Тыл ардагерлері тасада қала бере ме?

1941 жылдың 22 маусымы күні фашистік Германия КСРО-ға басып кірген кезде олардың алды 14-15 жас­та болса, соғыс аяқ­тал­ғанда 18 жасқа келіпті. Міне, осы сұм соғыс балалық шағын ұр­лап, ерте есейіп, еңбекке ерте араласқан буын бүгінгі күні «тыл ардагері» деген мәртебеге өте лайықты екені дәлелдеуді қажет ет­пейді. Қазіргі кезде соғысқа қаты­сушылармен қатар, олардың ізін баса өкшелес дүниеге келген тыл ардагерлерінің де қатары күн сайын селдіреп, азайып барады. Оларға тыл­дағы иықтары қайы­сып, бел­дері майысып жасаған ауыр жұмыстары үшін орден-медальдар берілмеген. Тіпті, оны аламын деу үш ұйық­таса түс­теріне кірмегені анық. Рас, ол жылдары тылда еңбек еткен ересектердің арасында КСРО-ның марапаттарына ие болғандар да бар еді. Әйтсе де биылғы 2020 жылдың 6 мамыры күні «Ардагерлер туралы» заң күшіне енген кезде олардың өмірден өтіп кеткеніне біраз жыл болған-ды. Сондықтан Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі әзірлеген о бас­тағы заң  жобасының бабында: «тыл­дағы еңбегі үшін КСРО-ның ор­ден-медаль­дарымен мара­пат­талған ең­бек ардагерінің санатына жа­тады» деп көрсетудің де еш­қандай қисыны жоқ еді. Ең болмағанда осы баптағы ең­бек деген сөзді тыл деген атаумен алмастырғанда шындыққа біртабан жақындар еді.

Заң бойынша 1941 жылдың 22 маусымы мен 1945 жылдың 9 мамырына дейін алты ай жұ­мыс істегендер де еңбек арда­герінің санатына енгізілген. Бұл да еңбек деп емес, тыл деп жазы­луы қажет еді дейді бір топ батысқазақстандық тыл ар­да­гері. Алдымыз 94-ке, соңы­мыз 85-ке келген 4 жыл­ға созылған соғыс ке­зінде 6 ай емес, осыншама уа­қыт бойы тылда жұмыс іс­те­сек те, жалпылама еңбек ар­да­герлерінің қатарында кете беріп­піз.

Тұтастай алғанда, тыл ар­да­­герлері «еңбек ардагері» де­лінген тіркестің тасасында қала беріпті. Сондай-ақ атал­ған заңда тыл арда­гері деген бірауыз сөздің атал­ма­ғаны қалай? Мәселен, биылғы 2020 жылы 63 жасқа толып, зейнетке шыққандар да ең­бек ардагері деп саналады. Олар­дың әкесіндей, тіпті бұдан да үлкен біздер де тыл емес, бар болғаны еңбек ар­дагері екенбіз. Үлкенді-кішілі ардагерлердің бәрін бұ­лайша бір санатқа кір­гізу әділеттілікке жатпайды дей­ді жастары тоқсанның  о жақ, бұл жағындағы есімдері елге елеулі Жайсан Ақбаев, Сайын Айт­қалиев, Асқар Атаев, Әділ­ғазы Нұрғалиев және Ғазиз Хаймул­дин сынды Ақжайықтың ардақты ақсақалдары.

Бұл тұрғыда олар алдағы уа­қытта «Ардагерлер туралы» заңға тиісті өзгертулер мен толық­ты­рулар енгізіліп, оған: «1941-1945 жылдары еңбек еткен тыл арда­гер­лері» деген арнайы санат енгі­зілуі қажет деп есептейді. Әрі оны бүкіл еліміздегі 100 мыңға жуық тыл ардагерінің ортақ тілегі деп санайды. Сөз жоқ, дәл солай екеніне де шек келтіру қиын. Сөйтіп олар өз ұсыныс-тілек­терін республиканың Ең­бек және халықты әлеуметтік қор­ғау министрі Біржан Нұрымбе­товтің атына жолдаған екен. 2020 жылғы 15 мамырдағы №21-10/ВҚ-ЖТ-А-1658//ВҚ-ЖТ-­А-9062,1 санды жауап хатына көңіл­дері толмағанын ашық жеткізді. Әрі оның мә­тінімен бізді таныстыра кету­ді де жөн кө­ріпті. Бұл тұрғыда айтарымыз Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік ор­­ган бас­шыла­рының хат ие­лері­­не қайтарған жауаптары мей­лінше ықшам, тұжырымды, қара­пайым, етек-жеңі жинақы, ең басты­сы онымен танысатын же­ке тұл­ғаларға түсінікті бо­луын атап көрсеткені бел­гілі. Әйт­се де министр Б.Б.Нұрым­бе­тов­тің тыл ардагерлеріне қай­тарған жауап-хатында бұл талаптар белден басылғаны бірден бай­қалады. Тіпті сұ­рау салынған мә­селеге үш қай­наса сорпасы қосыл­майтын база­лық зейнетақы мөл­шерін қай­та есептеу мен индекстеу жөніндегі ұзын-шұбар баян­дау­лардың егжей-тегжейлі тәп­тіштелгені де көңілге қон­бай­ды.

Сөйтіп ол алты бетке дейін созылған сала-құлаш жауабын: «жоғарыда баяндалғанның не­гізінде жаңадан қабылданған заң­да тыл еңбеккерлерінің бар­лық әлеуметтік кепілдіктерін сақ­тай отырып, дербес санат­ бел­­гіленгенін хабарлай­мыз» деп тұжырымдапты. Бұл тұр­ғыда министрдің бұл жауа­­бы шындыққа сәйкес кел­мейтіні дәлелдеуді қажет етпейді. Өйт­­кені «Ардагерлер туралы»­ заңда нақты түрде атап көр­се­тілген әлеу­меттік тұр­ғы­дан қорғалатын 5 санатта «тыл ардагері» немесе Б.Нұ­рым­­бетов атап көрсет­кен­дей, «тыл­ еңбеккері» деген бір­ауыз­ сөз жоқ екен. Сонда қа­лай­ болғаны? Яғни жоғарыда айтыл­­­­ғандай тыл ардагері деген қауым еңбек ардагері деген санат­тың тасасында қалып қойып­ты.

Соған қарағанда бесіктен белі шықпай жатып, 4 жыл бойы тылдағы қиындық пен ауыр еңбектің азабын тарт­қан сол кездегі 6 мен 17 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдерге тыл арда­герлері немесе бұдан кейінгі кезектегі «соғыс балалары» деген мәртебелерді белгілеу алдағы күндердің еншісіне қалып отырғанын аңғару қиын емес секілді. Бүгінде бұ­лардың алды 94-95 жасқа жа­қындап қалғанын ескерсек, бұл мәселеде арқаны кеңге сала берудің де жөні жоқ екені анық.

Бұл бағытта басты жауап­кер­шілікті «Ардагерлер тура­лы» заң жобасын дайындаған Ең­бек және халықты әлеу­меттік қор­ғау министрлігі, бұ­ған қоса Мәжі­ліс пен Сенат депутаттары арқа­лайтыны хақ. Жоғарыда аты-жөндері атал­ған тыл ардагер­лерінің айтуынша, олар заң жобасын талқылау кезінде өз ұсыныс-тілек­терін жоғарғы жаққа жол­­дапты. Әйтсе де оның дені заңда көрініс таппай қалған.

Түйіп айтқанда,  «Ардагер­лер туралы» заң қабылданған биылғы 2020 жылдың 6 мамыры еліміздің әлеуметтік-экономикалық саласы үшін өте ауыр кезең болғаны, бұл кезде экономикалық өсім деңгейі төмендеп кеткені де атап өтуге тұрарлық фактор болса керек. Дегенмен қо­ғам­дық өмір бір орнында тұр­майтыны, ұдайы өзгеріс даму үстінде болатыны – табиғи жайт. Осы кезде тыл арда­герлерінің талап-тілектері де ес­керусіз қалмайтынына сенім мол демекпіз.

ОРАЛ