1 қыркүйек, 1992 жыл. …Иә, сәт, сапар басталды! Белгiлi мiржақыптанушы ғалым Марат Әбсеметов екеумiз қиырдағы Карелия жерiне Мiржақып атамыздың сүйегiн әкелу үшiн ұшақпен Арқалықтан түнгi сағат 2-ден 15 минөт кеткенде ұшып шықтық.
Торғай қаласында Гүлнәр апай жатыр. 24 тамызда келген едi. Ертең 2 қыркүйекте Торғайдан РАФ көлігімен төрт жiгiт шықпақ. Бiз оларды, Алла қаласа, Сосновецте күтемiз.
«Еңбекшi Қазақстанда» iстеген М.Дулатұлы нағашымның жолымен тағдыр менi сол кiсiнiң тума газетi «Егемен Қазақстан» шаңырағына әкелiптi. Ендi өзiн жоқтап үлкен мақсатпен жолға шығып бара жатырмыз. Бұл оқиға күллi журналистiк ғұмырымның, бәлкiм, биiк белесiне айналар-ау!..
Е, Алла, жар болсын де!
2 қыркүйек, 1992 жыл. Орал арқылы Мәскеуге түнгi сағат 4-тен 15 минөт кеткенде келiп қондық. Кешкi 18 сағат 22 минөтке – Петрозаводскiге пойызға билет алдық.
Осыдан екi жыл бұрын Марат Сосновецтегi М.Дулатұлының қабiрiн ашып көрiп, мүрденiң анық-қанығына көз жеткiзгеннен кейiн, түбi бiр елге әкеле қалса басы-қасында болармын-ау деген тәттi тiлек ойға маза бермей жүрген. Ендi соның сәтi түсетiндей…
3 қыркүйек, 1992 жыл. Сосновецке түстiк. Бiз кезiнде Маратқа Мiржақып iзiн көрсетiп, қабiрiн ашқанда басы-қасында болған Клавдия Михайловна Стенникованың үйiне келдiк. Ақжарқын кiсi екен, етжеңдi, сары, жетпiске келген, жергiлiктi мейманхананың меңгерушiсi. Шайын қойып, барын алдымызға тосып, жiк-жапар болып қалды. Шайға қандырған соң мейманхана кiлтiн берiп, үйiнен шығарып салды.
Жақсылап жайғастық, төрт кереует екен. Барлық жағдай бар. Марат Мiржақып, Ағыбай аталары туралы көп ғибратты әңгiме айтты. Бөлме төрiне Мiржақыптың өзiмiз ала келген үлкейтiлген суретiн қойдық. «Ертең қайтарда мәшине әйнегiне iлiп қоямыз», – дедi серiгiм…
4 қыркүйек, 1992 жыл. Мiне, сонымен Сосновецтiң алғашқы таңын қарсы алдық. Қоңыр салқын, ылғалды, ашық таң.
Тоғыз сағат қырық бес минөтте Сосновец стансасының темiржолынан 50 метрдей жерде орман iшiндегi зираттан Мiржақып қабiрiн барып көрдiк… Күн жарқырап тұрды. Ауа тынық, таза. Бiр кездерi дәл осындай жағдайда Мiржақып та елден жырақта, жаны күйзелiп жүрдi ғой. Оның дүние салғанынан 57 жыл өткеннен кейiн қабiрiн iздеп ұрпақтары келерiн сездi дейсiң бе?! Қазақтың данышпаны жүрген жерде болу, бiр жағынан, мақтаныш сезiмiн туғызса, екiншi жағынан, аяныш халге түсiредi, егiлдiредi жан-жүректi. Беу, қилы заман-ай!
Сосновец поселкелiк кеңесiнiң төрайымы Фролова Светлана Васильевнамен кездесiп әңгiмелестiк. Ол республикалық «Северный курьер» газетiнiң Беломор ауданы бойынша меншiктi тiлшiсi Волковамен жүздестiрiп, мәлiметтер алмасуымызға жағдай туғызатын болды.
Поселкелiк кеңестен шыққан соң Выг өзенiнiң жағасына барып, Мiржақыптың көзiмен табиғатты тамашаладық. Кең арналы, арғы бетi қалың жынысты орман, оң жағында Беломор-Балтық каналының өзенмен қиылысында бұрын Мiржақыптардың лазаретi тұрған дөң, яғни бекет бар екен. Одан әрi каналдың бiр сағасы орап ағады екен. Сол жерде ғой әлгi тұтқындарды ататын көпiр…
Сосновец стансасының негiзiн (1887 жылы) қалағандар ұрпағының бiрi Ильин Дмитрий Федорович екен. Соның қазiргi тұратын үйiне бардық. Ол үйде әйелі Ғайнижамал мен ұлы Әлiбек Мiржақыпқа келiп бiр ай тұрған ғой.
Бүгiн Торғайға – Гүлнәр апайға, Жақан Қосабаевқа (аудан әкiмi) екi жеделхат жөнелттiк, аман-сау жеткенiмiздi айтып. Көлiктi Жақан сәрсенбiде (02.09.92 ж.) Торғайдан аттандырамын деп едi. Шықты ма екен, сол жағы беймәлiм.
Сосновец түнi жиырма бiр сағат жиырма минөтте түстi. Көз көргiсiз түн, үрейлi түн. Мiржақып осындай түнде туған жерiн ойлап, аласұрған шығар… Сосновецте тұтқындарға арнап тiлашарлар жасады, өлеңдерiн жазды, сағынышты сәлем хатын жолдады ауылына. Соның бiразы Гүлнәр апайдың қолында бар екен.
5 қыркүйек, 1992 жыл. Таңертең жаңбыр жауып тұрды. Сыртта 20 минуттай бой жаздым. Сағат он кезiнде жиналып Беломор қаласына автобуспен 40 минуттай жүрiп бардық. Жағалай орман.
Бiздi республикалық «Северный курьер» газетiнiң Беломор ауданы бойынша меншiктi тiлшiсi Наталья Волкова пошта аялдамасынан қарсы алды.
Өлкелiк мұражайды көрдiк. Онда Мiржақыптың төрт суретi бар екен: Мелейко. Вит. Бронославович (ленинградтық кинорежиссер) «Канал имени Сталина» деректi хроникасын шығарғанда сол суреттердi пайдаланыпты.
Мен мұражайға «Чернобыль қаһарманы» кiтабымды табыс еттiм. «Беломор мұражайына. Мiржақып Дулатұлының туысы Қайсар Әлiмнен ескерткiш» деп жаздым қолтаңбаны. Марат мұражайға мыналарды тапсырды: «Мiржақып Дулатовтың шығармалары», «Авторефераты» және бiрнеше құжат көшiрмелерi.
Мұражай қызметкерлерiне Қазақстан туралы, Мiржақып Дулатұлы жайлы қызықты әңгiмелеп бердiк. Соловкиде М.Дулатұлы төрт дәптер түрiкше-қазақша-орысша лагерь сөздiктерiн жасаған. Соның бiр дәптерi Лондоннан табылыпты.
…Сосновецке қайтарда мотоспортшылар мiнген мәшинемен келдiк. Түстен кейiн күн ашылып, Марат менi М.Дулатұлы тұрған лазареттiң орнына алып барды. Iргесi ғана қалыпты, ағашы шiрiген, жерден жарты метрдей биiкте. Үстiне көтерiлiп суретке түстiм. Бөренелерi әбден мүжiлiп, бой-бойы үгiлiп, қабықтары қалған екен.
Лазареттен әрi айналып төмпешiкке көтерiлгенiмiзде, соны нұсқап Марат: «Осы жерге тұтқындарды топырлатып көмiптi», – дедi.
Тас жолмен, кеспелтек плиталар төселген жолмен әрi өрлеп 14-шлюз арнасына асыла салынған ағаш көпiрдi тамашаладық. Төменгi қойнауындағы баракты өртегенде, одан қашып сол көпiрдiң үстiнен құлап өлгендердi таңғы сағат 5-те көрген Мiржақыптың жүрегi ауырған ғой. Көпiрдiң ұзындығы 90 метр екен, әдейi адымдап өлшедiм. Канал арнасы жақпар тастар, жарылғышпен тескен үңгiрлерi көзге бадырайып тұр, қолмен қашап, қайламен шауып, ұсатып арнаны ұлғайтқандарын аңғару қиын емес. Суы қандай: қап-қара ма, қоңыр қызыл ма? Айырып болмайды. Бiр кезде Мiржақыптың көзiне түскен қайғылы қатпар арна әлi күнге түсi суық, үрейдi алардай көңiлсiз, күңгiрт екен.
К.М.Стенникова 1925 жылы туған, Сосновецке 1941 жылы келген. 1991 жылы «Канал имени Сталина» түсiрiлгенде осы кiсi Серегиндi және басқаларды ертiп барып Мiржақып қабiрiн көрсетiптi. Осы кiсi «Келесi жылы келiп Мiржақыптың сүйегiн әкетемiн» деген Марат уақытында көрiнбеген соң, оған: «Неге үнсiз жатырсыңдар, айныдыңдар ма?» – деп хат жазыпты. «Бәтiр-ау, сүйектi танығанымыздан айныды ма екен, – деп ойладым», – дейдi шай үстiнде Стенникова сол қобалжыған сәттерiнен хабар берiп.
Сосновец поселкелiк кеңесiнен көшiрiлген құжат: от 8.06.1990, № 283. Исполком Сосновецкого поселкового Совета народных депутатов по запросу научного сотрудника Института литературы и искусства им.М.О.Ауэзова АН Казахской ССР Абсеметова М.О. составила комиссию для определения места захоронения казахского деятеля культуры и науки Мир-Якуба Дулатова, репрессированного в 30-ые годы по ст. 58 и скончавшегося в Сосновецком лазарете 5 октября 1935 года. Акт смерти №533 подписан З.Ф.Бударной – зав.
Сосновецким лазаретом, И.Я.Облакевичем – ст. лекпомом и М.В.Аристовой – дежурной по лазарету. Реабилитирован в 1988 году.
Комиссия в составе: Фролова С.В., председатель исполкома; Исаков Б.В., депутат Сосновецкого поссовета; Соколова М.И., старожил, пенсионер; Серегин Н.Ф., старожил, пенсионер; Ильин Д.Ф., старожил, пенсионер; Стенникова К.М., старожил, пенсионер; Куорти А.О., старожил, пенсионер.
После тщательного обследования мест захоронения в поселке Сосновец и заслушивания воспоминаний старожил пришла к заключению: – могила М.Дулатова, умершего 5 октября 1935 года находиться на старом кладбище. На месте захоронения стоит обелиск, сваренный из кусков металла с металлической шишкой и звездой. Пред. Исполкома Сосновецкого поссовета народных депутатов С.Ф.Фролова (қолы).
…Мiне, Сосновецте Марат екеумiз үшiншi түн түнегелi отырмыз. Торғайдан шығатын көлiк қашан келер екен? Шықты ма екен өзi? Гүлнәр апай Торғайда қалай жүр екен? Марат аттанарда дауыс қылып жылап қалған екен… Не ол кiсiнiң Алматыдағы балаларынан хабар жоқ. Марат екеумiзге салса, қорап-жәшiк жасаттырып пойызбен алып қайтар едiк мүрденi… Көлiктiң бiр хабары болмай ондай тәуекелге бару оңай ма? Кеше Арқалыққа – Алтынға Сосновецтен хат жазып жiбердiм. Мiржақып нағашыма ұқсап елге алыс қиырдан әдейі сәлем жолдадым. Екi түрлi сәлем-ау...
6 қыркүйек, 1992 жыл. Выг өзенiнiң жағасына барып ертеңгiлiк бой жазу жаттығуын жасадым. Бойға қан жүгiрген сайын сезiм сергiп, ой жеңiлейiп, сонау алыс жылдарға санаммен саяхат жасағандаймын. Мiржақып та осынау таңғы күңгiрт аспанға қарап қойып, бәлкiм, елiн, жерiн аңсаған шығар… Выгтың кең қолтықты айдынына көз салғанда өзiнiң Қоңыраулысы есiне түскен шығар. Выгтың жағасын көмкерген жасыл орман – қанша сұлу, әсем болғанымен Сарықопаның қамысына қайдан жетушi едi. Орманды ауа дейсiң-ау, Қызбел төсiнiң алуан шөп, гүлдi жұпар ауасы неден кем?!
…Беломор-Балтық каналының тарихынан: «Канал 1 жыл 7 айда 1933 жылы салынып бiткен», – дедi мейманханада көршiлес жатқан мәскеулiк ғалым Сергей Степанович Кирьяков. Ұзындығы – 227 шақырым, енi – 46 метр, тереңдiгi – 4 метр. 19 шлюзi бар. Канал тек тұтқындардың қол күшiмен салыныпты. Оның құрылысына «халық жауы» атанған керемет инженерлер, iскерлер қатысқан. Негiзгi құрал – қайла, арба… Бұл канал Сосновецтен бiр жарым шақырымдай жерде екен.
7 қыркүйек, 1992 жыл. Бұл күнi көршi жатқан Сергей Степановичпен, оның әйелi Валентинамен бiрге Беломор-Балтық каналын мәшинемен барып көрдiм. Кәдiмгi өзiмiздiң ауылдағы Қоңыраулыдай ернеулi, жалпақтығы да соған ұқсас: ернеуiнен тас жақпар текшеленiп көрiнедi. Бiр жағалауына ағаш егiлген, сонымен қапталдас бетон, тасжол төселген. Маңайы қалың жынысты тоғай.
Т е л е ф о н о г р а м м а . П. Сосновец 07.09.1992 г. Принята в 11 час. 15 мин. Фроловой для Абсеметова. Съемочная группа вылетела из Алма-Аты 7 сентября. Расчитываем прибыть в Сосновец 9-го. Дождитесь нас. Ерлан. Приняла: Инспектор Сосновецкого пос. Совета Т.Ф.Фомина.
Осы жеделхат Марат екеумiз Алматыға Ерланға (Сатыбалдиев) телефон заказын берiп, Сосновец поселкелік кеңесінің төрағасы С.Фролованың бөлмесiнде отырғанда қолымызға тидi.
Алматымен сөйлесе алмай зарығып отырғанда қолымызға осындай жақсы хабар тидi. Демек, көлiк те Торғайдан шыққан ғой дестiк. Айтуларына қарағанда сәрсенбiде, 2 қыркүйекте аттандыру керек едi. Апай сол көлiк шыққан соң Алматыдағы балаларына хабар берген ғой. Мына жеделхат содан соң салынғаны байқалады.Әйтеуiр, көңiл жайланды. Марат екеумiз «көлiкке не болды?» деп абыржып жүр едiк. Ендi бiрiмiздi-бiрiмiз құшақтап, қуанысып қалдық…
Мiне, осы жолдарды қағазға түсiрiп отырғанда Торғайдан шыққан мәшине «Сосновец, қайдасың?» деп, зуылдап келедi-ау. Е, дәурен, өмiрде осындай да ғажайып құбылыс болады екен. Сол тарихи оқиғаның ортасында жүремiз деп кiм ойлаған? Торғайдан мәшине келiп, Мiржақыптың мүрдесiн әкетедi дегенге бұған дейiн бiреу-мiреудi сендiрiп көрiңiзшi. Алдымен келiп алсын да мәшине. Әйтеуiр, тарихи оқиғаға жақындап келемiз ғой… Сәтi түссiн.
Карелия жерiн бiле түссек деген ынта-ықыласта шек жоқ. Киоскi көрсек ернеуiне асылып, Мiржақып жатқан осы жер жайлы танымдық бiрдеңе болар ма екен деп, көз сүзiп, сұрастыра бастаймыз. Құрқол да емеспiз, әрине. С.В.Фролова бiздiң бұл таңсықтығымызды басқысы келгендей үйiнен жүгiрiп барып бiр құшақ кiтап әкеп бердi: «Өзiме де керек едi бұлар, – дедi әрқайсысына қысқаша түсiнiк жасап үлгерiп. – Кеткенше қарап, қажеттерiңмен танысыңыздар».
…Күнделiгiме «Отбасыңды осылай сағындың ба?» деп жазып қойдым да ойға берiлдiм… Мiржақыптың сағынышын өз сағынышыммен салыстырып, өлшеп, безбендей бастаған секiлдiмiн… Мен де тап қазiр Мiржақыптың сағынышындай iңкәрлiгiмдi тежей алмай зайыбым – Алтынды, балаларым – Арай мен Әсетiмдi, Баубегiм мен Гауһарымды, кенжем Алауымды әкелiк әлемнiң әдемi әлдиiне бөлей бердiм. О, тоба! Сағынатын жандарым аман-сау болсын…
8 қыркүйек, 1992 жыл. Кешкi 21 сағат 08 минутта пойыздан Ерлан келер ме екен деп стансаға Марат екеумiз барсақ, РАФ мәшинесі алдымыздан шыға келдi. Одан Торғайдың жiгiттерi түсiп келе жатыр: Айдар Талпақов – Жангелдин аудандық жастар iсi жөнiндегi комитеттiң төрағасы; Серiк Асқаров – аудандық iшкi iстер бөлiмiнiң қызметкерi; Кеңесбай Меркин – Арқалық автобус паркiнiң жүргiзушiсi; Хамит Райымханов – осы парктiң жүргiзушiсi.
Жiгiттер 3 қыркүйекте сағат 14-те шыққан екен. Жолға бес күн қонып, алтыншы күн дегенде Сосновецке жетiптi. Арып-ашыққан, жол шаршатқан жүздерi межелi жерге жетiп жығылған соң жадырап жүре бергендей.
Олардың жүрiп өткен маршруты қысқаша айтқанда былай едi: 3.09.92. Торғай қаласы – Шилi – Толыбай (Ақтөбе oблысы) – Урожайное – Хромтау – Ақтөбе. 4.09.92. Қобда – Жымпиты – Орал – Куйбышев. 5.09.92. Самара – Ульяновск – Чебоксары. 6.09.92. Горький – Иваново – Ярославль. 7.09.92. Рыбинск – Чероповец – Тихвинь. 8.09.92. Новоладога – Лед. Поле – Оленец – Петрозаводск – Медвежьегорск – Сегежа – Сосновец.
9 қыркүйек, 1992 жыл. Бұл күн өте тығыз шаруалы болды. Қол тимегендiгi сондай, осы жолдардың өзiн кештеу түсiрiп отырмын. Борис келiп (Клавдия Михайловнаның күйеу баласы) Ерлан Сатыбалдиев пен Халила Омаровтың Алматыдан жеткенiн хабарлады. Ерланмен таныстым, нағашым ғой. Ол «Егемен Қазақстанда» Мiржақыптың мүрдесiн әкелуге аттанғанымыз жайлы мақаланың шыққанын айтты. Демек, бұл – оқиғаның барысымен күллi Қазақстан құлақтанып жатыр деген сөз.
Ерланмен бүгiн қабiрдi қазып, сүйектi әкететiн күн туралы мақаланы Алматыға, редакцияға қалай жеткiзу жөнiнде ақылдастым. Ол менiң қолжазбамды ертең таңертең Санкт-Петербургтен телефакс арқылы жiбермек болды.
Қабiр басына 9 сағат 40 минөтте жиналдық. Адам көп. Кинорежиссер Халила үздiксiз түсiрiп жатыр. Митинг болды… Екi метр тереңдiктен қабiрдiң тақтай қақпағы көрiндi. Ашылды…
…14 сағат 39 минөтте Сосновецтен 23-19 ТГА нөмiрлi РАФ мәшинесiмен Торғайды бетке ұстадық. Бiз – алтаумыз, табытта Мiржақыптың сүйегi жатыр… Қош, қаралы Сосновец, қош!..
10 қыркүйек, 1992 жыл. Петрозаводск. Таңғы жетiнiң кезiнде ояндым. Тез киiнiп, жiгiттер тұрғанша вокзалға барып билетiмдi тапсырып келдiм. Осы мәшинемен Калинин қаласына (қазiргi Тверь) барып қалуға бекiндiм. Жол аяғына дейiн тұтас жүруге денсаулық шыдамаса да, бiрауық Мiржақып мүрдесi салынған мәшинемен жүре тұрайыншы деген ой да тәттi әрі кірбің арманды оятады.
11 қыркүйек, 1992 жыл. Сағат 6.00. Тверьге келдiк. Жiгiттер елдi бетке ұстап жүрiп кеттi. Ақ РАФ темiржолдан баяу қозғала бердi… Iшiндегi табытта Мiржақыптың мәйiтi бар… «Ақ жол болсын!» деп, сапарластарыма тiлек айтып қоямын өз-өзiм күбiрлеп. Бiз Қостанайда кездесуге уәделестiк.
…Тверьден Мәскеуге автобуспен келiп, Быково әуежайынан кешкiлiк Қостанай ұшағына отырдым.
12-14 қыркүйек, 1992 жыл. Қостанайда Мiржақып мәйiтiн әкеле жатқандарды күтiп үш күн жаттым. Көшеге шыға қалсам болды «Егемен Қазақстан» газетiнен құлақтанып үлгерген жұрт «Қайырлы болсын, аталарыңның сүйегiн елге әкеле жатыр екенсiңдер!», – деп, тiлектестiктерiн бiлдiрiп, әр нәрсенi қызыға сұрайды. Жергiлiктi телерадио арналарынан да Сосновец сапарынан оралушылардың Қостанайға аялдайтыны айтылып, қалың ел елеңдесiп отырды. Осының өзiнен-ақ халықтың аяулы Мiржақыбына деген алабөтен ықыласы аңғарылады.
15 қыркүйек, 1992 жыл. Сағат 15.00. Облыстық «Қостанай таңы» газетiнiң редакциясында қалаға түнге салым келiп жеткен жiгiттердiң басын қосып кездесу өткiздiк. Менiң 22 жыл маңдай терiмдi төккен шығармашылық ұжымым осы оқиғаның ортасында жүргенiмдi мақтан тұтатынын байқатады. Кездесудi газет редакторы Салық Молдахметов жүргiзiп отырды. Кездесуден соң сыртқа шығып, ақ РАФ-ты ортаға алып суретке түстiк. Қостанайда аз-кем «аялдаған» Мiржақып бiр кезде шәкiртi Бейiмбет Майлин негiзiн қалаған облыстық газеттiң алдында өшпес рухымен мiнажат етiп тұрғандай едi…
16-17 қыркүйек, 1992 жыл. Сағат 16.00 М.Дулатұлы атындағы қауымдастыққа келiп жеттiк. Ойпаңнан қыратқа көтерiлгенiмiзде алдымыздан мәшинелi, жаяулы қарсы алушылар көрiндi. Тоқтадық. Көңiл толқулы. Алдымыздан Гүлнәр апайдың өзi шығыпты. Мiржақыптың туысы көнекөз Бәйеке Жұмабаев та бар. Сосновецте қабiрдi ашуға қатысқан Мiржақыптың жиенi Ерлан Сатыбалдиев пен кинорежиссер Халила Омаров та осында жүр... Бәрi мәре-сәре болып бiздi қуана құшақтап жатыр. Жерлеудi ұйымдастырушылардың ұйғарымымен мәйiттi жер қойнына екi күннен соң, жұмада табыстауға келiсiлдi.
18 қыркүйек, 1992 жыл. Мiржақып Дулатұлының мүрдесiн ақыреттеп арулап, киiзге орап, сыртынан кiлеммен қапталдап биiк тақта үстiне көлденең қойды. «Әкемнiң артында қалған жалғыз тұяғы едiм, ол асылым барлық қазақтың мақтанышы едi», – деп Гүлнар апай күңiренiп, көзiнiң жасын бұлағанда жан шыдамайды, қабырғаң қайысады… Қаралы жиында он адам сөз сөйледi. Оның қайсыбiрiн тiзейiн… Ауылдық кеңестiң төрағасы Кенжеғали Бекмағамбетовтің сiлтеуiмен азалы лебiздер айтылды…
…Торғай мешiтiнiң имамы Шоқан Ғазезұлы аят оқыды.
Қабір басы... Сыңсып жылау, жоқтау, бас ию. Ауыл күңiренiп кеттi. Жел күшейдi, құм боран тұрды, дүние астан-кестен. Мiржақыпты Табиғат-Ана шашын жұлып жоқтап, дауыс қылып ескерiп-елеп жатқандай…
Туған жерде бiр төмпешiк пайда болды. Мiржақып ендi ғана мәңгiлiк тыншығандай. Қасиеттi туған топырақ-ай, торқадай есiлiп, жайлы тие көр жамбасына марқұмның!
Арқалық – Мәскеу – Петрозаводск – Сосновец – Беломор – Қостанай – Бидайық – Арқалық.
(1-18 қыркүйек, 1992 жыл.)
Қайсар ӘЛІМ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
Суретте: М.Дулатұлы мүрдесін Сосновецтен әкелген арнайы экспедицияға қатысқандар (солдан оңға қарай): Марат Әбсеметов, Айдар Талпақов, Кеңесбай Меркин, Қайсар Әлім, Серік Асқаров, Хамит Райымханов. 1992 жыл. Бидайық ауылы
