Тарих • 02 Қазан, 2020

Кеудесін орден-медальға толтырып қайтқан

863 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

Сұрапыл соғыс басталған кезде әкем Қызылқұм ауданындағы Ленин атындағы орта мектепте директор болатын. 21 жаста екен. Ал оған дейінгі өмір жолы әкемді тым ерте есейтіп, әсіресе ашаршылықтың салған зобалаңынан аман қалғанына сенер-сенбесін білмей жүріпті. Арыстағы жетім балаларға арналған үйді пана тұтып, аман қалған. Әкем Қаныбек Патсаев 1920 жылдың 17 маусымында Оңтүстік Қазақстан облысының Қызылқұм ауданындағы, Шардара ауылында қарапайым шаруа отбасында дүниеге келіпті.

Кеудесін орден-медальға толтырып қайтқан

Шымкенттегі мемлекеттік мұға­лім­­дер институтын енді аяқтап, мұ­ғалімдіктен соң директорлық қызметте жүрген оны 1942 жылы ғана әскер қатарына шақыртып, 22 жастағы әкем алғаш Шыршықтағы офицерлер даярлайтын училищені бітіріп, майданға офицер шенінде аттанған. Алғаш Степной Воронеж, Бірінші және Екінші Украина майдандарының құрамында атқыштар батальоны командирінің аға адьютанты болыпты. Сәл кейінірек әкем­­нің білімділігі мен қайсарлығына, ең­бекқорлығы мен  төзімділігіне тәнті болған әскери іс жөніндегі нұсқаушылар взвод командиріне ұсыныпты. Артынша рота командирі болған әкем Қаныбек Патсаев соғыста өте күрделі де, маңызды операцияларға қатысқан.

Әкем соғыста екі мәрте жарала­ныпты. 1943 жылдың қазан және жел­тоқсан айларында. Жаумен шайқас май­данның барлық жерінде жүріп жат­ты. Әкем басқарған рота жаудың екпінін тоқтатып қана қойған жоқ, өздері қарсы шабуылға шығып, ерліктің ерен үлгісін көрсеткені үшін «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталған. Жауды тықсыра қуған Кеңес әскерімен бірге әкем Венгрияны, Румынияны, Чехословакияны азат етуге қатысқан. 1944 жылы ол кезде тек генерал шеніндегілерге ғана берілетін «Александр Невский» орденін кеудесіне тағыпты. Венгрияның Клюж қаласында аяғынан жарақат алған әкем госпитальда емделіп болған соң, майданға қайта кірген.

1945 жылы соғыс аяқталған соң әкем елге бірден қайтқан жоқ. Бірне­ше орден-медальдың иегері, штаб бас­тығының орынбасары, капитан ше­ніндегі әкем әрмен қарай әске­ри қыз­метін жалғастырмақ болып, әскери академияға түсуге ұсыныс берген. Ұсы­ныс мақұлданып, енді әрекет ете бергенде күтпеген оқиға болады. Асанбек атты атамыз соғыстан аман-сау оралып, ауылға келсе әкемнің әкесі, Сағындық атам қатты ауырып, төсек тартып жат­қан екен. Тылдағы еңбек майданында аянбай еңбек еткен атамның жанында тек шыр-пыры шығып, шырылдап жүр­ген 14 жастағы әпкем Қалияшты көр­ген Асанбек атам әкемнің дерегін сұрастырып жүріп, әскери коммисариат арқылы елге шақыртады. Алайда әкем қайта қоймайды. Оның үстіне соғыс кезінде әкем украин қызымен көңіл қосып, Виктор есімді баласы болған. Ауылдан қайта-қайта «қайт» деген хабар келе берген соң әкем елге жинала бастайды. Әйткенмен, әйелі Қазақстанға келгісі келмей, сол жақта қалып қояды.

Әлі есімде. Мен 13-14 жасар кезім­де әкемнің сол әйелі Викторды ертіп ауыл­ға келді. Әкем Викторды алып қалып, тәрбиеледі, оқытты. Жұмысқа орналастырды. Надя деген келіннің қолынан дәм татты. Бірақ кейіннен Виктор Украинаға көшіп кетті. Естуіміз бойынша Виктор Патсаев қазір Жито­мирде тұрады, ғылым кандидаты, доцент. Елге келгеннен соң әкем анам Құн­дызайға үйленіп, бес ұл, бес қызға әке болады. Өзінің ұстаздық қызметін жалғастырып, С.М.Киров атындағы Қазақтың мемлекеттік университетінің филология факультетіне түсіп, Төлеген Тәжібаев сынды ұстаздардан дәріс алған. Университетте оқып жүріп-ақ Киров аудандық атқару комитетінің хатшысы болған әкем жұмыс десе өзге дүниені ұмытатын ерекшелігімен ел басшыларының көздеріне тез түседі.

Облыс басшылығы әкем Қаныбектің іс­керлік беделін орынды бағалап, 1952-1953 жылдары Шәуілдір ауданының, 1953-1956 жылдары Ильич ауданының аудан­дық депутаттар кеңесінің төрағасы етіп тағайындаған. Осы қызметті 1956-1958 жылдары Арыс ауданында жал­ғас­тырды. Бірде білсем деген құмар­лық­пен әкеме мынандай сұрақ қойғаным есімде:

– Сіз соғысқа кіргенде жиырмадан жаңа асқан жігіт едіңіз. Қыршынынан қиы­лып жатқан жолдастарыңызды көр­генде көзіңізге ажал елестеуші ме еді? – дегенімде әкемнің маңдайындағы сызаттары тереңдеп, көздері жасаурап кеткендей көрінді. Жалпы, әкеме соғыс туралы айту оңайға соқпайтынын түсінетінмін.

– Балам, – деп бастады әңгімесін ол. – Алғаш соғысқа кіргенде жау жайлаған аймақты көріп, көзіңе көкең елестей ме, болмаса ажал елестей ме, оны айтып жеткізу қиын-ақ. Өзің ажал аузында жү­ріп, ерлік жасайын деп ойлаудың өзі есерлік дер едім. Бір анығы, өзіңді өлімге әзір­мін деп есептеуің керек. Қорыққан сәт­терім болды. Тек, қорқынышты тез жеңіп, буындарыңды бекітіп алмасаң, ажал өзі-ақ іздеп табады сені, – деген әкем әңгімесін әрі қарай жалғастыруға ын­тасы жоқ екенін аңғартқан еді сол жолы.

Менің әкем тағдырлы адам. Аудандық атқару комитетінің хатшылығынан сов­хоз директоры, бөлімше меңгерушісі, мек­теп директорына дейін құлдырады. Оны құлдыратқан оңтүстікті басқарған Юсупов еді. Жүрегіне қаншалықты ауыр жүк түссе де мойымаған, қайта ширай түс­кен әкем жасыған жоқ, жігерлене түс­ті. Юсупов тік мінезді, алған бетінен қайт­пайтын әкемнің соңына шам алып түсті.

1984 жылдың 11 тамызы біз үшін ең ауыр да, қаралы күн болды. Осы күні әкемізбен мәңгілікке қоштастық. Қабыр­ғамыз қақырап, жүрегіміз қан жылап қал­са да, болған іске іштей мойынсұндық. Арыс­тай азамат арамыздан бір күнде ғайып болды.

Кіндігінен тарап, жолын жалғастырып жүрген Әнапия, Махамбет, Тұрсынай, Мұхтар, Роза, Ұлықбек, Бахытбек, Клара, Светлана, Жақсыгүл атты ұл-қыздары мен немере-шөберелері әрдайым әке рухына бас иіп, оның жаққан шырағын өшірмеуге тырысып бағамыз. Өсірген ұл-қыздары да елге танымал, елеулі аза­мат­тар.

1998 жылы Асық ата кентіндегі бір көшеге әкеміздің аты беріліп, көзін көрген, үзеңгілес болған, сүрінгенде сүйеу, жығылғанда демеу көрсеткен аға-інілері әкем Қаныбек туралы «Шұғыласы сөнбес шоқжұлдыз» атты естелік кітап шыға­рып, елге таратты. Жеңістің 70 жыл­дығы қарсаңында әкеміздің құрметіне Саябақ ашылып, ел игілігіне берілді. Келесі жылы саябақ ортасынан Қаныбек Пат­саев­қа ескерткіш орнатылды. Мұның бар­лығы елдің ерге деген құрметі. Әкем­нің ел ішінде абырой биігінен көрініп, ыстық-суығын бірге көтеріскен аяулы ана­мыз Құндызайдың да сіңірген еңбегі зор екенін түсінеміз.

 

Әнапия Патсаев,

химия ғылымдарының докторы, профессор