Суретті түсірген автор
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылы Семейге келген сапарында «Полигон зардабын тартқан азаматтарға жасалатын жеңілдік лайықты деңгейде болуы қажет. Үкіметке полигон аумағындағы халыққа берілетін әлеуметтік көмектің мөлшері жөнінде нақты ұсыныстар әзірлеуді тапсырамын», деген еді.
Содан бері Семей ядролық полигонынан зиян шеккен азаматтарға жеңілдік қарастырылып жатыр деген жағымды жаңалыққа құлақ түріп жүрген халық Президенттің тапсырмасынан нәтиже шығады деген үмітте.
– Полигонның зияны Семей, Абай, Абыралы, Курчатов өңірлерімен қатар, көрші Қарағанды облысына да әсер етті. Дегенмен Абыралыға көп жайылды. Салдарынан ел көшті. Бұрынғы аудан орталығы ауыл деңгейіне түсті. Үлкен аумақ бос қалды. Ерекше көңіл бөлінетіндей жер еді, – дейді ауылдың бас дәрігері Әкімбай Боранбайұлы.
Бас дәрігердің айтуынша, Абыралы өңірінде туу көрсеткіші де төмендеп кеткен. 1990 жылдары мұнда жылына 300 нәресте дүниеге келсе, қазір 50-70-тің айналасында ғана. Оның өзінде аяғы ауыр әйелдерді алдын ала генетикалық тұрғыда тексеріп, баланың денсаулығын іште жатқанда-ақ бақылауларына алады.
Сөйтіп, денсаулығында кінәраты бар балаларды алғызып тастауға кеңес береді. Мұндай ұсынысқа ата-аналар да түсіністікпен қарайды екен. Өкінішке қарай бұл жағынан көрсеткіш жоғары. Жоғары болатыны, сол баяғы қазақ даласына жайылған полигонның уыты.
– Жалпы, жергілікті халықтың денсаулығы нашар. Бір адамның бойында бірнеше ауру бар. Полигон радиациясының ең үлкен зияны – адамдардың өмір сүру жасын қысқартты. Көбі 55-60 жасында-ақ кетіп қалып жатыр. Абыралылықтарда «Алпысқа жету арман» деген тәмсіл бар, – дейді Әкімбай Шақантаев.
Өңірдегі ауылдарда обыр ауруымен ауратындар да аз емес көрінеді. Дәрігерлердің сөзінше, оларды республикалық реестрге кіргізу үшін толық тексеруден өтуі керек. Ал науқастар белгіленген талап бойынша тексеруден өткенше, өздері өмірден өтіп кетіп жатады екен. Бұл өз алдына үлкен проблема.
Бүгінде Абыралы өңірінде бар-жоғы бес ауылды қосқандағы халық саны 3,5 мыңның айналасында ғана. Орталықтан алыс жатқан ауыл болғанымен, мұнда терапевт, рентгенолог, невропатолог сынды дәрігерлер бар. Заманауи үлгідегі рентген аппараты жұмыс істеп тұр. Қажет болса УЗИ-ге де түсуге болады. Ал окулист, лор сынды мамандарды ұстауға мүмкіндік жоқ көрінеді. Арнайы дәрігерлердің көмегі керек бола қалған жағдайда, Семей қаласындағы мамандардың көмектеріне жүгінеді. Ауылдағы дәрігерлердің мақсаты – алғашқы көмек көрсетіп, қажет болған жағдайда қалаға жөнелту. Олар қаладағы ауруханалармен келісімшарт негізінде жұмыс істеседі. Бас дәрігердің сөзінше, келісімшарт жасасқан ауруханаға да берешектері көбейіп кеткен сияқты. Одан бөлек, аурухананың жөндеу жұмыстарына да қаржы таба алмай отырған көрінеді.
Ал ауылдықтардың ең негізгі тілегі – Қайнардағы емхананы оңалту-сауықтыру орталығына ыңғайлап, білікті мамандар елдің денсаулығын түзетуге септессе, Үкімет тарапынан әлеуметтік көмек көрсетілсе деседі.
– Абыралы – қасіретті де қасиетті жер. Қасіретті деп отырғаным, жерінде жылдар бойы қаншама дүмпу болды. Ал қасиетті дегенім, ақындар, ғалымдар шыққан құтты мекен. Мұнда қазір ата-бабасының жерінен табан аударғысы келмеген нағыз жерін сүйетін батыр халық тұрады. Сондықтан мемлекет тарапынан көңіл бөлінуі керек. 1958 жылдың 6 шілдесіне дейін жәрдемақы беріліп келді де, мораторий жарияланды. Содан бері тып-тыныш. Өзімде қант диабеті бар. Мен сияқты азаматтар қаншама?! – дейді Қайнар ауылының тұрғыны Талғат Салменов.
Ядролық полигонның зардабын тартқан тұрғындардың көбі заңымыз Ресейдегідей болса деген соң, 2002 жылы қабылданған көрші елдің полигон туралы заңын парақтап көргенбіз. Қазақшаласақ, «Федералдық заң Семей полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан радиациялық әсерге ұшыраған Ресей Федерациясының азаматтарына әлеуметтік қолдау шараларын қамтамасыз етуге бағытталған» деп басталады. Сонымен қатар «санаторий-курорттық немесе басқа денсаулық сақтау мекемесіне жолдамамен жыл сайынғы ақысыз қамтамасыз ету, ал жолдама беру мүмкін болмаған жағдайда, оның орташа құн мөлшерінде ақшалай өтемақы төлеу. Санаторий-курорттық емделуге жолдамалармен қамтамасыз ету, ал жолдама беру мүмкін болмаған жағдайда оның орташа құн мөлшерінде ақшалай өтемақы төлеу тәртібін Ресей Федерациясының Үкіметі айқындайды» деп жазылған. Көрші елдің заңын тізе берсек, жеңілдік көп. Тіпті полигон аймағында өмір сүрсе, зейнеткерлікке он жыл бұрын ерте шығады екен.
Ал бізде он күн экологиялық демалысыңыз бен ай сайынғы жалақыға 4167 теңге үстемеақы қосылады, сонымен болды.
«Көп тілегі – көл» деген. Семей – Қайнар жолына асфальт төселіп жатыр. Су мәселесі де шешімін тапқан. Ендігі жылы Семей ядролық полигонының жабылғанына 30 жыл толуына орай қазақ даласындағы қасіреттің зардабын тартқан тұрғындарға әлеуметтік көмек көрсетіліп, бірқатар жеңілдік жасалса, алғыс жауған күн болар еді.
Шығыс Қазақстан облысы
