– Иә, менің туған жерім – Өзбекстан мемлекеті. Сонда өстім, білім алдым, кәсіп үйрендім. Мамандығым – дәрігер. Ташкент қаласындағы медициналық институтты бітіргем. Дәрігер болу бала күнімнен арманым еді. Анам дәрігер болған соң мен де дәрігер болғым келді. Содан он шақты жыл бойы сол салада еңбек еттім. Терапевт, гастроэнтеролог, эндоскопист – міне, алғашқы еңбек жолым. Мен Нұр-Сұлтан қаласына әкемнің шақыруымен келдім. Алдымен осында әкем келді. Құрылыс саласында бизнеспен айналысты. Сосын қарындасым жетті. Олардың соңын ала анам екеуміз Нұр-Сұлтан қаласының тұрғынына айналдық. Осында келгеніме тура он жыл. Ал көп тілдің жайына келсек, тілім орысша шыққан, мектепте, жоғары оқу орнында орыс тілінде білім алдым. Жоғары оқу орнын бітіргенше басқа шет тілдерін жақсы білген емеспін. Біліктілігімді жоғарылату үшін маған бірден үш тілді меңгеруге тура келді. Олар – корей, өзбек және ағылшын тілдері. Біріншіден, менің ұлтым – корей. Өз ана тілімді терең меңгеруім керек екенін саналы түрде сезіндім. Иә, бізге аталарымыз «үйде өз тілдеріңде сөйлесіңдер, әдет-ғұрыпты сақтаңдар» деп өсиет айтатын. Бірақ, біз сол өсиетті ұмытпасақ та, орындай алмаған ұрпақпыз. Сондықтан ең бірінші осы олқылықтың орнын толтыру үшін корей тілін үйренуім керек деп шештім. Екіншіден, дәрігер болған соң алдыма неше түрлі пациенттер келеді. Олардың ішінде орыс тілін білмейтін өзбектер де бар. Ал мен науқастарыма кеңес беруім керек. Егер олардың тілін түсінбесем қалай сөйлесемін? Сондықтан өзбек тілі де маған қажет еді. Үшіншіден, медициналық ғылыми материалдарды оқығым келгендіктен, ағылшын тіліне де зәру болдым. Осындай себептермен бірден үш тілді үйрене бастадым. Алдымен өзіме тілді тез үйрететін әдістеме жасадым. Сол бойынша алғашында жаттыға жүріп, кейіннен әр тілді терең меңгердім. Оның пайдасы – Оңтүстік Кореяда біліктілігімді арттыруға мүмкіндік алдым. Қай елге барсам да өзімді еркін сезінуге қол жеткіздім. Қай тілде сөйлесем, сол ұлттың сөйлеу ерекшеліктерін, әдеттерін «жұқтырып» алатынымды байқадым. Бұл қызық нәрсе.
– Сіз қазір менімен қазақша сөйлесіп отырсыз. Қазақ тіліне неге қызықтыңыз немесе үйренуге қандай қажеттілік болды?
– Шынымды айтсам, осында келгенше қазіргі Қазақстан туралы ақпаратым өте аз болды. Әкем Нұр-Сұлтан қаласын мақтап отыратын. Онда да «жаңа қала салынып жатыр, бизнес дамытуға мүмкіндіктер көп» – деген ыңғайдағы сөздерді айтатын. Ал қалаға келген соң көп нәрсені өз көзіммен көрдім. Ана тілін білмейтін қазақтар бар екен. Олар бір-бірімен орысша сөйлеседі. Бұл маған жаңалық болды. Рас, Ташкентте де орыс тіліне қажеттілік бар. Бірақ, онда көбіне өзге ұлт өкілдері бір-бірімен орысша сөйлеседі, ал өзбектер бір-бірімен өзбек тілінде сөйлеседі. Яғни онда өзбек тілінің мәселесі жоқ. Ал Қазақстанда қазақ тілінің мәселесі бар екен. Мен қазақша үйренгім келетінін әкеме айтқанымда, ол мұны құптамады. «Қазақ тілін білмесең де, мамандығың бойынша еңбек ете аласың. Мұнда көп орта негізінен орыс тілді» деді ол. Әкем қазақ тіліне қарсы адам емес, бірақ ол шындықты айтты. Бірақ менің тіл үйренуге деген құлшынысым тоқтап қалған жоқ. Осында келген соң да мен дәрігерлік қызметімді жалғастыра бердім. Арасында тіл үйреніп жүрдім. Үш жылдан соң аударма жағына ойыстым. Ағылшын тілінен синхронды аудармашы атандым. Бұл кезде мен ағылшын тілін орыс тілімен бірдей дәрежеде үйреніп алған едім. Еш қиналмай, ойланбай ағылшынша сөйлей алатын дәрежеде. Ал қазақ тілін үйренуге кіріскенде өзіме жасанды тілдік орта жасап алдым. Аудиоматериалдар арқылы. Өйткені менің маңайымда қазақ тілінде сөйлейтін ешкім болған жоқ. Аудиоматериалдарды бір жылдай тыңдаған соң барып қазақша тілім шықты. Құлағыммен тыңдаған нәрселерді ауызбен айтуға үйрендім. Әрине, тек тыңдау арқылы қазақша үйрендім десем жаңсақ болар, көптеген кітаптар да көмекке келді. Бірақ ең бірінші тыңдауға басымдық бердім. Тіл үйренушілер бір нәрседен қателесіп жатады. Олар оқи береді, оқи береді, ереже жаттайды. «Үйрене алмадық» –дейді сосын. Айтайын, тіл миға көзбен кірмейді, құлақпен кіреді. Сосын тіл үйренуге махаббат керек. Сол тілді жақсы көру керек. Мен қазақ тілін корей, ағылшын, өзбек тілдерін үйренгенім сияқты махаббатпен үйрендім. Қазір отыз тілдің грамматикасын білемін, бірақ төрт тілде жақсы сөйлеймін деп есептеймін. Қазақ тіліне алғаш қызыққан кезде карьера жасауды ойлағанымды жасырмаймын. Кейін келе «қызмет ету» дейтін түсінік пайда болды. Біздің ата-бабаларымыз күштеп қоныс аудару кезінде ең алдымен Қазақстанға келген. Үштөбе қаласына. Кейіннен жер-жерге тарап кеткен. Ең көп корейлер Өзбекстанға кеткен. Өйткені, корейлер жер емген халық. Қазақстанға келгенде оларға жергілікті қазақтар көп жақсылық жасағанын білеміз. Сол кездегі қазақтар болмағанда біздің ата-бабаларымыз аман қалмас еді. Сол жақсылықтың өтеуі болуы керек деген ойдамын. Сондықтан осында келген кезде өз жеріме оралғандай сезімде болдым. Өзімді корей рулы қазақпын деймін. Екіншіден, ақын Мұхтар Шаханов қазақ тілінің мәселесін көп көтерді. Орыс тілінде ойланып, орысша жазатын, орысша түс көретін, орысша жылап, орысша күлетін қазақтар туралы көп жазды. Бірақ одан мәселе шешілмейді. Ол үшін еңбектену керек. Тілді үйретуге көмектесу керек. Меніңше, орыс тілі жаман тіл емес. Бірақ оның негізгі отаны – Ресей. Ал Қазақстан халқы, әсіресе қазақтар қазақ тілінде сөйлесе, сонда әділетті болмақ.
– Сонда біржола лингвистикаға бет бұрдыңыз ғой. Сіз ашқан «Лингва Тен» орталығының мақсаты қандай? Қай тілдерді үйретесіздер?
– Менің негізгі кәсібім – дәрігерлік. Онымен қош айтысамын деп ойламаймын. Мүмкін күндердің бір күнінде қайтадан дәрігер болып еңбек етуім де ғажап емес. Ал әзірге тіл үйрететін орталықтың жұмысымен айналысып жатырмыз. Орталығымыз 2017 жылы ашылды. Алғашында ағылшын тіліне басымдық беріп, ағылшынша үйрететін орталық ашуды жоспарлағанбыз. Байқап қарасақ, ондай орталық өте көп. Біздің олардан ерекшелігіміз болуы керек қой. Сосын қазақ тіліне басымдық жасадық. Қазір біздің орталықты негізінен көп адам орыс тілділерге қазақша үйрететін мекеме ретінде таниды. Бірақ біз бірнеше тіл үйретеміз. Үш бағытта жұмыс істеуді мақсат етіп қойдық. Бірінші, орыс тілділерге қазақ тілін үйрету. Екінші, қазақ тілділерге ағылшын тілін үйрету. Үшінші, ағылшын тілділерге қазақ тілін үйрету. Әзірге соның алғашқы екеуі іске асты. Одан бөлек, корей, түрік тілін үйренем деушілерге де қызмет көрсетеміз. Қалыптасқан жағдайға сәйкес оқыту онлайн түрде өтеді. Орталықта менен басқа да тәжірибелі оқытушылар бар. Олар менің тіл үйрету әдістемемді қолданып, сабақ өткізеді.
– Сіздің әдістемеңіздің ерекшелігі неде? Алғашқы нәтижелер қандай?
– Ерекшелігі дейсіз бе? Бұл туралы кітап әзірлеп жатырмыз. Осы жуырда дайын болады. Әдістемемнің ерекшелігі ретінде бір ғана нәрсе айтқым келеді. Мен тілдерді ешкімнің көмегінсіз, өз бетіммен үйрендім. Тіл үйрену барысында көмектескен әдістердің көпшілігін кітапқа қолдандым. Бұл кітап – тіл үйренушіге орысшалап айтқанда «старт» береді. Әрі қарай жылдамдығын арттыру, игеру өзіне байланысты.
Орталыққа келіп, тіл меңгерген адамдар көп. Олар көбіне орыстілді қазақтар. Осында қазақша бірауыз сөз білмейтін қазақтар келіп, жақсы жетістікке жетті. Білесіз бе, олар «мен қазақша үйреніп жатырмын немесе мен қазақша жақсы сөйлейтін болдым» деп жарнамалап айтпайды. Өйткені, қисын бойынша, өз тілін білу – олардың міндеті. Олардың қазақ тілін жақсы меңгеріп кетуіне менің де біршама септігім тиеді. Өйткені ұлтым басқа ғой. «Мына жігіт корей болса да қазақша сөйлейді, мен неге сөйлей алмаймын?» деген сияқты намысы оянады емес пе? Осында біріншіден, бейнелеп айтқанда «шабадандық көңіл күймен» жүрген адамдар келеді. Олар Ресейге не шетелге кеткісі кеп жүрген қазақша білмейтін қазақтар. Мен олармен біраз сөйлесемін, қазақ тілін үйрену оңай екенін айтамын, көмектесетінімді жеткіземін. Екіншіден, қазақша білмейтін баласын жетектеген ата-аналар келеді. Бұл парадокс жағдай. Ата-анасы қазақшаға судай. Ал баласы қазақша білмейді, есесіне, орыс тілінде сайрап тұр. Сол ата-аналардың балаларымен қарым-қатынас жасауға уақыты жоқ. Ал балаларды «Ютуб» тәрбиелеп жатыр. Міне, үлкен қалаларда осындай буын қалыптасып келеді. Бұл үлкен мәселе меніңше. Олар қазақ тілін жек көргені үшін орысша сөйлеп жүрген жоқ. Мәселе – ғаламтор олардың анасына айналды. Далаға шықса достары орысша сөйлейді. Осылай орыс тілі саналарына сіңіп алды. Орыс тілі вирус сияқты, тез кіріп кетеді. Өйткені біздің алатын ақпаратымыздың көп пайызы орыс тілінде. Сол ата-аналар ең құрығанда балалардың гаджетін қазақ тілінде теңшеп, «Ютубтан» қазақша ойындар мен мультфильмдер көруіне мүмкіндік жасап берсе дейсің.
– Сіздің әдістемеңіз бойынша қазақ тілін қанша уақытта үйренуге болады?
– Мәселе уақытта емес. Мысалы мен көп нәрсеге дәрігерлік көзқараспен қараймын. Қазақша тіл білмейтін қазақты мен ең алдымен пациент ретінде қарастырам. Ол – науқас. Енді мен оның айығуына көмектесуім керек. Сол үшін барымды саламын. Мен оған ұрыспаймын, өзі білетін нәрсені айтпаймын, мақсатым – барынша тілге қызықтыру, тарту. Тіл адам сияқты. Ол жанды құбылыс. Оны өзіңе тарта беру керек. Тартыла келе бір күні ол сенің ішіңе кіріп алады. Мен осыны барынша шынайы ұқтырам. Мен өзімді ең күшті, ең ақылды, ең жақсы мұғаліммін демеймін. Бірақ тілді махаббатпен үйретемін. Өзгелер көрмей тұрған нәрсені байқай аламын. Осыдан екі ай бұрын Қанат Тасыбеков ағамен бірге Зерендіге бардық. Сонда орыс тілділерге қазақша үйретуге арналған әдістемеміз жөнінде әңгімеледік. «Влад, сен қазақ емессің, біз қазақ тілін сенен жақсы білеміз» – деген мұғалімдер болды. «Әрине, мен қазақ емеспін. Қазақшаны ойланып барып сөйлеймін. Сіз бен менің айырмашылығым осында ғой. Яғни өзге ұлт азаматы ретінде мен қазақ тіліне сырттай қарай аламын. Осы тілдің ерекшелігін жақсы меңгердім. Әрі әдістеме жасадым» дедім оларға. Расында орыс тілділерге «сөйлеп отырмын», «айтып жатырмын», «жаңбыр жауып тұр» дегенді ұқтыру оңай емес.
– Қазақ тілді аудиторияға ағылшыншаны қазақ тілі арқылы үйретем дегенді айттыңыз? Бұл аудитория кімдер? Сосын ағылшын тілділерге қазақ тілінің керегі бар ма?
– Иә, екінші бағытымыз – ағылшын тілін қазақ тілін баспалдақ етіп үйрету. Қазақ тілінде еліміздің оңтүстік өлкесі көбірек сөйлейтінін білесіз. Біздің мақсатымыз – оңтүстік. Оңтүстіктің қазақша судай сөйлейтін адамдарына орыс тілінің көмегінсіз ағылшынша үйрету. Мүмкін бізге көмектесетін адамдар табылып қалар? Мұғалімдер жіберерміз. Бұл жоба жетілдірілу үстінде. Ағылшын тілін қазір де үйретіп жатырмыз. Ал оңтүстік бағыты іске асса, көбірек адамға үйретер едік. Ал ағылшын тілді адамдарға қазақша үйрету дейтін бағытқа келсек, бұл жерде ең алдымен Димашты айтар ем. Димаштың жанкүйерлері ол сөйлейтін тілді білгісі келеді. Көрдіңіз бе, қазақ тілінің аясы кеңеюіне Димаш ән айтып жүріп-ақ қызмет етуде. Маған достарым «қазақ тілін дамытуға көп еңбек етіп жатырсың» дейді. Жоқ, мен олай ойламаймын. Қазіргі кезде қазақ тілі үшін Димаштың еңбегі зор. Димаш сөйлеген тілді үйренгісі келетін адамдар біздің орталыққа хат жазады. «Қазақша үйретіңіздер» – деп. Головкиннің арқасында шетелдіктер Қазақстанның қай жақта, қандай ел екенін білсе, Димаштың арқасында қандай тілде сөйлейтінін біліп жатыр. Міне, сол жанкүйерлерге біз қазақша үйретсек дейміз.
– Жуырда Парламент Сенатына сарапшы ретінде шақырылдыңыз ғой. Сонда не жайлы әңгімеледіңіз, қандай мәселе көтердіңіз?
– Менікі сол қазақ тілінің мәселесі. Міне, тәуелсіздік алғанымызға отыз жыл болды, қазақ тілін білмейтін қазақтар көп дедім. Оларға қазақшаны үйрете алмай жатырмыз дедім. Ең соңында «мен әдістеме жасап шықтым. Сол бойынша оқытса, бір жыл ішінде қазақша сөйлейтін қазақтар көбейеді» дегенді айттым. Енді олар мені шақырса, бірлесіп жұмыс істеуге дайынмын. Себебі, бұл өте ауқымды мәселе. Тіл мәселесін жақсы түсінемін. Ана тілін білмейтін корейлер де баршылық...
– Сіздің әлеуметтік желіде белсенді екеніңізді білеміз. Әлеуметтік желі арқылы имиджіңіз қалыптасты. Көпшілік таниды. Әйтсе де үнемі желіде пікір алмасып отыру, үнемі бірдеңе жазу шаршататын кездер бола ма?
– Жоқ, шаршатпайды. Олар маған жарнама жасап отыр ғой. Сосын мен өз уақытымды әрқашан үнемді пайдалануға талпынамын. Былайша айтқанда менде бос уақыт жоқ. Көп адамдар сонша тіл білгеніме қарап лингвист деп ойлайды. Бірақ өзіме салсаңыз, лингвистикам әлі де аз. Оған қарағанда менің дәрігерлік білімім жоғары. Ал көпшілік адамдардың уақытын қалай пайдаланатынын мен түсінбеймін. Олардың уақыттары қайда кетеді? Сөйлесіп отырып та, жазып жатып та арасында бірдеңелерді жоспарлап, миымды көп жұмыс істетуге үйретіп қойдым. Менің ойымша көп нәрсе еңбекпен келеді. Мен неге Димашты жақсы көремін. Ол бүкіл дүниеде күшті дауыс иесі. Ол – қазақ. Ол – еңбекқор адам. Басқа әншілердің табиғи даусы Димаштан аз болмауы мүмкін. Бірақ олардың еңбегі аз. Еңбек етпейді. Сондықтан еңбек етіп те, өз еңбегіңді жарнамалап та үйрену керек.
– Өзіңізді үнемі қамшылап отырасыз ба? Жеткен жерде тұрып қалмай не өз жетістіктеріңізді қанағат тұтып қалып кетпей, алға ілгерілеп отыру үшін өзіңізді қалай баптайсыз? Өзіңізге қандай мотивация бересіз?
– Біздің мотивациямыз – отбасымыз, ата-анамыз. Егер біз ата-әжелерімізді, әке-шешемізді, балаларымызды сыйламасақ, құрметтемесек, бізде мотивация болмайды. Кері кетеміз. Отбасы құндылығы мен үшін ең бірінші орында тұрады. Алдымен отбасыдағы ауа райы, адамдардың көңіл күйі жақсы болу керек. Отбасыдағы береке шабыттанып жұмыс істеуіме мүмкіндік береді. Мысалы, маған адамдар «жас көрінесіз» деп айтады. Мен неге жас көрінемін. Арақ ішпеймін, темекі тартпаймын, құнарлы тамақ жеймін, спортпен шұғылданамын. Бұл әдеттер бала кезден бойға сіңірілді, солай қалыптастық. Кейіннен дәрігер боп еңбек етіп жүрген кезде де науқастарды емдеу үшін, сөзім өтімді болу үшін, өзім де соған сай болуым керек деген ұстанымда болдым. Алдыма келген науқасқа темекі тартпа, арақ ішпе деп айтуым үшін өзім де соны ұстанған болуым керек қой. Сондай-ақ науқасқа аз тамақ іш деп алып, өзім оның алдында жуан қарынмен тұрсам, кім маған сенеді? Міне, осындай нәрселер әрқашан формада жүруге септігін тигізді. «Молданың айтқанын істе, істегенін істеме» дейтін сөз бар ғой қазақта. Ондай екіжүзділікке жаным қас. Әр таңның атысын мен ең соңғы атқан таң сияқты қабылдаймын. Сол үшін аянбай еңбек етемін. Кейде «мен тек ұйықтап жатқанда ғана жұмыс істемеймін» деп әзілдеймін. Өйткені, еңбекті ең бірінші орынға қоямын.
– Әңгімеңіз үшін рахмет.
Әңгімелескен
Айгүл СЕЙІЛ,
«Egemen Qazaqstan»
