Өркениетті тұрмыс өлшемі (Үкімет елді мекендерді газдандыру мәселесін қарады)

5 жылда 1 334 км құбыр тартылды

Бірінші мәселе бойынша Энергетика министрі Нұрлан Ноғаев, Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеев, Жамбыл облысының әкімі Бердібек Сапарбаев, Қарағанды облысының әкімі Жеңіс Қасымбек, Нұр-Сұлтан қаласының әкімі Алтай Көлгінов баяндама жасады.

Елді газдандыру бойынша қазіргі жағдай туралы баяндаған Энергетика министрі Нұрлан Ноғаев газ ресурстары ішкі сұранысты жабу үшін жеткілікті екенін атап өтті. Қорлар жөніндегі мемлекеттік комиссия 3,8 трлн текше метр көлемінде өндірілетін газ қорын нақ­тылады, оның ішінде ілеспе газ – 2,2 трлн текше метр, табиғи (бос) газ – 1,6 трлн текше метр. Барлық барлан­ған газ қорларының 98%-ға жуығы Қазақ­станның батысында, соның ішінде 87%-дан астамы ірі мұнай-газ және мұнай-газ конденсаты кен орындарында шоғырланған.

Еліміздің ірі кен орындары – «Қа­ша­ған», «Қарашығанақ», «Теңіз» қор­лары елдегі барлық газ қорының 75%-ын құрайды. Өндірілетін газдан қажетті көлем ішкі нарыққа, бір бөлігі экспортқа, бір бөлігі қысымды ұстап тұру үшін қабатқа айдауға және жер қойнауын пайдаланушылардың жеке технологиялық қажетіне жұмсалады.

Ведомство басшысының айтуынша, елде жаңа тұтынушылардың пайда болуына байланысты газ тұтынудың өскені байқалады. «Мәселен, соңғы 5 жылда, атап айтқанда, 2015-2019 жылдары газды тұтыну 12,1-ден 16,3 млрд текше метрге дейін немесе 35%-ға ұлғайды. Осы жылдың 10 айында газ тұтыну көлемі 12,4 млрд текше метр немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 102%-ды құрады», деп хабарлады Н.Ноғаев.

Сонымен қатар елді газдандыру ауқымы да ұлғайып келеді. Елді газдан­дырудың 2015-2030 жылдарға арналған Бас кестесін іске асыру аясында жыл сайын мемлекеттік бюджеттен газдандыруға қомақты қаражат бөлінеді.

2020 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша елді газдандыру деңгейі 51,47%-ды құрады немесе 9,5 млн адам көгілдір отынға қол жеткізді. 2020 жылдың қоры­тындысы бойынша газдандыру деңгейін 53,07%-ға жеткізу күтілуде, бұл 2015 жылғы деңгейден 10,07%-ға артық. Сөй­тіп, 2015-2020 жылдар кезеңінде газдан­дырылған елді мекендердің өсімі 286 бірлікті, халықтың өсімі 2,4 млн адамды құрайтын болады. Сондай-ақ соңғы 5 жылда 1 334 шақырым магистральдық газ құбырлары және 20 мың шақырымнан астам газ тарату желілері салынған.

2015-2020 жылдар кезеңінде респуб­ликалық бюджет есебінен әкімдіктерге газдандыру шараларына 125 млрд теңге мөлшерінде нысаналы трансферттер бөлінді, оның ішінде соңғы 2 жылда 76 млрд теңге бөлінді.

Сондай-ақ газдандырудың кейбір жобалары Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің «Жұмыспен қамтудың жол картасы» бюджеттік бағдарламасы есебінен іске асырылуда. 2020-2021 жылдары 8 өңірде 22,5 млрд теңгеге 58 жобаны іске асыру жоспарланған. Оның ішінде 51 жобаны осы жылы және Алматы облысында 7 жобаны 2021 жылы аяқтау жоспарлануда.

Өткен жылдың желтоқсан айында Елбасының «Бес әлеуметтік бастамасына» сәйкес ұзындығы 1 061 шақырым болатын «Сарыарқа» магистральдық газ құбырының І кезеңі пайдалануға берілді. Министр атап өткендей, Қызылорда облысынан бастау алатын «Сарыарқа» газ құбырының І кезеңі елорданы, орталық және солтүстік өңірлердің бір бөлігін экологиялық таза отын түрімен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміз үшін маңызды тарихи оқиғалардың бірі саналады.

Солтүстік өңірлерді газдандыру үшін «Сарыарқа» магистральдық газ құбырының 2-ші және 3-кезеңдерін салу мәселесі пысықталуда. Халыққа газ беру үшін «Сарыарқа» магистральдық газ құбырының 1-кезеңінің трассасы бойында Нұр-Сұлтан қаласында, Қарағанды және Ақмола облыстарында газ тарату желілерінің құрылысы жүргізілуде. «Елорданы газдандыру 3 кезекке бөлінген. Қазіргі уақытта әкімдік 9 іске қосу кешені бар 1-кезектің құры­лысын жүргізуде. Елорданы газдан­ды­рудың 2-ші және 3-кезегі бойынша жобалау жұмыстары жүргізілуде», деді министр.

Қарағанды облысында әкімдік автоматтандырылған газ тарату станцияларынан Қарағанды, Теміртау және Жезқазған қалаларына газ бұру мен тарату желілерін салуды көздейді. Барлық үш қала бойынша 1-кезектегі іске қосу кешендері бойынша құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргізілуде.

Ақмола облысында газ тарату желі­лерінің құрылысы 2 кезекке бөлінген. 1-кезекте Аршалы және Целиноград аудандарының 20 елді мекенін газдан­дыру үшін 13 жобаны іске асыру қа­рас­тырылған. Газдандырудың 2-кезегінің ны­сандары әзірге жобалау сатысында тұр.

Солтүстік өңірлерден басқа Қазақ­­стан­ның шығыс бөлігі газданды­рылмаған. Газдандырудың ықтимал нұсқасы «Барнаул – Рубцовск – Семей – Өскемен» бағыты бойынша Ресей Федерациясынан газ құбырын салу. «Бұл ретте Семей маңында Павлодар облысына қарай бұру болжанады. Аталған бағыт бойынша газ құбырын салу осы өңірлердегі 2,1 млн адамға көгілдір отын жеткізуге мүмкіндік береді. Мұндағы тұтыну көлемі жылына 2,3 млрд текше метр деңгейінде болады деп болжануда. Қазіргі таңда бұл жобаны жүзеге асыру мүмкіндігін анықтау үшін «ҚазТрансГаз» АҚ мен «Газпром» арасында жұмыс тобы құрылып, бұл мәселе Ресей тарапынан пысықталуда», деді Н.Ноғаев.

Осылайша, газдандыру жобаларын іске асыру, сондай-ақ бүгінгі күні пайдаланылмай жатқан объектілерді газға қосу есебінен 2023 жылдың қорытындысы бойынша елімізді 55% газдандыру дең­гейіне қол жеткізу күтіліп отыр. Газдан­дырылған елді мекендердің саны 1 707 бірлікті, газдандырылған халықтың саны 10,4 млн адамнан асады деп күтілуде.

Өңірлердегі өрелі іс

Жамбыл облысының әкімі Б.Сапарбаев өңірдің 371 елді мекенінде 1 136 222 адам тұратынын хабарлады. Оның ішінде қазіргі уақытта 192 елді мекен газбен қамтамасыз етілген. 2020 жылы 116 елді мекенде 210 мың адамды газбен жабдықтау үшін 26 жобаны іске асыруға мемлекеттік бюджеттен 14,1 млрд теңге бөлінді. Өткен жылмен салыстырғанда газбен жабдықтау саласындағы жұмыс көлемі 2,2 есеге артты. Соның нәтижесінде, биыл 45 елді мекенде орамішілік газ құбырлары салынады, 95 мың адам газға қол жеткізеді. Ал қалған 71 елді мекенде жұмыстар 2021 жылға қарай аяқталады. 

Қарағанды облысының әкімі Ж.Қасымбек өңірде 9 қала мен 114 елді мекенді газдандыру жоспарланғанын айтты. Бірінші кезеңде үш қалада 3 мыңға жуық үй газбен қамтылады. Қазіргі уақытта Теміртау және Жезқазған қалаларында қабылдау актілеріне қол қойылды және құрылыс жұмыстары аяқталды. Желілерді «ҚазТрансГаз» АҚ сенімгерлік басқаруына беру рәсімі басталды.  Осыдан кейін 1 мың 56 үйге газ беру қамтамасыз етілуі мүмкін, тұтынушылардың дайындығына қарай газ тұтыну көлемі жылына 6 млн текше метрді құрайды. «Қарағанды қаласына келетін болсақ, құрылыс жұмыстары кестеге сәйкес 70%-ға орындалды, құрылысты аяқтау 2021 жылдың мамыр айына жоспарланып отыр. Газ тұтыну көлемі 22 млн текше метр болатын 1 мың 865 үйге газ беру қамтамасыз етіледі», деді Ж.Қасымбек. 

2021 жылы Қарағанды, Теміртау және Жезқазған қалаларында 3 мың 800 үйді қамтитын екінші іске қосу кешенінің құрылысын бастау жоспарлануда. Қаржыландырудың қолдауымен 2021 жылы Жаңаарқа, Осакаров аудандарында және Шахтинск қаласында газбен жабдықтау желілерінің құрылысы басталады, бұл 1-кезеңде 3 мыңнан астам үйді газдандыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ 2021 жылы Саран қаласын, Ақтас және Дубовка кенттерін газбен жабдықтау үшін жеткізуші газ құбырын салу жоспарлануда. Осылайша, 2021 жылы шамамен 19 мың адам газбен қамтамасыз етілетін болады. Толық қаржыландырылған жағдайда, 2030 жылға қарай облыс халқының 1 млн 100 мың адамы газдандырумен қамтылады.

Шығысқа да газ барады

Мәселені қорытындылаған Үкімет басшысы Асқар Мамин Қазақстанда әлемдік энергетика нарығындағы секілді энергия тасымалдаушылардың басқа түрлерін өндіру мен тұтынуға қарағанда, газ өнеркәсібінің қарқынды дамып келе жатқанын атап көрсетті. Биыл Қазақ­станда газ тұтыну 16,5 млрд текше метрге дейін өседі деп күтілуде (2019 жылы тұтыну көлемі 16,3 млрд текше метр  болды). Ең алдымен, бұл электр энергиясы өндірісінде (50%), коммуналдық-тұрмыстық сек­тор­да (36%), өнеркәсіпте (14%) пайдала­натын тұтынушылар санының артуына байланысты. Осы жыл­дың қорытындысы бо­йынша ел халқын газдандыру көрсеткіші 53% деңгейінде жоспарланған. Бұл 9,8 млн адам табиғи газға қол жеткізе алады деген сөз.

2025 жылы газдандыру деңгейі жоспар бойынша 2120 елді мекенді немесе 11,7 млн тұрғынды қосумен 60%-ға жетеді. Бұған «Сарыарқа» жобасының 2 және 3 кезеңдерін іске асыру, Шығыс Қазақстанды газдандыру, сондай-ақ өңірлік желілерді кеңейту және реконструкциялау жұмыстары ықпал ететін болады.

Үкімет басшысы Энергетика минис­тр­­лігіне мүдделі мемлекеттік орган­­дармен және ұйымдармен бірлесіп, 2021 жылғы 1 сәуірге дейін Қазақстан Республикасын газдандырудың бас схемасының өзектендірілген жобасын әзірлеуді тапсырды.

Солтүстік өңірлерді газдандыру мақсатында Премьер-Министр 2021 жылғы 1 наурызға дейін «Сарыарқа» газ құбы­ры жобасының 2-ші және 3-кезең­дерін іске асыру бойынша техникалық-экономикалық негіздемелерді жаңартып, барлық сараптамаларды алуды тапсырды. Сондай-ақ 2021 жылғы 1 сәуірге дейін Шығыс Қазақстан облысын газдандыру тұжырымдамасын дайындау қажеттілігі атап өтілді.

Түркістан, Ақтөбе, Жамбыл, Маң­ғыстау, Батыс Қазақстан, Алматы об­лыс­тары мен Алматы қаласының әкімдік­теріне газбен жабдықтау объек­тілерін­дегі ақауларды жою және оларды кейін­нен пайдаланушы ұйымдардың теңгеріміне беру үшін жергілікті бюджеттерден қа­жетті қаражатты қарастыру тапсырылды.

Экологиялық ахуалды жақсарту – басым міндет

Үкімет отырысында қаралған «Өңір­лердің экологиялық проблемаларын кешенді шешу жөніндегі жол карталарын іске асыру барысы» туралы Эко­логия, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев, Шы­ғыс Қазақстан облысының әкімі Даниал Ахметов, Ақтөбе облысының әкімі Оңдасын Оразалин, Павлодар облысы­ның әкімі Әбілқайыр Сқақов, Атырау облысының әкімі Махамбет Досмұ­хам­бетов, Алматы қаласының әкімі Бақытжан Сағынтаев баяндама жасады.

Биыл Қазақстанда «ластаушы тө­лейді – түзейді» қағидаты бекітілетін жаңа Экологиялық кодексті қабылдау көзделген. Бұл жаңа реттеу жүйесі аясында өндіріске жаңа экологиялық қауіпсіз технологияларды енгізуге жол ашады. Жұртшылықпен экологиялық проблемаларды талқылау қорытындысы бойынша еліміздің барлық өңірінде экологиялық жағдайды жақсарту жө­нін­дегі өңірлік жол карталары бекітілді. Оларды іске асыру, озық технологияларды енгізу, жаңа экологиялық кодек­стің нормаларын орындау 2024 жылға қарай атмосфераның ластану ин­дексін төмендетуге және жалпы ал­ғанда еліміздегі экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді.

Мәселені қорытындылаған Үкімет басшысы Асқар Мамин 2025 жылға дейін Қазақстандағы орман аумағын 500 мың гектарға ұлғайтып, 2 млрд астам ағаш отырғызу жоспарланғанын атап өтті. Осында қамтылған шаралар аясында Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Атырау, Ақтөбе және Тараз қалаларында қоқысты қайта өңдеу зауыттарының 6 қанатқақты жобасы іске қосылады, бұл кемінде 200 млрд теңге жеке инвес­тиция тартуға және тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу үлесін 30%-ға дейін жеткізуге жағдай жасайды. «Елдегі экологиялық жағдайды жақсарту – Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың алдымызға қойған басым міндеттерінің бірі», деді А.Мамин осы мәселеге орай.

Үкімет басшысы Экология министр­лігіне әкімдіктермен бірлесіп, жұрт­шылықпен тұрақты кездесулер өткізе отырып, өңірлердің экологиялық проб­лемаларын кешенді шешу жөніндегі жол карталарын толық әрі уақтылы іске асыруды тапсырды. Премьер-Министр барлық рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерін жою, сондай-ақ поли­гон­дардың таусылған ресурстарын жа­бу және қалпына келтіру бойынша пәр­менді шаралар қабылдау қажет екенін атап өтті.

Бүгінде өңірлерде 3,5 мың қатты тұр­мыстық қалдықтарды орналастыру объектісі жұмыс істейді, олардың тек 620-сы ғана (17,6%-ы) қойылатын талаптарға сай келеді. Осыған орай Экология министрлігіне мүдделі мемлекеттік органдармен және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп, Қазақстанның төмен көміртекті дамуының 2050 жылға дейінгі тұжырымдамасын әзірлеуді тездету және оның жобасын келесі жылдың басында Үкіметке енгізу тапсырылды.