколого-мелиоративтік нашарлауы, дренаждық және суармалы жүйенің қалпына келтіру және құрылысына инвестициялар салу деңгейінің төмендігі, тозу деңгейінің жоғарылығы, фермерлердің ылғал үнемдеу технологияларды енгізуге ынтасының жоқтығы және профилактикалық мелиоративтік жұмыстарды орындамау.
Бұдан басқа, министр су шығынын үнемдеуді қамтамасыз етудің және шаруашылықаралық ирригациялық жүйелерге инвестицияларды тартудың жалғыз тетігі – нарық тарифтерін орнату екендігін баса айтты. Оның сөзіне қарағанда, бірқатар аймақтарда суармалы су тарифтері төмен. Бұл шаруаларды суландыру жүйесін қалпына келтіруге және суды үнемдеу бойынша қандай да бір жұмыстарды жүргізуге ынталандырмайды. Су шаруашылығы нысандарына жөндеу жүргізуге кеткен шығындар есебінен тарифтерді қалыптастыру бұл салаға халықаралық қаржылық институттардың заемдық қаржыларын және жеке инвесторлардың қаржыларын тартуға мүмкіндік береді. Осы ретте тарифтерді өсіру шаруалардың суға деген шығындарын ұлғайтуға алып келмейді: қолдану көлемі екі кезеңде де азаяды, реконструкцияланған жүйелерде минималды шығынсыз алқапқа дейін жеткізу, сондай-ақ, суару кезінде үнемдеу жүйесін қолдану. Алдын ала есеп бойынша суды тұтыну 3-4 есеге дейін төмендейді.
Жеке жағдайларда, суға деген тариф фермерлер үшін қымбат болса, мемлекетпен субсидиялау қарастырылуы мүмкін. «Агробизнес-2020» бағдарламасының шеңберінде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің тамшылатып және жаңбырлатып суаруға арналған жабдықты сатып алу шығынының бір бөлігін өтеуді болжайтын инвестициялық субсидиялауды мемлекеттік қолдау шарасы қарастырылады. Министр бұл ретте мелиоративтік техникаларды сатып алғандар мен өз су желілерін қалпына келтіргендер шығындарының 50 пайызы бюджеттен қайтарылатынын алға тартты. Мысалы, мақта алқаптарын тамшылатып суару технологиясын ендіру 3-4 жылда өзін өзі ақтайды екен. Ал бір гектар жерге 4-5 мың АҚШ доллары қажет болса, оған шаруаның күші жетпейді. Сондықтан шаруа бюджеттен қаржы алып, оны алғашқы инвестициялық салым ретінде банкке апарып және оған «Қазагроқаржы» компаниясын жұмылдыра отырып, жаңа технологияны ендіруіне болады. Одан бюджетке салық ретінде түсім түседі және жұмыс орындары ашылады.
А.Мамытбеков бұл ретте жекелеген облыстарда суармалы жерлер ауқымы күрт қысқарғандығымен де бөлісе кетті. Мәселен, Ақмола облысында бұл көрсеткіш 95 пайызды, Қостанай облысында 80 пайызды, Шығыс Қазақстан облысында 60 пайызды құрап отыр. Суармалы жерлер оңтүстік облыстарда сақталғанымен, мұнда да қысқару баршылық. Мысалы, Алматы облысында суармалы жерлер 11 пайызға, Жамбыл облысында –32, Қызылорда облысында – 23 және Оңтүстік Қазақстан облысында 16,8 пайызға кеміген. Жалпы, еліміздегі су ресурстарының аумағы 100 текше/шақырымнан астам суды құрайды екен. Соның ішінде 56 пайызға жуығы немесе 56,6 текше/шақырымы өз аумағымызда қалыптасатын болса, қалған 44 пайызы тыс жерлерден келеді. Барлық судың пайдалануға қалатыны – 42 пайыз (немесе 42,6 текше/шақырым). Осыған орай, жыл сайын елдегі судың жағдайына, су нысандарының санитарлық жағдайына қарай оны тұтыну лимиті белгіленіп келеді. Мәселен, экономика салаларындағы суды пайдалану бойынша лимит 2012 жылы 26,7 текше/шақырымды құрады. Мұның 18,4 текше/шақырымы іс жүзінде пайдаланылды. Ал суды пайдаланудың басым бөлігі немесе аталған көрсеткіштің 60 пайызы ауыл шаруашылығы саласында тұтынылады.
Мәжілістің Аграрлық мәселелер комитетінің төрағасы Ромин Мәдинов жасаған қосымша баяндамасында жер иелерінің жерді пайдаланудағы жауапкершілігі заңмен нақты реттелмегендігіне ерекше назар аудартты. Депутат Төлеген Ибраевтың сұрағына орай берген жауабында министр суармалы жерлерге бақылау мен мониторинг дұрыс жүргізілмегендігін мойындады. Оның айтуынша, осыдан 3-4 жыл бұрын Жер кодексіне өзгерістер енгізілген кезде жер иесі немесе жалға алушы оны пайдаланбаса, онда алып қою нормасы қарастырылғанымен, артынша алынып тасталыпты.
Елдің стратегиялық дамуы мен оның азық-түлік қауіпсіздігінің ауқымды міндеттерін жүзеге асыру мақсатында қойылған депутаттардың көптеген сұрақтарына жан-жақты жауап берілді. Және де Мәжіліс депутаттары Үкіметке нақты ұсыныстар жасап, оның орындалуы қажеттігін негіздеді.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
